Ermənilər xalis türk xəttat Səfiyəddin Urməvini də farslaşdırır...
Hafiz Cabbarov: “Səfiyyədin Urməvinin “fars” olduğu barədə deyilənlər əsassızdır və o, Azərbaycan türküdür, xalqımızın mədəniyyətinin görkəmli nümayəndəsidir”
Azərbaycan mədəniyyəti o qədər zəngindir ki, bizim başqa xalqın mədəni dəyərlərinə heç bir ehtiyacımız yoxdur. Eləcə də başqa millətin nümayəndəsi olan hansısa tarixi şəxsiyyəti, bilim adamını, musiqiçini, filosofu öz adımıza çıxmağa adət etməmişik, bu bizə xas xüsusiyyət deyil.
Başqasının mədəni irsinə, tarixi şəxsiyyətlərinə iddia etmək, onları öz adlarına çıxmaq ermənilərə xas xəstəlikdir. Amma onlar bunu dərk etmək istəmirlər və öz adlarını bizə qoymaq, öz saxtakar əməllərini bizim ayağımıza yazmaq istəyirlər. Dəfələrlə bu halın şahidi olmuşuq. Adəmdən, Nuhdan, II Tiqrandan, daha neçə-neçə tarixi və mifik simalardan tutmuş az qala müasirlərimizə qədər çoxlarını onlar “erməni” adlandırırlar. Bundan utanmaq əvəzinə bizi Səfi əd-Din Əbdülmömin ibn Yusif ibn Faxir Urməvini, yəni əslən Güney Azərbaycandan olan böyük alim, musiqiçi, musiqi nəzəriyyəçisi, xəttat Səfiyyədin Urməvini azərbaycanlılaşdırmaqda ittiham edirlər. Guya Səfiyyədin Urməvi milliyyətcə “farsdır”, biz onu azərbaycanlı kimi qələmə veririk. Guya Azərbaycan təkcə erməni deyil, İran “mədəniyyətini və tarixini də mənimsəyir”.
Doğrudan gülünc iddia və ittihamdır. Ermənilər niyə anlamaq istəmir ki, Urməvi gerçək bir Azərbaycan türküdür və türk də türk adlandırılmalıdır? Güney Azərbaycanda doğulan və öz istedadı və zəkası ilə bütün Şərq aləminə günəş kimi nur saçan Urməvini “fars” adlandırmağın özü günahdır, tarixi gerçəyin təhrif edilməsidir.
Böyük musiqiçi, alim və xəttatın doğulduğu, böyüdüyü Urmiya vilayəti, şəhəri bugünkü İran ərazisində yerləşir, amma nə ermənilər, nə də onlar kimi düşünən panfarsistlər unutmasınlar ki, Urmiya qədim türk şəhəridir və burada bizim milli mədəniyyətimizin, yaşam, həyat tariximizin canlı nümunələri var. O da məlumdur ki, Azərbaycan dövlətçiliyinin ilk təməllərinin atıldığı ərazilərimizdən biri məhz Güney Azərbaycanın Urmiya şəhəri olub. Bu gün panfarsistlərin, molla rejiminin və ermənilərin apardıqları yanlış təbliğata, mövcud İran hakimiyyətinin Urmiyanın əhali tərkibini dəyişmək cəhdlərinə baxmayaraq, ora Güney Azərbaycandır, türklərin torpağıdır.
Türk oğlu Urməvi də 1216-cı ildə bu torpaqda doğulub. İbtidai təhsilini öz vətənində alıb, musiqi savadının əlifbasını və udda çalmağı da burada öyrənib. Sonradan Ərəb Xilafətinin paytaxtına, bütün Yaxın və Orta Şərqin elm və mədəniyyət mərkəzi olan əfsanəvi Bağdad şəhərinə gələrək, dövrünün ən yaxşı universitetlərindən sayılan "Müstənsəriyyə"də təhsilini davam etdirib.
Səfiəddin özünü həm də istedadlı pedoqoq kimi tanıdıb. Bütün Şərq aləmində ünlü sənətkar kimi ad çıxarıb, bir çox musiqişünaslar onun şagirdləri olub. Məşhur Azərbaycan musiqişünası (XIII–XIV əsrlər) Əbdülqadir Marağayi özünün "Məqasidül-əlhan" əsərində yazırdı ki, Əbdülmömin Səfiəddin Urməvi bir çox görkəmli şəxsiyyətlərin müəllimi olub. Bunların sırasında Şəms əd-Din Söhrəvərdi, Əli Sitan, Həsən Zəfər və Hüsam əd-Din Qutluq Buğa kimi tanınmış musiqişünasların adları çəkilir.
Ermənilər bütün bunları bildikləri halda yenə öz köhnə bayatılarını çağırırlar ki, Urməvi əsərlərini fars və ərəb dillərində yazıb və guya bu halda o azərbaycanlı ola bilməz. İddia edirlər ki, guya biz Urmiyanın hazırda İranın Qərbi Azərbaycan əyalətində yerləşməsini əsas götürərək Urməvinin azərbaycanlı olduğunu deyirik. Onu da iddia edirlər ki, Urməvinin qeydlərində Azərbaycanın adı yoxdur və o, heç vaxt Azərbaycan dilində yazmayıb. Guya o vaxt, yəni XIII əsrdə Azərbaycan xalqı, belə bir dil, dövlət olmayıb. Guya olmayıb... Burda deyirlər ki, ay saxtakar, sən öz adını kimə qoymaq istəyirsən? Azərbaycan türkü də, Azərbaycan tükcəsi də, Azərbaycan dövlətləri də olub. Amma o çağlarda erməni və Ermənistan olmayıb, erməni dili yüz dilin qarşığından yaranan hibrid bir nəsnədir, erməni əlifbası, bayrağı belə oğurluqdur, qurduqları dövlət də Azərbaycan ərazisində yerləşir. Bundan artıq saxtakarlıq ola bilər?
Bizi Urməvini azərbaycanlılaşdırmaqda ittiham edən erməni alimləri, erməni mediası Urməvinin “fars” olduğuna dair hansısa bir mənbə göstərə bilərmi? Qətiyyən. Çünki bütün mənbələrdə onun Güney azərbaycanlı, bir türk olduğu bilinir. Bütün dünya Urməvini Azərbaycan türkü olaraq tanıyır və qəbul edir. Biz özümüzün olana sahib çıxırıq, özümüzün olmayana heç vaxt iddia etməməşik. Böyük şairimiz demişkən, farsın Xəyyamı var, Firdovsisi var...Normalda onun bizim Urməvimizə, Nizamimizə ehtiyacı olmamalıdır, amma görsənən odur ki, erməni mediasını Urmənini farslaşdırmağa həvəsləndirən elə panfarsistlərdir, yoxsa onlar Urməvini nə tanıyırlar. Yəqin molla rejimi Nizami kimi Urməvini də “farslaşdırmaq” istəyir, amma təbii ki, bu cəhdi də uğursuz olacaq.
Yeri gəlmişkən, Azərbaycanın xalq rəssamı Elmira Şaxtaxtinskaya Azərbaycanın görkəmli musiçilərinin portretlərini (plakat) işləyib və bu əsərlərdən biri məhz böyük Azərbaycan musiqiçisi Səfiyyədin Urməviyə həsr olunub.
“Onlar bu məsələdə də Azərbaycan xalqına qısqanc yanaşır və düşmən münasibətlərini nümayiş etdirirlər”
Azərbaycan tarixi dərsliklərinin müəlliflərindən biri olan, tarixçi Hafiz Cabbarov “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, Urməvinin fars olduğunu iddia etmək yanlışdır, özü də böyük tarixi yanlışlıq. “Ermənilər hər zaman olduğu kimi yenə də yalan və iftira, eyni zamanda da tarixi gerçəkliyin inkar edilməsi ilə məşğuldurlar. Bunlar tarixən bu sahə üzrə “peşəkarlaşıblar”. Çünki onların öz real tarixi olmadığı üçün həm başqa xalqların tarixini mənimsəyirlər, həm də digərilərinə mənsub tarixi kiçiltməyə çalışırlar.
Ümumiyyətlə, Azərbaycan xalqının zəngin tarixi, mədəni irsi var və xalqımız ən qədim zamanlardan mədəniyyətin müxtəlif sahələrində böyük irs yaradıb, bu proses davam edib. Bu irs ona görə qədimdir ki, Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixinin özü də qədimdir. Dövlətçilik tarixi qədim olan xalq özünəməxsus mədəniyyət də yaradır”.
Ermənilərin iddiasının heç bir fakta, əsasa söykənmədiyini deyən H.Cabbarov qeyd etdi ki, bu cür dezinformasiyalar onların bizə düşmən siyasətindən irəli gəlir. “Səfiyyədin Urməvi XIII-XIV əsr Azərbaycan musiqisinin ən görkəmli nümayəndələrindən biridir. Cənubi Azərbaycanın Urmiya bölgəsində anadan olub və onun təxəllüsü də bunu təsdiqləyir. Urmiya da Azərbaycan türklərinin qədim dövlərdən yaşadığı ərazilərdən biri olub. Bu dövrdə Səfiyyədin Urməvi ilə yanaşı Əbdülqadir Marağayi də Azərbaycan türküdür, Azərbaycan musiqiçisidir. Hər ikisi Azərbaycan musiqisinin yaranmasında və inkiışıfında mühüm rol oynayıb.
Yeri gəlmişkən, Azərbaycan mədəniyyəti həm də qonşu xalqların mədəniyyətinə təsir edib. Əbdülqadir Marağayi həm də Osmanlı musiqinin yaranmasına və inkişafına böyük təsir göstərib. Osmanlı dövrünün ən böyük araşdırmaçılarından biri olan Halil İnalcıq bildirir ki, Osmanlıda klassik musiqinin əsasını Azərbaycan türkü olan Əbdülqadir Marağayi qoyub. Mövzudan uzaq düşməyək. Marağayini niyə dedim? Çünki Marağayi və Urməvi XIII-XVI əsr görkəmli Azərbaycan musiqiçiləri olublar. Onlar bir Azərbaycan türkü olaraq xalqımızın mədəniyyətinin inkişafında böyük xidmət göstərib, həmçinin onların zəngin irsi qonşu xaqlarının mədəniyyətinə də təsir göstərib.
Bir sözlə, onlar (ermənilər) bu məsələdə də Azərbaycan xalqına qısqanc yanaşır və düşmən münasibətlərini nümayiş etdirirlər. Səfiyyədin Urməvinin “fars” olduğu barədə deyilənlər əsassızdır və o, Azərbaycan türküdür, xalqımızın mədəniyyətinin görkəmli nümayəndəsidir”.
H.Cabbarov vurğuladı ki, bu gün tarix dərsliklərində Azərbaycanın mədəniyyət tarixinin görkəmli simaları olan S.Urməvi və Ə.Marağayi barədə məlumat verilib və onların irsi şagirdlərimizə öyrədilir.
İradə SARIYEVA
