Dəmir sovet qadağaları da Novruzu əlimizdən ala bilmədi...
Sovet dövründə Novruzu yaşatmaq üçün ona bahar bayramı kimi ad uydurmağa məcbur olublar. 1967-ci ildə Novruzun Azərbaycanda dövlət səviyyəsində qeyd edilməsi ilə bağlı proses başladı.
Şıxəli Qurbanovun bu ümumxalq tədbirinin keçirilməsi üçün göstərdiyi çabalar yaddaşlara yazılıb.
Şıxəli Qurbanovun həyat yoldaşı Xavər Qurbanovanın dediklərindən sitat:
“1967-ci il bu vaxtlar - iyun ayında Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin (KP MK) növbədənkənar plenumu keçirilməli və Şıxəli Qurbanov Mərkəzi Komitənin birinci katibi seçilməli idi. Amma… Mayın 24-də onu aradan götürdülər…”
Kimdir Şıxəli Qurbanov?
Şıxəli Qurbanov 1925-ci ildə Bakıda doğulub. Ədəbiyyatşünas-alim, dramaturq, şair, yazıçı, dövlət və ictimai xadim olub. A.S.Puşkinin Azərbaycan poeziyasına təsirinin tədqiqatçısı, XIX əsr Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin inkişaf mərhələlərinə dair monoqrafiyanın, onlarla məqalənin, publisistik əsərlərin, povest, şeir və poemaların müəllifidir. Və bütün bunlarla yanaşı Şıxəli Qurbanov uzun illər Azərbaycan KP MK-da rəhbər vəzifədə çalışıb.
“Şıxəli Novruz bayramı ilə bağlı hazırlıq işləri görəndə heç ailəsinin də bundan xəbəri yox idi. Bilirdi ki, mənim xəbərim olsa, həyəcanlanacağam, narahat olacağam. Axı o dövrdə belə bir addım atmaq çox təhlükəli idi…” Həyat yoldaşı Xavər Qurbanova belə deyir. Təhlükəli olsa da, Şıxəli Qurbanov uzunmüddətli fasilədən sonra 1967-ci ildə Azərbaycanda ilk dəfə dövlət səviyyəsində Novruz bayramının keçirilməsinə müvəffəq oldu.
Məqsədi Azərbaycan xalqının milli şüurunu oyatmaq idi. Şıxəli Qurbanov bu istəyinə nail oldu. Həmin gün xatırlayanlar deyir: “Sanki bütün insanlar oyanmışdı, kim olduqlarını dərk etmişdilər. Qız qalasına doğru insanların axını dayanmırdı, hamının üzündə ürkək sevinc hissləri var idi. Şıxəli istəyinə nail olmuşdu, amma həyatı bahasına…”
“Anama demişdi ki, bilirəm məni öldürəcəklər”
Şıxəli Qurbanovun qızı Gülnarə Qurbanova həmin anları belə xatırlayır:
“Novruz bayramından iki ay keçmişdi. Bir gün, daha doğrusu may ayının 24-də Şıxəli Qurbanov dişlərini müalicə etdirmək üçün həkimə gedir. Və elə oradaca müəmmalı şəkildə vəfat edir. Həkim dişinə iynə vurarkən Şıxəli Qurbanov ölür, həkim pəncərədən qaçır. Ailəsi onun ölümünün dövlət səviyyəsində hazırlandığını iddia edir”.
Şıxəli Qurbanovun qızı Gülnarə Qurbanovanın sözlərinə görə, aydın məsələdir ki, Şıxəli Qurbanovu öldürüblər. Novruz bayramı onu aradan götürmək üçün sadəcə səbəb idi: “O zaman vəzifəyə gəlmək istəyənlər dövlət səviyyəsində bunu təşkil etdilər. Məlum oldu ki, ona sianid turşusu vurublar. Atam səhər saat 9.40-da rəhmətə getmişdi, saat 10-da isə Vəli Axundovun göstərişi ilə ailəsinə xəbər vermədən yarmışdılar onu. Moskvadan təyyarə ilə komissiya Bakıya gəlmişdi, amma ailəsi hələ də xəbərsiz idi”. Gülnarə xanımın dediyinə görə, atasının cənazəsi bir gecə evlərində qalıb və həmin gecə övladlarının başqa yerdə gecələməsi məsləhət görülüb: “Məni həmin gecə Vəli Axundovun evinə göndərdilər. O vaxt qızı ilə bir sinifdə oxuyurdum. Sonradan bildim ki, həmin gecə qonşu otaqda da atamın dişinə iynə vuran həkim yatıbmış”.
Gülnarə Qurbanova danışır ki, atası son bir ildə öldürüləcəyini bilirdi: “Anama demişdi ki, bilirəm məni öldürəcəklər, amma xalq elə həmin gün qatili parça-parça edib tikələrini qapımızın ağzına qoyacaq. Xalq qoymaz ki, qanım yerdə qalsın”.
Qurbanov Kremlə sübut edir ki, Novruzun dinlə heç bir əlaqəsi yoxdur...
Novruz bayramını təşkil edən qeyrətli ziyalılar sovet dövlətinin təzyiqlərindən qurtulmaq üçün bir sıra əlavə tədbirlər də görürlər. Rəsmi sənədlərdə bayramın adını “Bahar bayramı” kimi qeyd edirlər. Eyni zamanda, Ş.Qurbanov Kremldə böyük nüfuzu olan dünya şöhrətli şərqşünas alim İ.S.Braginskiyə Novruz bayramı haqqında məqalə yazmağı sifariş etmişdi. Bayram ərəfəsində - 20 may 1967-ci ildə “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində dərc olunmuş məqalədə professor İ.S.Braginski yazırdı: “Bahar bayramı əsrlər keçdikcə öz mənəvi mərasimlərini saxlamaqla bərabər, bəzi yeni xüsusiyyətlər də kəsb etmişdir. Hökmdarlar və ruhanilər xalqın bu Yeni il bayramını özlərinə “tabe etməyə”, ona yeni don - din və istibdad donu geyindirməyə çalışmışlar. Xalq isə bayramın mahiyyətinə uyğun gələn xüsusiyyətləri qoruyub saxlamış, bütün yabançı cəhətləri rədd etmişdir. Xalq kütlələrinin əziz tutduqları Bahar bayramı… öz ruhuna, mahiyyətinə tamamilə uyğun olan yeni demokratik xüsusiyyətlər və keyfiyyətlərlə zənginləşə bilər və şübhəsiz, zənginləşəcəkdir. Buna görə də Bahar bayramının yaxşı düşünülmüş şəkildə keçirilməsi, ona gözəl bədii tərtibat verilməsi bu bayramı daha da rövnəqləndirər, onun xəlqilik mahiyyətini daha da artırar”. Həmin məqalə ilə Ş.Qurbanov Kremlə sübut edir ki, Novruzun dinlə heç bir əlaqəsi yoxdur...
Həmin gün adamlar gecə səhərədək küçələrdən yığışmadılar
Araşdırmaçı Maarif Teymur son illər arxivdə apardığı yeni araşdırmalar nəticəsində müəyyən edib ki, araşdırmaçı-dramaturq Şıxəli Qurbanovun Hovruz bayramının tarixi kökləri ilə bağlı bir yazısı 70-ci illərdə çıxan "Seçilmiş əsərləri"nə daxil edilib".
Sovet dövrünün ilk rəsmi Novruz bayramı keçirdiyi günlər tələbə olan M.Teymur belə deyir: "İndi də həmin hadisəni xatırlayıram. İri tonqal qalanmışdı. Bahar qız - Səfurə İbrahimova bu obrazı gözəl canlandıra bilmişdi. Yadımdadır, məsul dövlət işçiləri olaraq Ş.Qurbanov və V.Məmmədov necə böyük sevinclə tamaşa edirdilər. Tədbir martın 20-də başladı”.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
