“Belfast Sazişi” Ermənistanın konstitusiya dəyişikliyi üçün əla nümunədir...
Ermənistanın konstitusiyasında həm Azərbaycana, həm də Türkiyəyə qarşı ərazi iddiası yer aldığından, bu hal Cənubi Qafqazda sülh prosesinə ciddi əngəl yaradır. İndi Ermənistanda yeni geosiyasi və regional şərait nəzərə alınaraq, bu ölkənin yeni baş qanununun hazırlanması vacibdir.
Çünki Ermənistandakı proseslər göstərir ki, bu gün hər hansı sülh müqaviləsi imzalansa belə, revanşist qüvvələr sonradan bunu qəbul etməyə bilərlər. Ona görə Azərbaycan haqlı olaraq hesab edir ki, sülh üçün Ermənistan öz konstitusiyasında dəyişiklik etməlidir.
Xatırladaq ki, Ermənistan konstitusiyası 5 iyul 1995-ci ildə qəbul edilib. 2005 və 2015-ci illərdə konstitusiyaya dəyişikliklər edilib. Ermənistan Konstitusiyasının 1-ci maddəsində deyilir: "Erməni xalqı, Ermənistanın İstiqlal Bəyannaməsində təsbit edilmiş Ermənistan dövlətçiliyinin təməl prinsiplərini və ümummilli hədəfləri əsas götürərək, suveren dövlətin bərpası üçün azadlıqsevər əcdadlarının müqəddəs əmrini yerinə yetirərək, nəsillərin azadlığına, ümumi rifaha, vətəndaş həmrəyliyinə təminat və universal dəyərlərə sadiqlik ümidi ilə Vətənin möhkəmlənməsi və çiçəklənməsinə sadiq qalaraq Ermənistan Respublikası Konstitusiyasını qəbul edib”. Bəyannaməndə bildirilir ki, bu sənəd “1989-cu il 1 dekabrda Ermənistan SSR Ali Sovetinin və Artsax Milli Şurasının birgə qəbul etdiyi “Ermənistan SSR və Dağlıq Qarabağ Vilayətinin birləşməsi” haqqında ortaq qərara əsaslanır”. Bəyannamə isə dövlətin adından qəbul edilmiş ali hüquqi dəyərə malik akt kimi qonşu Türkiyə Respublikasının şərq əyalətlərini “Qərbi Ermənistan” adlandırır, Qarabağın Ermənistan ilə birləşməsi haqqında ortaq qərara əsaslanır. Bu isə Ermənistanın Konstitusiya səviyyəsində qonşu dövlətə ərazi iddiası irəli sürdüyünü göstərir. Azərbaycan da məhz bunun aradan qaldırlmasını tələb edir. Özü də dünya praktikasında bu xüsusda presedentlər də var. Məsələyə bu fonda nəzər salan Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri Fərid Şəfiyevin sözlərinə görə, hazırda Ermənistan konstitusiyasının dəyişdirilməsi beynəlxalq hüquqa aiddir və daxili məsələ deyil, çünki Bakı və İrəvan sülh sazişi üzərində işləyir: “Ermənistanda konstitusiyanın əsaslandığı bir qrup qanunvericilik aktı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və Qarabağ üzərində suverenliyi tanımır. Vaxtilə Robert Köçəryan, Ermənistanda 5 illik yaşayış tələbinin olmamasına baxmayaraq, prezident seçilib və bu ölkənin Konstitusiya Məhkəməsi onun o vaxt Qarabağda yaşamasını Ermənistan ərazisində yaşaması hesab edib. Buna görə də təbii ki, bu məsələ həllini tapmalıdır”. O vurğulayıb ki, “Belfast Sazişi” bu məsələdə presedent ola bilər: “Bu, 1998-ci ildən bəri ən yaxşı və nisbətən yeni presedentdir. Bu sazişə əsasən, İrlandiya konstitusiyasına dəyişiklik etməyi və Böyük Britaniyanın Şimali İrlandiya üzərində tam suverenliyini tanımağı öhdəsinə götürmüşdü”. F.Şəfiyevin fikrincə, ola bilsin ki, sülh sazişində Ermənistanın konstitusiyaya dəyişiklik etmək öhdəliyinə bir növ istinad olsun: “Lakin sülh sazişi imzalanmazdan əvvəl Ermənistanın əsas qanununa dəyişiklik edilməsi prosesini başa çatdırmaq məqsədəuyğundur. Əgər o vaxta qədər bu nəticə verməsə, o zaman Ermənistan konstitusiyasına sülh sazişi imzalanandan bir il ərzində düzəlişlər edilməsi ilə bağlı konkret müddət göstərilməlidir”.
Qeyd edək ki, Şimali İrlandiya 1921-ci ildə yaradılmış və İrlandiyanın qalan hissəsi müstəqil dövlət olduqdan sonra Böyük Britaniyanın tərkibində qalmışdı. Bu, Şimali İrlandiyanın Böyük Britaniyanın tərkibində qalmasını istəyən həmkarlar ittifaqı üzvləri ilə İrlandiya Respublikasının bir hissəsi olmaq istəyən millətçilər arasında əhalinin parçalanmasına səbəb oldu. 1960-cı illərin sonundan etibarən hər iki tərəfdəki silahlı qruplar, məsələn, İrlandiya Respublika Ordusu və Olster Könüllü Qüvvələri bombardmanlar və atışmalar həyata keçirdi. Nəticədə Britaniya qoşunları da Şimali İrlandiyaya göndərildi. Bu hal təxminən 30 il davam etdi. 10 aprel 1998-ci ildə imzalanmış “Belfast Sazişi” Şimali İrlandiyada yeni bir hökumət vasitəsilə hakimiyyəti bölüşmək üçün birlikçi və millətçi liderlər arasında bağlanmış bir pakt oldu. Müqavilə qəbul edir ki, Şimali İrlandiyada əksəriyyət Böyük Britaniyanın tərkibində qalmaq istəyir və əhəmiyyətli azlıq birləşmiş İrlandiyanı dəstəkləyir. O, həmçinin qəbul edir ki, İrlandiya adasında bütövlükdə birləşmiş İrlandiyanı istəyən çoxluq var. Müqavilə bütün bu fikirləri etibarlı hesab edir. Ən əsası isə, “Belfast Sazişi”nə əsasən, 1920-ci il İrlandiya hökuməti haqqında və 1973-cü il Şimali İrlandiya Konstitisiyası haqqında qanunlar ləğv olundu. Bu fonda yeni qaydalar müəyyən edildi. Şimali İrlandiyanın Konstitusiyasınln 2-ci və 3-cü maddələri çıxarıldı. İrlandiya Respublikasının Konstitusiyasından Şimali İrlandiyaya ərazi iddialarını nəzərdə tutan maddələrin çıxarılması təsbit olundu. İndi bunun Ermənistanın konstitusiyasında təsbit edilməsi mümkündür.
Tahir TAĞIYEV
