Paşinyandan yeni pozuculuq - Azərbaycanla Sazişdə konstitusiya dəyişikliyi öhdəliyi olmasın...

Məlum həqiqətdir ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhün əldə edilməsinə ən böyük əngəl sonuncunun konstitusiyasında ölkəmizə qarşı ərazi iddialarının təsbit edilməsidir. Bu fonda rəsmi Bakının qəti mövqeyi ondan ibarətdir ki, sülhə nail olmaq üçün Ermənistan Konstitusiyasında mütləq dəyişiklik edilməlidir. İrəvan hələ də bundan yayınır. 

Burada xatırlatmaq lazım gəlir ki, 2020 və 2023-cü illərdə Azərbaycanın Ermənistan işğalı altında olan torpaqlarının işğaldan azad edilməsi və suverenliyin tam bərpası iki ölkə arasında sülh üçün imkanlar yaradıb. Lakin Ermənistan Konstitusiyada, o cümlədən digər qanunvericilik aktlarında Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları qalmaqda davam edir. Ermənistanın 23 avqust 1990-cı ildə qəbul etdiyi Müstəqillik Haqqında Bəyannamə Qarabağı Ermənistanın tərkib hissəsi kimi nəzərdən keçirən Ermənistan SSR Ali Şurasının 1 dekabr 1989-cu il tarixli aktına istinad edir. Bu iddia daha sonra 5 iyul 1995-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyanın preambulasında öz əksini tapıb və Konstitusiyaya 27 noyabr 2005 və 6 dekabr 2015-ci illərdə edilən düzəlişlər zamanı saxlanılıb.

Xarici işlər nazirinin müavini Elnur Məmmədov "Azərbaycanla Ermənistan arasında Sülh Razılaşmasının imzalanmasına əsas maneələr" adlı tədbirdə qeyd edib ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında dayanıqlı sülhün əldə olunmasında iki əsas əngəl var ki, onlardan biri Ermənistan Konstitusiyasındadır: “Bu maneə Ermənistanın Müstəqillik aktında da öz əksini tapıb. "Qarabağ Ermənistanın bir hissəsidir" müddəası orada əsas kimi qəbul olunur". Amma bunlara rəğmən, Ermənistanın Konstitusiyasında qonşu ölkələrə qarşı ərazi iddiaları yoxdur, baş nazir Nikol Paşinyan  Bakıda səslənən bəyanatlara cavab olaraq qeyd edib ki, Ermənistan Konstitusiyasında qonşu ölkələrə heç bir ərazi iddiası yoxdur.  Paşinyan Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsinin 26 sentyabr 2024-cü il tarixli qərarını xatırladaraq, Konstitusiyanın Preambulasında Müstəqillik Bəyannaməsinə istinadın müstəsna olaraq bəyannamədə təsbit olunmuş müddəalara aid edildiyini bildirib. İddia edib ki, onun Konstitusiyanın maddələrinə aidiyyatı yoxdur: “Ermənistan Konstitusiyasının heç bir müddəasında qonşu ölkələrə qarşı ərazi iddiaları yoxdur”. Halbuki, burada həm Azərbaycana, həm də Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları yer alır. Bunlar fonunda Ermənistanın Konstitusiya Məhkəməsi məsələni qəlizləşdirərək hesab edir ki, preambula, ümumiyyətlə, dəyişdirilə bilməz. Amma Azərbaycanın bütöv preambula ilə işi yoxdur, problem xüsusi cümlədədir. Ölkəmiz onun dəyişdirilməsini istəyir. Ermənistan da bundan imtina edir.

Bütün bunlar sülh prosesini əngəlləməkdə davam edir. Erməni ekspert Onnik Krikoryan qeyd edilənlər fonunda daha bir maraqlı iddia irəli sürür. O qeyd edir ki, Ermənistanda konstitusiyaya heç kim əhəmiyyət vermir, çünki insanlar onun işləmədiyini düşünürlər. Onun sözlərinə görə, Ermənistanın baş naziri də dəyişiklik, yenilik istəyir, ancaq Konstitusiyaya dəyişiklik ölkələrində ziddiyyətli məsələdir: “Nikol Paşinyan insanlara yaxşı təsir edə bilir və onları hazırlayır. Baş nazir Ermənistanda konstitusiyaya dəyişiklik məsələsini bir neçə dəfə müzakirə edib. Onun özü də bildirib ki, bu məsələ sülhə maneə törədir". Türkiyə Kadir Has Universitetinin eksperti Mitat Çelikpala isə başqa bir nüansa diqqət edir. O vurğulayır ki, erməni diasporu və müxalifəti Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh prosesinin inkişafına əngəl törədir. Ekspert qeyd edib ki, Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycanla yanaşı, Türkiyəyə qarşı da ərazi iddiası mövcuddur: "Ermənistanın daimi yekun sülh əldə etmək üçün bir şansı var, Cənubi Qafqazda bunu təmin etmək olar. Azərbaycanla yanaşı, Ermənistan konstitusiyasında Türkiyəyə qarşı da ərazi iddiası mövcuddur. Bunlar isə Konstitusiyaya dəyişikliyi tələb etmə haqqı verir”. O xatırladıb ki, Türkiyə Ermənistanın müstəqilliyini tanıyıb, ancaq Qarabağ məsələsinə görə Ermənistanla sərhədini bağlayıb. Ekspert vurğulayıb ki, 2010-cu ildə Ermənistan və Türkiyə parlamentləri sənəd qəbul ediblər ki, iki ölkə arasındakı sərhədlər beynəlxalq hüquq əsasında müəyyən edilsin: “Burada cari sərhədlərdən söhbət gedir. Ancaq erməni diasporu məsələni fərqli tərəfə çəkib. Erməni diasporunun və müxalifətinin kritik müdaxilələri müşahidə olunur ki, bunlar prosesin inkişafına əngəl törədir. Ancaq ümid edirik ki, Ermənistan-Azərbaycanla yanaşı, Ermənistan-Türkiyə münasibətləri də tam normallaşacaq". Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı keçmiş səfiri Ceyms Şarp İrlandiyanın sülh təcrübəsindən söz açıb: “1998-ci il aprelin 10-da imzalanan Belfast müqaviləsi əlamətdar bir nailiyyət idi və Şimali İrlandiyada 30 illik münaqişəyə son qoydu. Müqavilə 22 may 1998-ci ildə keçirilən iki referendumda təsdiqləndi. Nəticədə Şimali İrlandiya özünüidarəni bərpa etdi". Burada bir nümunəni də xatırladaq ki, Şimali Makedoniya və Yunanıstan arasında razılaşma da konstitusiyaya dəyişiklik hesabına əldə olunub. Hesab olunur ki, Azərbaycan və Ermənistan da müqavilə bağlaya, qarşı tərəf bu müqavilə çərçivəsində konstitusiya dəyişikliyini öz üzərinə götürə bilər. Azərbaycan bu yanaşmanı məqbul saysa da, Ermənistan buna getmək istəmir. Belə vəziyyət sülhə ciddi əngəl olaraq qalmaqda davam edir.

Samirə SƏFƏROVA