Azərbaycan-Mərkəzi Asiya əlaqələrində yeni strateji səviyyə açılır...
Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin Qazaxıstandan olan həmkarı Kasım-Jomart Tokayevin dəvəti ilə Mərkəzi Asiya və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Başçılarının görüşündə iştirak etmək üçün Astanaya səfəri bir daha sözügedən regionda yerləşən dövlətlərlə ölkəmiz arasında münasibətlərin yüksək səviyyədə olduğunu göstərir.
Ekspertlər qeyd edir ki, dövlət başçısının son illər müxtəlif beynəlxalq tədbirlərə, o cümlədən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələrin Sammitinə, Ərəb Dövlətləri Liqasının 31-ci Zirvə toplantısına, Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri üzrə Müşavirənin 6-cı Zirvə Toplantısının plenar iclasına, “Avropa siyasi birliyi” Zirvə Toplantısına dəvət olunması Azərbaycanın artan beynəlxalq nüfuzunun əyani göstəricisidir. Mərkəzi Asiya və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Başçılarının görüşü də bu qəbildən olan hal kimi dəyərləndirilə bilər.
Xatırladaq ki, Azərbaycanın xarici siyasətində türk dünyası, o cümlədən də Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlıq da xüsusi yer tutur. Ümumiyyətlə, artıq bir neçə ildir Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri, o cümlədən türk dövlətləri ilə münasibətlərində böyük canlanma müşahidə olunur. Son illər dünyada baş verən proseslər ölkələrdən birgə əməkdaşlıq, birlikdə hərəkət etməyi və ümumi səylər göstərməyi tələb edir. Bu fonda prezident İlham Əliyevin son 2 il ərzində Mərkəzi Asiya, o cümlədən regionun türkdilli ölkələrinə ardıcıl səfərləri və həmin dövlətlərin başçılarının Azərbaycana səfərləri türk dünyası üzvləri ilə qarşılıqlı əlaqələrin genişlənməsini, dərinləşməsini və strateji xarakter almasını şərtləndirir. Azərbaycanın türkdilli dövlətlərlə genişlənən əlaqələri Türkiyə ilə imzaladığı Şuşa Bəyannaməsi, Qırğızıstanla imzaladığı “Strateji Tərəfdaşlıq haqqında Bəyannamə”, Özbəkistanla imzaladığı “Strateji tərəfdaşlığın dərinləşməsi və hərtərəfli əməkdaşlığın genişləndirilməsi barədə Bəyannamə” və Qazaxıstanla imzalanan “Strateji münasibətlərin möhkəmlənməsi və müttəfiqlik qarşılıqlı əlaqələrinin dərinləşməsi haqqında Bəyannamə”də öz əksini tapır. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi son vaxtlar Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələrində dinamizm müşahidə olunur. Burada dünyada formalaşan yeni və daha fərqli tranzit, nəqliyyat-kommunikasiya şəbəkəsi mühüm rol oynayır. Ölkəmiz isə geostrateji mövqeyi və daha da genişlənən tranzit imkanları ilə bu prosesdə vacib həlqəyə, Şərqlə Qərb arasında etibarlı nəqliyyat qovşağına çevrilməkdədir. Xüsusən də Azərbaycanın da üzərində yerləşdiyi Orta Dəhlizin əhəmiyyəti artmaqdadır. Burada o da nəzərə alınır ki, Azərbaycan həyata keçirdiyi irimiqyaslı infrastruktur layihələri vasitəsilə əlverişli regional tranzit mərkəzinə çevrilməkdədir. Şərq-Qərb dəhlizi Avropa ilə Asiya arasında ən qısa, təhlükəsiz və iqtisadi baxımdan səmərəli bağlantı olaraq Avrasiya məkanında sərnişin və nəqliyyat daşımalarının gücləndirilməsinə böyük töhfə verəcək. Bu gün Orta Dəhlizə artan maraq heç də təsadüfi deyil. Çünki bu beynəlxalq nəqliyyat marşrutu Çindən, Qazaxıstandan, Xəzər dənizindən, Azərbaycan və Gürcüstan ərazisindən keçərək Türkiyə və Avropa ölkələrinə qədər uzanır və Şərqdən Qərbə yükdaşımalarda son dərəcə əhəmiyyətli yoldur. Bu marşrutun ən vacib hissəsi isə, təbii ki, Zəngəzur dəhlizi olacaq. Proseslər həm də onu göstərir ki, Mərkəzi Asiya ölkələri öz inkişaflarında Azərbaycan faktoruna xüsusi diqqət edirlər. Azərbaycan Mərkəzi Asiya ölkəsi olmasa da, bu regionun inkişafına həlledici rollardan birini oynayır.
Bundan başqa, ölklərimiz arasında təhlükəsizlik sahəsində də əməkdaşlıq dinamik inkişaf edir. Belə bir vaxtda görünən odur ki, Mərkəzi Asiya ətrafında əsas dünya oyunçularının beynəlxalq fəaliyyəti son vaxtlar əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Bölgə ölkələri bu vəziyyətdə yaxın və uzaq qonşularla, o cümlədən də Azərbaycanla sıx münasibətlər qurur. Xüsusilə, region ölkələrinin İranın cənub limanları, Transqafqaz və Yaxın Şərq vasitəsilə Qərb bazarlarına çıxması üçün alternativ logistika marşrutlarının axtarışı aparılır. Bu hadisələr fonunda Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Mərkəzi Asiya ölkələrinin müdafiə birliyinin yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış edib. Tokayev hesab edir ki, Mərkəzi Asiya dövlətlərinin müdafiə siyasəti sahəsində birləşməyə ehtiyacı var. Onun “Kazakhstanskaya Pravda” qəzetində dərc olunmuş “Mərkəzi Asiyanın İntibahı” məqaləsində deyilir: “Mərkəzi Asiyanın perimetri boyunca davam edən çətin hərbi-siyasi vəziyyət fonunda müdafiə siyasəti və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığa ehtiyac var. Regional təhlükəsizlik arxitekturasının yaradılması, o cümlədən Mərkəzi Asiya üçün təhlükəsizlik risqləri kataloqunun hazırlanması və onların qarşısının alınması tədbirləri xüsusi aktuallıq kəsb edir”. Müdafiə alyansının yaradılmasında əsas məqsəd xarici təhlükələrə qarşı durmaqdır. Bu baxımdan Mərkəzi Asiya ölkələri hava hücumundan müdafiə və elektron müharibə sistemlərinin gücləndirilməsinə, eləcə də hərbi məqsədlər üçün pilotsuz uçuş aparatlarının və pilotsuz uçuş aparatlarının alınmasına diqqəti artırmaqdadır. Avrasiya İnteqrasiya İnstitutunun siyasi ekspertiza şöbəsinin müdir müavini Adilxan Qadelşiyevin sözlərinə görə, Tokayev Mərkəzi Asiyada “Hər şeydən əvvəl sülh” prinsipinə əsaslanan vahid təhlükəsizlik sisteminin yaradılmasını təklif edir: “Söhbət kiməsə qarşı ittifaq yaratmaqdan yox, regionun daxili sülh və təhlükəsizliyini gücləndirməkdən gedir. Təklif 21-ci əsrdə Mərkəzi Asiyanın inkişafı naminə dostluq, mehriban qonşuluq və əməkdaşlıq haqqında müqavilənin imzalanmasını ehtiva edir. Əsas istiqamətlər ərzaq, su və enerji təhlükəsizliyi məsələlərinin həlli, o cümlədən region üçün təhlükəsizlik riskləri kataloqunun hazırlanması və onların qarşısının alınması tədbirləridir”. Hesab edilir ki, bu prosesdə Azərbaycan da Mərkəzi Asiya ilə birgə fəaliyyət göstərəcək. Çünki region ölkələri ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin səviyyəsi bunu diqtə edir.
Ramil QULİYEV
