Türkiyənin turizm cənnəti: Qartal simvollu, sivilizasiyaların beşiyi Diyarbəkir
Türkiyənin ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olan Diyarbəkir Mesopotamiya və Anadolunun keçid bölgələrində yerləşdiyi üçün çox geniş bir tarixə malikdir.
Diyarbəkir şəhəri müxtəlif dövrlərdə fərqli adlarla xatırlanır. E.ə. 200 illərdə Assuriya hökmdarı Adadnirariyə aid qılınc qınında şəhərin adı “Amid” və ya “Amidi” olaraq qeyd edilir. Roma və Bizans qaynaqlarında şəhərin adı “Amid, O’mid, Emit, Amide” olaraq qeyd edilmişdir. XI əsrdə bura gələn türkmənlər şəhərin inşasında istifadə olunan qara rəngli daşlara görə şəhəri “Qara Amid” adlandırmışdır. Daha sonra bura gələn ərəb mənşəli Bəkr qəbiləsinə görə uzun müddət Diyar-ü Bəkr olaraq adlanmışdır. 1867-ci ildə keçirilən inzibati islahat nəticəsində Diyarbəkir adıyla vilayətə çevrilib. Bu gün bu qədim şəhərdə 1 milyon 800 min insan yaşayır. Tarixi qədim və zəngin olan bu şəhərin rəvayətlərə görə Makedoniyalı İsgəndərin ən sevdiyi şəhərlərdən biri olub. Türkiyə Cümhuriyyəti qurulduqdan sonra Mustafa Kamala Paşa Atatürk bir neçə dəfə Diyarbəkirə səfər edib. Onun bu şəhərə sevgisini görən diyarbəkirlilər 1926-cı ildə Mustafa Kamal Paşaya fəxri vətəndaşlıq verdi.
Bu gün öz qədimliyi və əzəməti ilə göz oxşayan Diyarbəkirdə çoxsaylı tarixi, mədəni və dini abidələr var. Bu yazımızda bu abidələri sizin diqqətinizə çatdıracayıq.
Sözsüz ki, Diyarbəkirdə ən möhtəşəm abidələrdən biri Diyarbəkir qalası və divarlarıdır.
Hər şeydən əvvəl şəhərin qalası var. Böyük Çin səddindən sonra dünyanın ən uzun, ən möhkəm və ən geniş divarlarına sahib olan bu yerin 7000 illik tarixi var. YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilən qala daxili və xarici qala olmaqla iki strukturdan ibarətdir. Dünyanın ən qədim və ən güclü tikililəri arasında yer alan Diyarbəkir qalası və divarları 30-dan çox sivilizasiyanın izlərini daşıyır.
On Gözlü Körpü: Diyarbakırın simvolik nöqtələrindən və çox əhəmiyyətli tarixi dəyərlərindən biri olan On Gözlü Körpü şəhərin Sur rayonunda yerləşir. Mərvanilər dövründə 1064-1065-ci illər arasında Kadı Ebü’l-Həsən Əbdülvahid tərəfindən inşa edilən körpü Memar Übeydin əsəridir. 172 metr uzunluğundakı körpünün, adından da göründüyü kimi, on açılışı, yəni gözləri var. On Gözlü Körpü Diyarbəkirdə mütləq ziyarət ediləcək yerlər siyahısındadır.
Sülüklü Hanı: Şəhərin mərkəzi məhəllələrindən biri olan Surda yerləşən Sülüklü Hanı 1683-cü ildə Hanilioğlu Mahmut Çələbi və qızı Atike Hatun tərəfindən tikilmişdir. Tamamilə qara bazalt daşından hazırlanmış Sülüklü Xan adını həyətində müalicə məqsədilə satılan zəlilərdən almışdır. İlk tikildiyi zaman üç mərtəbə və hər mərtəbədə 18 otaqdan ibarət olan meyxana indi yalnız bir mərtəbədədir. Bu gün yeməkxana kimi fəaliyyət göstərir.
Məsudiyə Mədrəsəsi: Anadoluda təhsil verilən ilk universitetdir. Diyarbakır Ulu Məscidi ilə bitişik olan Məsudiyə Mədrəsəsi 1198-ci ildən günümüzə qədər gəlib çatan çox əhəmiyyətli bir tarixi dəyərdir. Artuklu əmiri Ebu Muzaffer Sökmen dövründə tikildiyi güman edilən mədrəsənin tamamlanma tarixi dəqiq bilinmir.
Yeddi Qardaş Tabyası: 1208-ci ildə Məlik Salehin çəkdiyi plan əsasında Artuqi hökmdarı Məlik Saleh üçün tikilən qalanın memarı İbrahimoğlu Yəhyadır. Qala üzərində bəzək əşyaları olan abidəyə bənzəyir. Üzərindəki ikibaşlı qartal simvolu ilə məşhurdur. Onu da qeyd edək ki, qalaların üzərində naxış kimi qoyulmuş qartal rəmzlərinin şəhəri şərdən qoruduğuna dair inanc o dövrdə geniş yayılmışdı.
Çayönü kurqan: Dünya sivilizasiya tarixinə işıq tutan ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olan Çayönü kurqan şəhərin Ergani rayonunda yerləşir. Arxeoloji tədqiqatların hələ də davam etdiyi kurqanda ilk qazıntı işlərinə 1964-cü ildə başlanılıb. Eramızdan əvvəl 10200-cü ilə aid təbəqələri olan kurqan dünya tarixində çox mühüm yer tutur.
Malabadi Körpüsü: Diyarbəkir deyildikdə ağıla ilk gələn yerlərdən biri olan Malabadi körpüsü şəhərin Silvan rayonunda yerləşir. 1147-ci ildə Timurtaş bin İlqazi bin Artuk tərəfindən inşa edilən və 12-ci əsr Səlcuqlu monumental memarlıq xüsusiyyətlərini ehtiva edən körpünün ən hündür nöqtəsi 40,8 metrdir.
Həsən Paşa Hanı: Dövrün Osmanlı valilərindən Vəzirzadə Həsən Paşa tərəfindən 1573-cü ildə inşa edilən və qurucusu ilə eyni adda olan mehmanxana bu gün də istifadə edilməyə davam edir. Sur mahalında yerləşən mehmanxana Övliya Çələbinin səyahət qeydlərində də öz yerini tapıb.
Dağ Kapı: Diyarbakır qalasının dördüncü qapısı Yeni Kapı, Mardin Kapı və Urfa Kapı ilə birlikdə qalanın ən məşhur qapısıdır. Harput Qapısı kimi tanınan Dağ Qapısı Roma İmperatoru II tərəfindən tikilmişdir. Konstantin tərəfindən tikilmişdir. Diyarbəkirdə mütləq gəzməli yerlər arasındadır .
Diyarbəkir min illik tarixində 30-dan çox sivilizasiyaya ev sahibliyi edir. Bununla belə, onların hər birindən saysız-hesabsız mədəni və etnoqrafik sərvətləri özündə cəmləşdirir.
Diyarbakır Ulu Məscidi: Anadolunun ən qədim məscidi olan Diyarbakır Ulu Məscidi şəhərin mərkəzində yerləşir. Kilsə olaraq tikilmiş və Mar Toma adı verilmiş, 639-cu ildə müsəlmanlar şəhəri aldıqdan sonra məscidə çevrilmişdir. 1091-ci ildə Səlcuqlu hökmdarı Məlikşah tərəfindən əsaslı təmir edilən məscid bu gün Diyarbəkirdə ən çox ziyarətçi qəbul edən dini tikilidir. Diyarbakır Ulu Məscidi: Anadolunun ən qədim məscidi olan Diyarbakır Ulu Məscidi şəhərin mərkəzində yerləşir. Kilsə olaraq tikilmiş və Mar Toma adı verilmiş, 639-cu ildə müsəlmanlar şəhəri aldıqdan sonra məscidə çevrilmişdir. 1091-ci ildə Səlcuqlu hökmdarı Məlikşah tərəfindən əsaslı təmir edilən məscid bu gün Diyarbəkirdə ən çox ziyarətçi qəbul edən dini tikilidir.
Həzrəti Süleyman Məscidi: İnaloğulları Bəyliyi dövründə 1160-cı ildə Nisanoğlu Kəmaləddin Ebu’l Kasım Əli tərəfindən inşa edilən Həzrəti Süleyman Məscidi Diyarbakırın ən diqqət çəkən dini tikililəri arasındadır. Tikintisindən sonra iki dəfə genişləndirilərək yenidən təşkil edilən məscid, içərisindəki türbələrə görə 27 səhabə türbəsi də adlandırılır.
Müqəddəs Georgi Kilsəsi: Milanın 2-ci əsrinə aid olduğu düşünülən, lakin tikilmə tarixi dəqiq bilinməyən Müqəddəs Georgi kilsəsi İçkalenin şimal-şərq hissəsində yerləşir. Kilsənin Artuqilər dövründə hamam kimi istifadə edildiyi də məlumdur.
Şeyh Mütəhhər Məscidi (Dörd Ayaqlı Minarə): 16-cı əsrin əvvəllərində Akqoyunlu Kasım bəy tərəfindən inşa edilən və 5 əsrdən çox dayanan məscid dörd sütun üzərində tikildiyi üçün maraqlı memarlığı ilə diqqət çəkir. Ağ-qara daşlardan tikilmiş məscid Diyarbəkir şəhərinin siluetini təşkil edən tikililər arasındadır.
Bakirə Məryəm Kilsəsi: Eramızın 3-cü əsrində inşa edildiyi düşünülən bina Mor Yakup kilsəsi olaraq da tanınır. Pravoslav Assur kilsəsi olan Məryəm Məryəm Kilsəsi 1533-cü ildə təmir edilmişdir. Son Roma Dövrünə aid olan kilsə Diyarbəkirdəki ən qədim dini tikililər sırasındadır. Diyarbəkirdə ziyarət edilməli yerlər siyahısının vazkeçilməz bir parçasıdır .
Behram Paşa Məscidi: 1564-1572-ci illər arasında Diyarbakırın 13-cü Osmanlı valisi Behram Paşa tərəfindən inşa edilən məscid 16-cı əsr İznik çiniləri ilə bəzədilib. Daxili dekorasiyası və zərif memarlığı ilə seçilən məscid Memar Sinanın əsəridir. Ona görə də sadəliyin möhtəşəmliyini əks etdirir.
Diyarbəkir şəhəri tarixi və mədəni olduğu kimi təbii gözəllikləri ilə də zəngindir. Bu şəhərdə əsrarəngiz meşəliklər, çaylar, göllər mövcuddur. Bu gözəlliklərə tamaşa etmək, tarixi sivilizasiyanı kəşf etmək istəyirsinizsə yolunuzu Diyarbəkirdən salın.
SAMİRƏ
