Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Azərbaycandan başqa yolları qalmadı...
Azərbaycanın xarici siyasətində Mərkəzi Asiya ölkələri ilə münasibətlərin inkişaf etdirilməsi prioritetdir. Tarixi, mədəni, dini bağlılığa malik Azərbaycanla Mərkəzi Asiya ölkələri arasında dostluq mübnasibətləri səmimiyyət və qarşılıqlı hörmət prinsiplərinə əsaslanır.
Müxtəlif istiqamətlər üzrə münasibətlər isə sürətlə inkiaşf edir və artıq bura “yaşıl enerji” də daxildir. Bəllidir ki, artıq “yaşıl keçid” platformasının fəal iştirakçılarından olan ölkəmiz regionda bərpaolunan enerjinin istehsalı və ixracı ilə bağlı bir sıra layihələrin də əsas təşəbbüskarı kimi çıxış edir. Sözügedən addımlar Mərkəzi Asiyada da yaxından izlənilir və ölkəmizlə əməkdaşlıq əlaqələri qurulur. Bu sahədə əməkdaşlığın nəticəsi olaraq Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan hələ ötən il “yaşıl enerji”nin ixracı ilə bağlı mühüm sənəd qəbul ediblər. Hər üç ölkənin müvafiq nazirliklərinin rəhbərləri¬nin görüşündə bərpaolunan enerji mən¬bələrinə fokuslanan enerji mübadiləsi, o cümlədən “yaşıl enerji”nin ixracı sahə¬sində əməkdaşlıq məsələlərini nəzərdə tutan Birgə Kommünikeyə imza atılıb.
Astanada Mərkəzi Asiya dövlətləri energetika nazirlərinin birinci görüşündə qeyd olunan istiqamətdə əməkdaşlığın miqyası daha da genişlənib. Belə ki, Qazaxıstaın energetika naziri Almasadam Satkaliyev sözügedən müstəvidə əməkdaşlıqla bağlı mühüm açıqlamalar verib. Qeyd edib ki, Qazaxıstan Azərbaycan və Özbəkistanla yaşıl enerjinin inkişafı və nəqli sahəsində qlobal layihəni həyata keçirməyə başlayır. Nazirin sözlərinə görə, Mərkəzi Asiya ölkələri energetika resurslarının tədarükündə qlobal pozulmalar, neft və qaz qiymətlərində qeyri-sabitlik və başqa amilləri meydana gətirən çağırışlarla üzləşir. Almasadam Satkaliyev təklif irəli sürüb: “Enerji təchizatının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün bu çağırışları qabaqcadan görmək və idarə etmək mexanizmlərini hazırlamaq, ölkələrimiz arasında əməkdaşlığı gücləndirmək lazımdır”. O, həmçinin, həmkarlarını enerji resursları üzrə ticarət imkanlarını genişləndirmək yolu ilə əməkdaşlığı gücləndirməyə, karbon neytrallığına nail olmağa və enerjinin mərhələli keçidini, habelə aşağı karbon sektorunun inkişafını təmin etməklə əlaqələri möhkəmləndirməyə çağırıb: “Bundan əlavə, Mərkəzi Asiya ölkələrində müasir enerji infrastrukturunun inkişafını stimullaşdırmaq üçün investisiyaların hərtərəfli cəlb edilməsi və enerji sənayesində birgə iri texnoloji layihələrin həyata keçirilməsi regional əməkdaşlığın inkişafında mühüm amildir”. A.Satkaliyevin sözlərinə görə, qaz sənayesində birgə layihələrin həyata keçirilməsi imkanları da geniş şəkildə araşdırılmalıdır. Xatırladaq ki, iclasda Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan, Özbəkistanın energetika nazirləri və Azərbaycanın energetika nazirinin müavini Orxan Zeynalov iştirak edib. Orxan Zeynalov bildirib ki, Azərbaycanla Mərkəzi Asiya ölkələri arasında enerji sahəsində əməkdaşlıq həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli formatda səmərəli inkişaf edir. Nazir müavini qeyd edib ki, 2023-cü ilin avqustunda Özbəkistan prezidentinin Azərbaycana səfəri çərçivəsində enerji sektorunda əməkdaşlığın daha da dərinləşdirilməsinə dair Hökumətlərarası Saziş və iki ölkənin energetika nazirlikləri arasında “2023-2025-ci illər üçün enerji sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsinə dair Yol Xəritəsi” imzalanıb: “İmzalanmış sənədlər çərçivəsində həm neft-qaz sahəsində, həm də bərpaolunan enerji mənbələri üzrə uğurlu əməkdaşlıq davam edir. Neft məhsullarının qarşılıqlı ticarəti üçün “Turan Energy” adlı birgə müəssisə yaradılıb, neft-qaz layihələrində qarşılıqlı iştirak məsələsi də nəzərdən keçirilir”. Qazaxıstanla energetika sahəsində əməkdaşlıqdan danışan nazir müavini ötən ilin mart ayından qazax neftinin Bakı-Tiflis-Ceyhan boru kəməri ilə nəqlinin bərpa olunduğunu vurğulayıb: “Bu əməkdaşlığın müsbət dinamikası perspektivdə neftin nəqli səviyyəsini yüksəltməyə imkan verir. Enerji resurslarının dünya bazarlarına çatdırılmasını şaxələndirən alternativ nəqliyyat dəhlizlərinin və marşrutlarının artan əhəmiyyəti Azərbaycanın Mərkəzi Asiya və Avropa arasında birləşdirici rolunu gücləndirib, enerji dəhlizlərinin potensialının bölüşdürülməsi imkanlarını aktual edib”. Onun sözlərinə görə, “yaşıl enerji”nin Mərkəzi Asiyadan Azərbaycana və daha sonra Avropaya ixracı məqsədilə Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanın energetika sistemlərinin birləşdirilməsi layihəsinin həyata keçirilməsi çərçivəsində yaxşı dinamika və tərəqqi var: “Tərəflər layihənin həyata keçirilməsi üçün ilkin texniki-iqtisadi əsaslandırmanın aparılması üzrə Texniki Tapşırığı təsdiq ediblər. Birgə işçi qrupu Bakıda tərəflərin milli enerji şirkətlərinin iştirakı ilə birgə müəssisənin yaradılması barədə razılığa gəlib. Layihənin texniki-iqtisadi əsaslandırmasını hazırlamaq üçün İtaliyanın CESI konsaltinq şirkəti seçilib”.
Nazir müavini qeyd edib ki, Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan hökumətləri arasında yaşıl enerjinin inkişafı və nəqli sahəsində strateji tərəfdaşlıq haqqında saziş layihəsinin mətni də razılaşdırılıb, onun yüksək səviyyədə imzalanması, şübhəsiz ki, layihənin uğurla həyata keçirilməsinə kömək edəcək: “Azərbaycandan keçən bu və digər ixrac dəhlizləri yaşıl enerjinin Mərkəzi Asiya ölkələrindən Avropaya nəqli üçün geniş perspektivlər açır. Bu dəhlizlərə çıxış Mərkəzi Asiya ölkələrinin elektrik enerjisi resurslarının ixracı üçün bazarların şaxələndirilməsini təmin edə bilər”. Bütün bunlar bir daha göstərir ki, Azərbaycanla Mərkəzi Asiya ölkələri arasında əlaqələrin böyük perspektivləri mövcuddur. Bu gün Avropanın enerji təhlükəsizliyinə ciddi töhfələr verən Azərbaycan Şərqlə Qərb arasında, o cümlədən Mərkəzi Asiya ölkələri üçün mühüm tranzit ölkə və etibarlı tərəfdaşdır. Bunlar fonunda
Azərbaycanla Mərkəzi Asiya regionu ölkələri arasında iqtisadi və energetika əməkdaşlığının, o cümlədən Orta Dəh¬lizin imkanlarının daha da inkişaf etdiril¬məsi və möhkəmləndirilməsi məqsədilə bərpaolunan enerji mənbələrindən geniş istifadənin tətbiqinə əsaslanan davamlı inkişafa xüsusi diqqət olunur. Azərbay-canın region ölkələrinin enerji sistemlərinin gələcək inkişafının koordinasiyası və sinxronlaşdırılması təşəbbüsü, enerji sistemlərinin davamlı birləşdirilməsi potensialı, həmçinin təmiz elektrik enerjisinin, tərəflərin qarşılıqlı maraqlarına uyğun olaraq, o cümlədən üçüncü ölkələrin bazarlarına tədarükü və mübadiləsi səyləri Mərkəzi Asiyada alqışlanır. Bundan əlavə, Xəzər – Qara dəniz – Avropa ixrac dəhlizinin birgə layihəsinin Azərbaycan, Gürcüstan, Macarıstan və Rumıniya tərəfindən həyata keçirilmə¬sini nəzərə alaraq, Naxçıvan – Türkiyə – Avropa enerji dəhlizinin perspektivləri Mərkəzi Asiyada xüsusi maraq doğurur. Bu istiqamətdə ölkəmizlə əməkdaşlıq daha da genişləndirilir.
Tahir TAĞIYEV
