Abbasqulu ağa Bakıxanovun şəxsi arxivinin təsviri
AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı İradə Vəzirovanın nəşrə hazırladığı “Abbasqulu ağa Bakıxanovun şəxsi arxivinin təsviri” kitabı f.ü.f.d. Əkrəm Bağırovun redaktorluğu ilə “Elm və təhsil” nəşriyyatında çap olunmuşdur. Kitabın rəyçisi mərhum əməkdaşımız f.ü.e.d. Paşa Kərimovdur.
İradə Vəzirova kitaba yazdığı “Abbasqulu ağa Bakıxanovun şəxsi arxivi haqqında” adlı ön sözdə görkəmli şair, alim, tərcüməçi, hərbi diplomat A.Bakıxanovun arxivinin 1934-cü ildən toplandığını diqqətə çatdırır, təəssüflə qeyd edir ki, A.Bakıxanov həcc səfərindən Dəməşqə dönərkən Vadiyi-Fatimədə vəba xəstəliyinə tutulmuş, dünyasını dəyişmişdir. Vəfatından sonra Qubadakı evində olan arxivi pərakəndə hala düşmüş və bir çox şey itirilmiş, ən dəyərli əsərlər, əlyazmalar Sankt-Peterburqa aparılmışdır. İllər keçəndən sonra ona aid olan materiallar yenidən toplanılmış, Əlyazmalar İnstitutunda şəxsi arxivi yaradılmışdır.
Müəllif məlumat verərkən, arxivin 57 saxlanma vahidindən ibarət olduğunu və hərəsinin içərisində 20, 45, hətta 75 müxtəlif sənədin olduğunu bildirir və yazır: “A.Bakıxanovun şəxsi arxivində mühafizə olunan sənədlərin izahlı elmi təsviri ilk dəfədir ki, mütəxəssislərin və tədqiqatçıların diqqətinə çatdırılır. Bu təsvirlərdə hər bir sənədin yazılma tarixi və yeri, dili, mürəkkəbinrəngi, avtoqraf olub-olmaması, həcmi, ölçüsü, məzmunu, hansı sözlərlə başlanıb-bitməsi, kağızın növü, materialın bərpa olunub-olunmaması barədə məlumat verilmişdir”.
Kitabda məktublar, işlər, ərizələr, raport, arayış, siyahı, Məlumat (Doneseniya), Ərizə (Proşenie), formulyar siyahı, tarix, rəsmi məktublar, teleqram, Tranzit teleqramı, müqavilə, əmək müqaviləsi, zərflər, şəkillər və s. sənədlərin təsviri vardır.
Arxivdə Mayor Abbasqulu ağa Bakıxanovun rus çarına ünvanlanmış 11 dekabr, 1829 və 12 dekabr 1829-cu il tarixli rus dilində məktublar,ünvaı bilinməyən, imzası aydın oxunmayan 18 may, 1833 tarixli məktub, A.Bakıxanovun Vitse-kanslerə 20 fevral 1842 tarixli məktubu, C.Mayor və kavaler Abbasqulu ağaya P.Sankovskinin 15 oktyabr 1830 tarixli məktubu, P.Kotsebanın A.Bakıxanova 7 noyabr, 1846 tarixli məktubu və müxtəlif şəxslərin müxtəlif şəxslərə və idarələrə yazdığı xeyli məktub vardır ki, kitabda hamısının təsviri verilmişdir.
Kitabda ən çox yer alan təsvirlər təliqə sənədidir ki, 116 ədəd təliqə müxtəlif şəxslərə və idarələrə ünvanlanmışdır.
Kitabda Tərcüməçi Mayor Abbasqulu ağanın təqdim etdiyi ərizəyə əsasən tərtib olunmuş məhkəmə işinin təsviri vardır.
Kitabda A.Bakıxanov “Müsəlman məktəbinin təsisi haqqındaa” Layihənin təsviri, İran ordenləri ilə təltif edilmiş müxtəlif şəxslərin siyahısı, xarici ordenlərlə mükafatlandırılmış şəxslərin siyahısı da yer alır.
Kitabda A.Bakıxanovun rus dilində “Gülüstani-İrəm”, fars dilində “Təhzibül-əxlaq” və “Qanuni-Qüdsi” əsərlərinin təsviri və A.Bakıxanovla bağlı digər mətnlərin təsviri verilmişdir.
Kitabın sonunda bəzi arxiv sənədlərinin fotosurəti verilmişdir.
Arxiv sənədləri demək olar ki, hamısı rus dilindədir. Burada çətin oxunan materiallar da çoxdur. İradə Vəzirova öhdəsinə götürdüyü bu çətin işin öhdəsindən gələ bilmiş, A.Bakıxanovun şəxsi arxivinin təsvirini kitab şəklində nəşrə hazırlayıb oxuculara təqdim etmişdir. Amma nədənsə, materiallar qruplaşdırılmamışdır. Hardasa bir pərakəndəlik hiss olunur. Bəlkə də İradə Vəzirova haqlı olaraq, hansı prinsipəsə uyğun olaraq bu tərtibi seçmişdir...
Kitab Bakıxanovun tədqiqatçıları üçün dəyərli vəsaitdir. İradə xanımı təbrik edir, ona yeni uğurlar arzulayırıq.
Sona Xəyal
