SOCAR-ın 3-cü "partiya dollar istiqrazı"nı alanlar nə qazana, nə itirə bilər...
Şirkətin yeni buraxacağı "yaşıl istiqraz"lar "ölü doğulmuş" layihədir!
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) 15 yanvar 2025-ci il tarixindən etibarən "Yaşıl istiqraz"ların buraxılışına start verir. SOCAR-dan daxil olan məlumatda bildirilir ki, nominal dəyəri 1000 (min) ABŞ dolları olan istiqrazlar sahiblərinə illik 6% gəlir qazandıracaq.
Ümumi buraxılış məbləği 200 milyon ABŞ dolları olan və 5 illik müddətə buraxılan "Yaşıl istiqraz"ların kupon ödənişləri hər 3 aydan bir ödəniləcək. SOCAR-ın “yaşıl istiqraz"larını əldə etmək üçün son tarix 28 fevral 2025-ci ildir.
İstiqrazların “yaşıl” adlandırılması təsadüfi deyil. Belə ki, istiqrazlardan əldə olunan vəsait “SOCAR Green” MMC şirkətinin bərpa olunan layihələrinə və investisiyalarına sərf ediləcək.
Məlum olduğu kimi, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransı – COP29 tədbirinə ev sahibliyi edən ölkəmiz üçün “yaşıl enerji”nin inkişafı və təşviqi məsələləri prioritet əhəmiyyət daşıyır.
Bu xüsusda, “Yaşıl Gəlir, Yaşıl Gələcək” şüarı altında buraxılan istiqrazlar vətəndaşlara etibarlı və stabil gəlir qazandırmaqla yanaşı, Azərbaycanın yaşıl enerji sahəsindəki təşəbbüslərini da dəstəkləmək məqsədi daşıyır.
Bəlli oldudu kimi, SOCAR-ın buraxdığı hər üç seriya istiqrazların hamısını sabit gəlirli istiqrazlardır. Belə istiqraz və zayomlar hələ sovetlər dönəmində dövlətə kömək məqsədi ilə buraxılırdı. Yəni dövlət istiqraz və zayomları buraxaraq ondan əldə edilən vəsaiti dövlətin məsrəflərinin ödənilməsinə yönəldirdi. Həmin istiqrazlar sabit faizlə, zayomlar isə uduşla buraxılırdı.
Bu günlərdə SOCAR-ın buraxacağı istiqrazlar həmin sovet istiqrazlarının eynisidir.
Digər tərəfdən, bu istiqrazlar buraxılarkən vətəndaşın maddi marağı ön plana çəkilməyib. Əslində şirkət istiqrazların kütləvi satışında maraqlıdırsa, müştərilərin maddi marağını təmin etməlidir. Belə ki, hər üç seriya istiqrazların gəlirlilik səviyyəsi çox aşağıdır - qiymətli kağızlar 4,5, 5 və 6 faizlik sabit dividendlə, 5 il müddətinə buraxılır. Bu istiqrazlarla maraqlanan vətəndaş və ya sahibkar görür ki, ölkədə istənilən kommersiya bankı 3 illik depozit üçün ən azı illik 8-9 faiz dividend təklif edir. Üstəgəl, bu banklar zəmanət sığortası ilə də təmin edilib. Banklar 5 illik depozitlərə isə 10 faiz illik dividend təkilif edir. Belə olan halda kommersiya banklarının 8-10 faizlik dividendini buraxıb, SOCAR-ın istiqrazlarına kim investisiya yatırar? Əlbəttə, heç kim...
Onda sual yaranır ki, SOCAR bunu bilə-bilə nədən artıq üçüncü dəfə eyni formalı istiqraz buraxır?
Bunun əsas səbəbi odur ki, SOCAR dövlət şirkətidir, layihənin itkiləri şirkətin müflisləşməsinə gətirib çıxarmayacaq. Bütün itkilər ilin sonunda dövlət büdcəsi hesabına ödənilir.
Digər tərəfdən isə, bu layihədə korporativ maraqları olan şirkət yetkililəri var. Bu layihənin icrasına, istiqrazların çapına və s. məsələlərə vəsait ayrılır. Həmin vəsaitlərdən bir çox adamlar işə düzələrək yüksək əmək haqqı alır, istiqrazların çap edilməsi üçun şirkət seçilir və s. Bu şirkətlərin də seçilməsi proseduru Azərbaycanda hamıya bəllidir. Tender keçirilir, "qalib" şirkət "qaranlıq yollarla" müəyyən edilir. Qısası, belə görünür ki, SOCAR-ın istiqraz buraxma əməliyyatı korrupsiya labirintindən başqa bir şey deyil.
SOCAR-ın qiymətli kağızlar bazarında səmərəli fəaliyyətini təmin etmək üçün birinci növbədə şirkətin mənfəətlə işləməsi - rentabelliyi təmin edilməlidir. Çünki kəsirlə işləyən şirkətə heç kim investisiya yatırmaz - bu iqtisadi məntiqdir. Hər hansı bir şirkətin gəlirləri xərclərini ödəmirsə, o hansı hesaba kiməsə dividend verə bilər? İkincisi, rentabellilik təmin ediləndən sonra şirkətin özü səhmləşdirilə və öz səhmlərini start qiymətlərlə bazara çıxara bilər. Şirkətin gəlirləri artdıqca səhmlərinin da satış qiyməti artacaq.
Üçüncüsü, ölkədə qiymətli kağızlar bazarı inkişaf etməli, digər maliyyə bazarlarının performanslarına operativ reaksiya vermək imkanına malik olmalıdır. Amma SOCAR kimi böyük şirkət beynəlxalq qiymətli kağızlar bazarına da çıxıb, orada uğur qazana bilər. Bir şərtlə ki, yuxarıda sadaladığımız göstəricilər təmin edilsin. Hazırda SOCAR-ın buraxacağı istiqrazlardan isə heç bir səmərə gözləməyə dəyməz.
Akif NƏSİRLİ
