İrəvan Kremlə qarşı "atla gediş" etdi - Avroittifaqdan imtina etmir, Rusiya isə onu Aİİ-dən çıxara bilmir...

Ermənistan hökuməti ölkənin Avropa İttifaqına (Aİ) üzvlüyü prosesinin başlanması ilə bağlı qərar layihəsini təsdiqləyib. Sənəddə ayrıca vurğulanır ki, Ermənistan Aİ-yə üzvlük prosesinin başladığını elan edir.

Ölkənin xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan qanun layihəsinin Milli Məclisə vətəndaş təşəbbüsü kimi təqdim edildiyini deyib: “Mülki təşəbbüs kimi Ermənistanın Aİ-yə daxil olması prosesinin başlanması ilə bağlı qanun layihəsi parlamentə təqdim olunub və indi hökumət öz mövqeyini bildirməlidir. Biz bir neçə halı nəzərə alaraq müsbət mövqe bildirməyi təklif etmişik. Son illərdə Ermənistanla Aİ arasında kifayət qədər dinamik münasibətlər var. Onlar çox zəngin məzmuna malik olmaqla yanaşı, müxtəlif sahələri əhatə edir. Aİ həmçinin Ermənistanın iqtisadi dayanıqlığının gücləndirilməsinə kömək etməyə hazır olduğunu bildirib. Aydındır ki, Aİ-nin çox zəngin demokratik ənənələri, güclü demokratik təsisatları, azad rəqabət mühiti, müasir iqtisadiyyatı, inkişaf etmiş elmi var. Ermənistan Aİ-nin mümkün hesab etdiyi qədər Aİ ilə yaxınlaşmağa hazırdır. Bunun mümkün olduğuna dair əlamətləri də gördük. Mən vizanın liberallaşdırılması prosesinin başlanmasını və Aİ ilə tətbiq edilmiş və ya müzakirə olunan bir sıra digər sənədləri nəzərdə tuturam”. Ölkənin baş naziri Nikol Paşinyan  bildirib ki, Ermənistanın Aİ-yə daxil olması barədə qərar yalnız ümumxalq səsverməsi yolu ilə verilə bilər. Onun sözlərinə görə, o vaxtadək Ermənistan və Aİ yol xəritəsi hazırlamalıdır. 2023-cü ilin oktyabrında Paşinyan Avropa Parlamentində ölkənin Aİ-yə daxilolma imkanını fəal şəkildə müzakirəyə çıxardığını dilə gətirib. Bu bəyanatdan bir neçə ay sonra Avropa Parlamenti Avropa Komissiyası və Avropa Şurasından İrəvanı Brüssellə əməkdaşlığı genişləndirməkdə dəstəkləməyə çağıran ayrıca qətnamə qəbul edib. Beləliklə, Ermənistan hökumətinin iclasında ölkənin Aİ-yə qoşulması prosesinin başlanması ilə bağlı qanun layihəsi təsdiqlənib. Baş vrənlər Rusiyada ciddi narazılıqla qarşılanır. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib ki, Ermənistanın Aİ-yə mümkün üzvlüyü onun suveren hüququdur, lakin iki fərqli beynəlxalq təşkilatın üzvü olmaq mümkün deyil: “Aİ-yə bu üzvlük nə deməkdir? Bunu indi demək çətindir. Çünki əlbəttə ki, hipotetik olaraq düşünsək, iki fərqli təşkilatın üzvü olmaq mümkün deyil”. Peskov qeyd edib ki, Avrasiya İqtisadi İttifaqına (Aİİ) üzvlük Ermənistan üçün faydalıdır. Onun sözlərinə görə, fayda faizlərlə, yüksək artım templəri ilə ölçülür. Bundan əlavə, Aİİ çərçivəsində razılaşdırılmış iş mexanizmləri və inteqrasiya formatları iştirak edən xalqların və ölkələrin rifahı üçün işləməyə davam edir.

Məsələ ilə bağlı rusiyalı politoloq Sergey Markov bildirir ki, həm Aİ-nin, həm də Avrasiya İqtisadi İttifaqının üzvü olmaq, əlbəttə ki, mümkün deyil: “Aİİ Aİ ilə müqayisədə daha məhdud funksionallığa malikdir və əsasən ümumi bazar olmaq konsepsiyasını ehtiva edir. AB isə yalnız ümumi bazar əsasında deyil, həm də konfederativ elementləri olan ümumi siyasi sistem üzərində qurulub. Bu baxımdan, Aİİ-ni Aİ-də mövcud olan struktur və formatların ilkin mərhələsi kimi qiymətləndirmək olar. AB ümumi bazardan əlavə, konfederativ xüsusiyyətləri olan siyasi birlikdir. Buna görə də Aİ Ermənistanın Aİİ üzvlüyünü strateji baxımdan qəbul etməyəcək. Ermənistanın Aİ-yə üzvlük məsələsini dövlətin strateji kursu kimi elan etməsi onun Aİİ üzvlüyü ilə bağlı strateji problem yaratmır, bu daha çox, iqtisadi deyil, siyasi ziddiyyətlər doğurur”. Ekspert   açıqlamasında  qeyd edib ki, İrəvanın Aİ-yə tez bir zamanda üzv olmaq şansı yoxdur: “Ermənistanın Aİ-yə üzv olmaq prosesini başlamağa hazırlaşması hələ o demək deyil ki, ölkə bu quruma üzv olacaq. Üzvlük uzun və mürəkkəb danışıqlar prosesi tələb edir. Bu müddət ərzində Ermənistan Aİ tərəfindən kiçik müttəfiqləri üçün yaradılmış strukturlara və sistemlərə uyğunlaşma mərhələsindən keçməlidir. Lakin İrəvanın, özünün də başa düşdüyü kimi, Aİ-yə tamhüquqlu üzv olmaq şansı çox azdır. Strateji olaraq belə bir açıqlama Ermənistan üçün Aİ-nin müttəfiqi statusu qazanmaq imkanını artırır və müxtəlif faydalı proqramlarda iştirak etməsinə şərait yaradır. Ancaq bu cür proqramlara qoşulmağın əks tərəfləri də mövcuddur. Ermənistan Aİ ilə əməkdaşlıq etmək üçün suverenliyinin bir hissəsini güzəştə getməli olacaq. Aİ təmənnasız heç bir dəstək göstərmir. İki tərəf arasında ciddi danışıqlar və qarşılıqlı güzəştlər, alver başlayacaq. Avropa Komissiyası bu tip alverlərdə böyük təcrübəyə malikdir və müxtəlif ölkələr, qonşular və ya üzv olmaq istəyən qurumlarla daim bu cür müzakirələr aparır. Ermənistan isə özünü böyük bir diasporun təmsilçisi kimi təqdim edərək, siyasi manevrlərlə nəticə əldə etməyə çalışır. Ermənilər tarixi təcrübələrinə əsaslanaraq düşünürlər ki, Osmanlı və ya Çar Rusiyasını aldada bildikləri kimi, AB bürokratiyasını da aldada bilərlər. Lakin Aİ çalışacaq ki, Ermənistanı çox şey ödəmədən Aİİ üzvlüyündən çəkindirsin. Digər tərəfdən, Ermənistan AB-nin proqramlarından maksimum fayda götürməyə çalışacaq və eyni zamanda Aİİ üzvlüyünü qoruyub saxlayacaq”. Markov qeyd edib ki, Ermənistan Aİ-yə üzvlüyə can atsa da, Aİİ-dən daha daha çox fayda əldə etdiyini anlayır: “Ermənistan üçün ideal ssenari Aİİ üzvlüyünü Aİ ilə əvəz etməkdir. Lakin Aİ-yə üzvlük perspektivi çox uzaqdır. Türkiyə nümunəsində olduğu kimi, Ermənistanın da üzvlüyü rədd edilə bilər. Belə olan halda Aİİ üzvlüyü Ermənistan üçün daha sərfəli seçimdir. Çünki Aİİ üzvlüyü vasitəsilə Ermənistan Rusiya sanksiyalarından yan keçərək əhəmiyyətli gəlirlər əldə edir. Buna görə də İrəvan Aİİ-dən çıxmaq istəməyəcək, amma eyni zamanda Avropa Komissiyası ilə danışıqlar aparacaq. Eyni zamanda Aİİ-ni şantaj edərək güzəştlərin artırılmasına çalışacaq”.

Tahir TAĞIYEV