Hindistan-İrəvan hava yolu İrana qarşı tələdir - İran oyuna gedəcəkmi?
Son illərdə Hindistan və Ermənistan arasında münasibətlər dinamik şəkildə inkişaf edir. Bu, hərbi sahədə də özünü qabarıq büruzə verir. Belə bir vaxtda yayılan məlumata əsasən, Hindistan strateji əhəmiyyət daşıyan ixraca xidmət etmək üçün Ermənistana hava dəhlizi yaradır.
Məlumatı ilk olaraq aerokosmik müdafiə sahəsində xəbərlər üzrə ixtisaslaşmış Hindistanın IADN agentliyi yayıb. Məlumatda vurğulanır: “Hindistan strateji əhəmiyyət kəsb edən ixraca xidmət etmək üçün Ermənistana hava dəhlizi yaradır. HAL və CONCORD eyni məqsədlə HALCON Birgə İşçi Qrupunu yaradıblar. Bu, Hindistan və Ermənistan arasında logistikanı gücləndirəcək”. Bir daha xatırladaq ki, Hindistan Ermənistana müxtəlif təyinatlı silahlar satır, iki ölkə arasında bir neçə hərbi müqavilə imzalanıb. İndi maraq doğuran məsələ hava dəhlizinin hansı ölkənin məkanından keçəcəyidir. Hazırda bunun üçün uyğun gələn yeganə ölkə İrandır. Azərbaycan üzərindən də yol nəzəri cəhətdən keçə bilər. Amma bəlli səbəblər üzündən Azərbaycan heç vaxt öz hava məkanından bu məqsədlər üçün istifadə olunmasına imkan verməyəcək. Deməli, barəsində bəhs edilən yol yalnız İran vasitəsilə reallaşdırıla bilər. İrəvanın planlarına o da daxildir ki, Ermənistan 2024-cü ilin sonuna kimi İranın Çabahar limanına çıxış əldə etməyə və Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinə qoşulmağa ümid edir. Bundan başqa, Ermənistan Hindistan mallarının Rusiya və Avropaya marşrutunu daha sürətli etmək üçün Hindistana Qara dəniz vasitəsilə ticarət dəhlizinin yaradılmasını təklif edib. Eləcə də Ermənistan uzun müddətdir Hindistandan investisiya axtarır. İki ölkə arasında əlaqələr son zamanlar müdafiə ixracı sayəsində sürətlənib. Təəssüf ki, Qarabağ məsələsində Ermənistanı dəstəkləyən İran Hindistandan İrəvana ağır silahların verilməsində də vasitəçilik edib. Faktdır ki, Hindistan İran vasitəsilə Ermənistana hərbi texnika göndərib. Texnika əvvəlcə dəniz yolu ilə İranın Bəndər Abbas limanına daxil olub, daha sonra isə avtomobil yolu ilə Norduz Sərhəd Qapısı vasitəsilə Ermənistana daxil olub. Bundan əvvəl də “National Interest” nəşri Hindistan Xarici İşlər Nazirliyinə istinadən yazmışdı ki, Hindistan Ermənistanın əsas silah tədarükçüsünə çevrilib. Hindistanın Cənubi Qafqaz ölkəsi olan Ermənistanla əlaqələrini genişləndirməsi rəsmi Nyu-Dehlinin xarici siyasətində yeni dəyişikliklərin tərkib hissəsidir. Rəsmi Bakı indiyədək bir neçə dəfə bu məsələyə münasibət bildirib. Amma Hindistan yenə də Ermənistanı silahlandırmaqda davam edir. Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bir müddət əvvəl açıq mətnlə bildirib ki, Hindistan beynəlxalq aktor olaraq Ermənistana silah satışına sadəcə kommersiya kimi baxa bilməz. O, Azərbaycanın Hindistanla Ermənistan arasında silah alqı-satqısı ilə bağlı müqavilə imzalanmasından xəbərdar olduğunu bildirib: "Bunlar çox diqqətlə izlənilir. Bizim Hindistandan olan tərəf-müqabillərimizlə münasibətlərimiz var". Nazir vurğulayıb ki, Hindistan Ermənistana silah satışını Azərbaycan və Türkiyənin mövqeyi ilə heç vaxt uzlaşdırmayıb: “Onlar qeyd ediblər ki, bu addım kommersiya məqsədi daşıyır və Azərbaycana qarşı yönəlməyib. Rəsmi mövqe budur. Ancaq bizim çatdırmaq istədiyimiz mesajlar da sadə və məntiqlidir. Siz məsuliyyətli dövlət, beynəlxalq aktor olaraq, silah satışına sırf kommersiya məqsədi kimi baxa bilməzsiniz. Çünki bölgədə işğal faktoru olub və hazırda sülhün əldə edilməsi üçün kövrək məqam yaranıb. Bunun fonunda belə bir addımın atılması Ermənistanda yeni reallıqları qəbul etməyən revanşistləri daha da ruhlandırır”.
Məsələnin təəssüf doğuran tərəfi İranın buna şərait yaratmasıdır. İran da bilir ki, Ermənistanın sürətlə silahlandırılması, əlbəttə, sülhü yaxınlaşdırmır. Əksinə, sülh quruculuğu prosesinə mane olur. Azərbaycan özünün xarici siyasət kursunda qarşılıqlı tərəfdaşlığa, ikitərəfli maraqlara əsaslanan əməkdaşlığa və çoxvektorlu əlaqələrə əsaslanır. Bu fonda ölkəmiz hər zaman qonşuları ilə əlaqələrə xüsusi əhəmiyyət verir. Qarşlıqlı münasibətlərin möhkəmləndirilməsi, daha da yaxınlaşdırılması istiqamətində ölkəmiz fəaliyyət göstərir. Təəssüf ki, bu bəzi qonşu ölkələr tərəfindən layiqli şəkildə dəyərləndirilmir. Məsələn, cənub qonşumuz olan İranın Azərbaycana qarşı apardığı siyasət birmənalı xarakterə malik deyil. Amma son günlərdə münasibətlərin yaxşılaşdırlması istiqamətində addımar atılır. İndi bundan sonra Hindistan strateji əhəmiyyət daşıyan ixraca xidmət etmək üçün Ermənistana hava dəhlizini İrandan keçirəcəksə və Tehran da buna razılıq verəcəksə, uduzan yenə İran olacaq. Tehran İslam birliyindən danışmağı sevir, amma bunu əməldə də göstərməlidir. Bundan başqa, İran diqqətdən qaçırmamalıdır ki, Ermənistan Qərb hərbi qüvvələrini regiona gətirir. Ermənistan tərəfindən Avropa İttifaqı Şurasının monitorinq missiyasının ölkəyə gətirilməsi həm də İran əleyhinə fəaliyyətdir. Şübhəsiz ki, hər bir ölkə xarici siyasət strategiyasını müstəqil şəkildə həyata keçirmək hüququna malikdir. Lakin Cənubi Qafqaz regionunda İran İslam Respublikası ilə qonşu olan və onun de-fakto strateji müttəfiqinə çevrilmiş Ermənistanın Qərb ölkələri ilə artıq təhlükəsizlik mövzularında yaxınlaşması rəsmi Tehran üçün “qırmızı xətt” hesab edilməlidir. Hindistandan Ermənistana hava dəhlizi İrandan keçərsə, perspektivdə bu yolla Fransa lisenziyası ilə Hindistanda istehsal olunan silahların Ermənistana daşınması gözləniləndir. Deməli, İran bu yolla rəqibi hesab etdiyi Qərbin regionda güclənməsinə şərait yaradacaq. Son zamanlar Fransa Tehran rejiminin kəskin tənqidçilərindən birinə çevrilib. Daha bir nüans odur ki, məlum missiyanın Rusiya ilə bağlı olduğu şübhə doğurmur. Qərbin Ermənistan planında Moskvanın bölgədən sıxışdırılıb çıxarılması prioritetdir. Amma Rusiya və İranı sıx əməkdaşlıq telləri bağlayır. Ermənistan müxtəlif bəhanələrlə Avropa İttifaqı missiyasının say tərkibinin artıtılmasına çalışır. Bu da regiona daha çox Qərb hərbçisinin gəlməsi deməkdir. İran bunları nəzərə almalıdır. Əks halda uduzan özü olacaq.
Tahir TAĞIYEV
