Əziz Dövlətabadinin “Süxənvərani-Azərbaycan” təzkirəsi
AMEA Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı f.ü.f.d. Jalə Şükürovanın fars dilindən tərcümə edib nəşrə hazırladığı Əziz Dövlətabadinin “Süxənvərani-Azərbaycan” təzkirəsi institutun Elmi Şurasının qərarı ilə “Elm və təhsil” nəşriyyatında çap olunmuşdur.
Kitabın elmi redaktoru f.e.d. Nəsib Göyüşovdur. Kitabda X-XX əsrlərdə Azərbaycanın müxtəlif yerlərində yaşayan şairlər və ədiblər haqqında dəyərli məlumatlar və əsərlərdən nümunələr verilmişdir Qətrandan Şəhriyaradək). Tərcüməçi kitaba yazdığı ön sözə belə başlayır: “Təzkirələr ədəbiyyatın mühüm qaynaqlarından biridr. Bu sahədə tədqiqat və bu səpkidə yeni əsərlərin yazılması ədəbiyyatşünaslığın inkişafında mühüm addımlardandır. Ədəbi zövqün, incə təbin, bəlağətli və fəsahətli fikirlərin ortaya çıxmasında, tarix səhifələrində əbədiləşdirilməsində təzkirələrin böyük və əvəzolunmaz rolu var. Çağdaş dövrümüzdə Əziz Dövlətabadi öz sələflərindən bəhrələnərək təzkirəçilik ənənələrini davam etdirən məşhur və məhsuldar alimlərdən biri hesab olunur” deyə başlayır, Dövlətabadinin (1922-2009) həyatından, təhsilindən, ədəbi fəaliyyətindən bəhs edir. “Süxənvərani-Azərbaycan” təzkirəsinin Təbrizin Ədəbiyyat İnstitutunda ilk dəfə 1976-78-ci illərdə, təkrar 1998-ci ildə nəşr olunduğunu diqqətə çatdıran tədqiqatçı əsər haqqında müfəssəl məlumat verir və yazır: Kitab iki cilddən ibarətdir. Şeirlərin orijinal mətnini daxil etməklə və kitabın həcminin çox olduğunu nəzərə almaqla onun hər iki cildini iki hissədə nəşr etməyi məsləhət bildik. Müəllif əsərin sonunda istifadə etdiyi mənbələrin geniş biblioqrafiyasını vermiş, mətndə isə qısaldılmış variant işlənmişdir. Tərcümədə orijinalın prinsipi saxlanmışdır”.
Sonra müəllifin həyatından, təhsilindən, müəllimlik fəaliyyətindən, təqaüdə çıxandan sonra yaradıcılıqla məşğul olmasından bəhs edərək, 13 əsərinin nəşr olunduğunu diqqətə çatdırır.
Əziz Dövlətabadinin “Süxənvərani-Azərbaycan” təzkirısində Qətran Təbrizidən Məhəmmədhüseyn Şəhriyara qədər yüzlərlə şair haqqında məlumat və əsərlərindən nümunələr verilmişdir. Kitabda ilkin “Ərdəbilin söz ustadları” başlıqlı yazıda Ərdəbil haqqında qısa məlumat verilmiş və 72 şair təqdim olunmuşdur ki, bunlardan 53 nəfər “Ərdəbili” təxəllüsü ilə, 16 “Səfəvi” təxəllüsü ilə, 1 “Vəravəni”, 1 “Nəimi”, 1 Mahir kimi tanınan şairlərdir. Bu bölüm Əlqas Mirzə Səfəvidən başlayır, Yaqub Ərdəbili ilə bitir. Fars dilində olan şeirlərin azərbaycanca tərcüməsi verilmişdir.
Kitabda “Ərdəbilin qədim və müasir şairləri” başlığı altında Hüseyn Seyyid, Rəvayi Məhəmməd, Şəms Əttar, Sədrül-üləma Etimad, Ülumi Mirzə İbrahim, Vəhdəti Qulam adları, “Azərbaycan dilində yazan şairlər” başlığı altında Ənvər Ərdəbili Qədir, Bəqayi Ərdəbili, Bəyazi Ərdəbili, Sabit Ərdəbili, Həkim İlahi, Zəkəri Ərdəbili, Savalan Həsən Məcidzadə, Süxənvər İsgəndər Nəcəfi Suha, Səmturi Ərdəbili, Şahi Əsgər Şahizadə, Şücaəddin Ərdəbili, Şuri Ərdəbili Həsən, Faiq Ərdəbili, Fikri Ərdəbili, Məcruh Muğani, Müztər Ərdəbili Cabbar, Münim Ərdəbili, Nasir Ərdəbili kimi şairlər sıralanmışdır.
Kitabda “Arazbaranın söz ustadları” adı altında Arazbaran haqqında qısa məlumat və 5 “Əhəri”, 6 “Qaracadaği”, 2 “Kürdəşti”, 1 “Arazbari”, 1 Əlyari təxəllüslü şair təqdim edilmişdir. “Qədim və müasir şairləri” adı altında Bariz Abbasi İslami, Pesyan Hüseyn, Xoşxəbər Məhəmməd Kazım, Vüsuqi Süleyman, “Azərbaycan dilində yazan şairlər” başlığı altında Saqib Əhəri, Mirzə Musa, Mövci Əhəri Şeyxülislam kimi şairlər sadalanmışdır.
Kitabda “Urmiyanın söz ustadları” adı altında Urmiya haqqında məlumat verilmiş və 23 “Əfşar”, 16 Urməvi, 1 “Cahangiri”, 1 “Mühit”, 1 “Müşribi Təklu”, 1 “Müizzül-əyalə”, 1 Müfti, 1 Müfəlləs, 1 Vüqar kimi tanınan şair təqdim edilmişdir. “Urmiyanın müasir şairləri” başlığı altında Əfşar Mirzə Həsən Urumçi, Əfsun Əbdulla Səmədyan, Cahangiri Banu Məryəm, Əfşar Xəlil Süruş, Simyar Şahzadə Hüseynəli Mirzə, Şüai Həsən Şakir, Şəhəraşub Mahmud Sənayi, Sabir Mircəlal, Məhzun Əli Bagiri, Nəzmi Əbdüləli, Yusif Urumi Seyid Məhəmməd oğlu, Mircəlal Haşimi, Banu Əkrəm Humayin, “Azərbaycan türkcəsində yazan şairlər” başlığı altında Dilxun, Mirzə Qafar, Şeyx Cəlil Ədibəl-üləma Aciz, Aşiq Mustafa, Mirzə Həsən Fərhəngi, hüseynağa Urumi Gülşən kimi şairlər sıralanmışdır.
Kitabda “Ərvənəq və Ənzabın söz ustadları” başlığı altında yenə bölgə haqqında qısa məlumat verilmiş və 7 “Şəbüstəri”, 4 “Təsuci”, 3 “Bənisi”, 3 “Kuzəkünani”, 1 Xamneyi” təxəllüs kimi tanınan şair təqdim olunmuşdur. “Azərbaycan dilində şeir yazan şairlər” başlığı altında Sabit Təsuci, İbrahim, Zəkəri Kuzəkünani Kərbəlayi Nəcəf, Sani Şəbüstəri, ŞeydayiŞəbüstəri” kimi şairlər sadalanmışdır.
Kitabın sonunda istifadə olunmuş ədəbiyyatın siyahısı və əlifba sırası ilə “Ad göstəricisi” verilmişdir.
Kitab qədim və müasir Cənubi Azərbaycan şairlərini tanımaq üçün dəyərli mənbədir. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Jalə Şükürova böyük zəhmət və səty bahasına əsəri fars dilindən dilimizə çevirmişdir. Kitaba yazdığı əhatəli ön sözdə oxucular üçün maraqlı və gərəkli məlumatlar vermişdir. Jalə xanımın dili səlisdir, oxunaqlıdır. Tərcümə işinin çətin tərəfi burada nəsrdən əlavə şeirlərin də olmasıdır. Jalə xanım həmin şeirlərin həm orijinalını vermiş, həm onların sətri tərcüməsini təqdim etmişdir. Şeiri bir dildən başqa dilə çevirmək heç də asan iş deyildir. Tərcüməçi bu işin öhdəsindən layiqincə gəlmişdir. Ümumiyyətlə Jalə Şükürova zəhmətkeş əməkdaşlarımızdandır. Tez-tez yeni kitabları ilə oxucuları sevindirir. Jalə xanımı bu uğuru münasibətilə təbrik edir, ona yeni-yeni müvəffəqiyyətlər arzulayırıq.
SONA XƏYAL
