Azərbaycanın xarici borcu azalır - daxili borc sürətlə artır...
Bu günlərdə Maliyyə Nazirliyi Azərbaycanın dövlət və icmal büdcəsinin icrasına dair ötən ilə aid məlumatları açıqlayıb. Açıqlanan rəqəmlərə görə, 2023-cü ildə Azərbaycanın dövlət büdcəsinin gəlirləri 35 milyard 575 milyon manat, yəni büdcə hazırlanarkən qoyulan proqnozlardan 1.7 milyard manat və ya 5 faiz yüksək olub.
Nazirlik qeyd edir ki, qeyri-neft sektoru üzrə daxilolmalar dövlət büdcəsi gəlirlərinin 49 faizini təşkil edib. Bu da proqnoza nisbətən 1,3 faiz çoxdur. Ümumiyyətlə, ötən il büdcənin 17 milyard 418,4 milyon manat məbləğində gəliri qeyri-neft sektoru üzrə olub. Bu da proqnozla nəzərdə tutulduğundan 7,8 faiz çoxdur. Ötən il ölkədə həm vergi, həm də gömrük daxilolmaları proqnozu üstələyib. Vergi daxilolmaları və dövlət rüsumları üzrə dövlət büdcəsinə ümumi gəlirlərin 45,3 faizi həcmində və ya 16 milyard 126,7 milyon manat vəsait daxil olub. Həmin vəsaitin 60,2 faizi və ya 9 milyard 707,9 milyon manatı qeyri-neft sektorundan daxilolmaların payına düşüb. Gömrük rüsumları və Azərbaycan Respublikasının ərazisinə malların idxalına görə vergi və digər gəlirlər üzrə dövlət büdcəsinə ümumi gəlirlərin 17,8 faizi həcmində və ya 6 milyard 337,8 milyon manat vəsait daxil olub. Bu da proqnoza nisbətən 609,8 milyon manat və ya 10,6 faiz çoxdur. Ötən il dövlət büdcəsinin gəlirləri proqnozdan çox olsa da, büdcənin xərcləri, əksinə, proqnozdan 0.5 faiz geri qalıb. Toplam 36.4 milyard manat xərcləndiyindən sonda büdcə kəsiri yaranıb. Xərclər gəlirləri təxminən 1 milyard manata yaxın qabaqlayıb. Ötən il bəzi istiqamətlərdə xərclər 2022-ci illə müqayisədə daha çox artıb. Məsələn, müdafiə xərcləri 993 milyon manat və ya 20 faiz, təhsil xərcləri 428 milyon manat və ya 11.6 faiz, məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq orqanları üzrə xərclər 305 milyon manat və ya 12.9 faiz artıb. Ötən il işğaldan qurtulmuş ərazilərin yenidən qurulmasına dövlət büdcəsindən 5 milyard 588 milyon manat sərf edilib. Büdcə xərclərinin təxminən 15 faizi Qarabağdakı işlərə yönəldilib. Bu vəsait isə “Azadlıq” radiosunun məlumatına əsasən, bir neçə mənbə hesabına təmin edilib. Onun 4 milyard 800 milyon manatı büdcədən birbaşa Qarabağdakı bərpa işlərinə ayrılıb. Daha 145 milyon manat Azərbaycan prezidentinin ehtiyat fondundan, 33 milyon manatı dövlət əsaslı investisiya qoyuluşu xərclərindən, daha 465 milyon manatı isə büdcədəki digər mənbələrdən təmin edilib. Ötən il dövlət büdcəsindən ən çox vəsait xərclənən istiqamətlərdən biri də müdafiə və milli təhlükəsizlik xərcləridir. 2023-cü ildə bu istiqamətdə toplam 7 milyard 168 milyon manat xərclənib. Beləliklə, ötən il büdcə xərclərinin təxminən 20 faizi müdafiə və milli güvənliklə bağlı olub. Büdcə xərclərinin təxminən 35 faizi Qarabağın yenidən qurulmasına və müdafiəyə sərf edilib. 2023-cü ilin dövlət büdcəsindən prezidentin ehtiyat fonduna ayrılan 300 milyon manatın 79 faizi və ya 237 milyon manatı ölkənin əsas avtomobil yollarının yenidən qurulmasına, abadlıq və tikinti işlərinin aparılmasına ayrılıb. Prezidentin ehtiyat fondundan daha 59 milyon manat sosial müdafiə, sosial təminat, mədəniyyət, idman, informasiya və bu kimi digər sosial tədbirlər üçün xərclənib. Ötən ilin dövlət büdcəsindən səkkiz rayona dotasiya ayrılıb. Bunun səbəbi həmin rayonlarda yerli gəlirlərin yerli xərcləri qarşılamamasıdır. Bu səkkiz rayondan altısı ərazisi işğala məruz qalmış rayonlardır. Qarabağdan başqa cəmi iki rayonda yerli gəlirlər yerli xərcləri qarşılamayıb. Həmin rayonlar Lerik və Yardımlıdır.
Büdcə ilə bağlı daha bir maraqlı məqam borclarla bağlıdır. Qeyd edək ki, Maliyyə Nazirliyi 2024-cü il yanvarın 1-nə dövlət borcuna dair göstəriciləri də açıqlayıb. Həmin göstəricilərə görə, bu ilin əvvəlinə Azərbaycanın xarici dövlət borcu 6.5 milyard dollar olub. Ötən il boyunca Azərbaycanın xarici dövlət borcu 213 milyon dollar azalıb. Həmin borc ümumi daxili məhsulun 9 faizi qədərdir. 2023-cü ildə büdcədən xarici dövlət borcu ilə əlaqədar 772 milyon manat xərclənib. Bunun 518 milyon manatı faiz ödənişinə gedib. Ötən il beynəlxalq təşkilatlarla bağlanan sazişlər əsasında dövlət 148 milyon dollar yeni kreditdən yararlanıb. 2023-cü ildə xarici dövlət borcu azalsa da, daxili borcun həcmi kəskin artıb. Həmin il başlarkən Azərbaycanın daxili dövlət borcu 4.2 milyard səviyyəsində idi. İlin sonunda bu rəqəm 15.8 milyard manata yüksəlib, yəni 11.6 milyard manat və ya 3.8 dəfə artıb. Artım bir neçə səbəbdən qaynaqlanır. Bunlardan biri 9.3 milyard manat məbləğində dövlət zəmanətli öhdəliklərin dövlət borcuna aid edilməsidir. Bununla yanaşı, o da bəllidir ki, son illər Azərbaycanda xarici dövlət borcunun daxili borcla əvəzləşdirilməsi siyasəti aparılır. Bu məqsədlə dövlət istiqrazları buraxılır. Belə artımlar nəticəsində Azərbaycanın daxili dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 3.1 faizdən 12.9 faizə yüksəlib. 2023-cü ildə dövlət büdcəsindən daxili dövlət borcu ilə əlaqədar 260 milyon manat xərclənib. Bu vəsaitin hamısı daxili dövlət borcunun faiz ödənişləridir. Göründüyü kimi, Azərbaycan xarici dövlət borcu sahəsində davamlı şəkildə müsbət göstəricilər əldə edir. Bu, xarici dövlət borcunun daxili dövlət borcu ilə əvəzlənməsinin, dövlət borcunun idarəsi üzrə strategiyanın uğurla gerçəkləşdirilməsinin nəticəsidir. Bu məsələdə “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya” sənədi əhəmiyyətli rol oynayıb. Burada strateji məqsəd kimi daxili borcalmanın artırılmasına üstünlük verilməklə, xarici borcalmanın tədricən azaldılması hesabına məzənnə riskinin aşağı salınması, faiz dərəcələrinin artım riskinin qarşısının alınması məqsədilə dəyişkən faizli borcların sabit faizli borclarla əvəzlənməsi nəzərdə tutulur.
Ramil QULİYEV
