Orta aylıq əmək haqqına görə Qafqazda lider ola bilərik? - Cəmi 997 manat...
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu ilin yanvar-avqust aylarında Azərbaycan iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq nominal əmək haqqı ötən ilin eyni dövrünə nisbətən 8% artaraq 997.1 manat təşkil edib.
Bu göstərici üzrə Azərbaycan Cənubi Qafqaz, eləcə də qonşu ölkələr arasında yalnız İran İslam Respublikasından öndədir.
Belə ki, bu ilin ikinci rübünün göstəricilərinə görə orta aylıq əmək haqqı Turkmənistanda 1173 manat, Gürcüstanda 1180 manat, Ermənistanda 1203.60 manat, Qazaxıstanda 1375,30 manat, Rusiyada 1611,60 manat təşkil edib. Region ölkələrindən yalnız İran bizdən geri qalaraq 850 manatlıq orta aylıq əmək haqqına malik olub. Göründüyü kimi, Azərbaycan bu göstərici üzrə düşmən Ermənistandan və heç bir sərvəti olmayan, büdcəsinin 43 faizini Azərbaycanın bu ölkə üzərindən reallaşdırdıği layihələr hesabına dolduran Gürcüstandan belə geri qalır. Bəs buna səbəb nədir? Bəlkə də Qazaxıstan və Rusiyanın bu göstəriciyə görə bizdən öndə olmasını anlamaq olar, onlar da sərvət ölkəsidir və tutaq ki, sərvətləri bizimkindən daha çoxdur. Bəs axı Cənubi Qarqazın digər iki ölkəsinə nisbətən Azərbaycan daha çox imkanlara malikdir, sərvəti var - onun satışından ölkəyə külli miqdarda valyuta axır, tranzit ölkədir, kifayət qədər qazancı var.
Bəli, ölkədə əhalinin sosial vəziyyəti bəzən ölkələrin gəlirləri ilə üst-üstə düşməyə bilir. Bu yalnız ölkə iqtisadiyyatında əmək bölgüsü düzgün aparılmadıqda, gəlirlər qeyri-proporsianal və qeyri-bərabər bölündüyü halda baş verir.
Birinci növbədə onu qeyd edək ki, ölkədə muzdlu işçilərin əmək haqqını tam şəkildə bazar münasibətləri tənzimləyə bilmir. Ona görə ki, orta aylıq əmək haqqının formalaşmasında əsas rol oynayan muzdlu işçilərin yarıdan bir qədər çoxu dövlət sektorunda çalışır. Hansı ki, onların əmək haqqını bazar iqtisadiyyatı münasibətləri deyil, hökumətin verdiyi qərar tənzimləyir. Başqa sözlə desək, orta ayliq əmək haqqının formalaşmasında əsas rol hökumətin əlindədir. Hökumət isə bu qərarı verəndə bəzi amilləri nəzərə alır. Məsələn, hökumət düşünür ki, dövlət sektorunda çalışan muzdlu işçilərin əmək haqqını artırsa, bu, ilin sonunda orta aylıq əmək haqqının artmasına, bundan da dolayı əmək pensiyalarının daha yüksək məbləğlərlə indeksleşdirilməsinə səbəb olacaq. Bundan da "zərər çəkən" hökumət olacaq - büdcədən pensiyaçiların məvacibinin ödənilməsinə daha cox vəsait tələb ediləcək. Büdcə xərclərinə qənaət edilməsi üstün tutularaq əmək haqqını artırmağa az meyllənilir.
Digər tərəfdən, iqtisadiyyat sabit və rəqabətli olmadığından əmək haqqı, pensiya və digər ödənişlərin artması dərhal inflyasiya təzyiqi yaradir. Bu səbəblərdən hökumət əmək haqqı artımlarına gedəndə çox ehtiyatla addım atır. Bu isə əmək haqqının daha aşağı templərlə artmasına gətirib çıxarır.
Eyni zamanda, ölkədə iş yerləri məhdud olduğundan, özəl sektorda sahibkarlar isçiyə daha çox şərtlər diqtə edir. Yəni əmək bazarında iş təklif edən sahibkar dominant rola malikdir. Sahibkarlar bir iş yerinə on namizəd tapa bildiyi üçün, ən ağır şərtlər və aşaği əmək haqqına razı olan işçini secir. Nəticədə özəl sektor da orta ayliq əmək haqqının artım tempini əyləyən bir subyektə çevrilir.
Göründüyü kimi, orta aylıq əmək haqqının artmasının qarşısını alan hər iki amil ölkədə özəl sektorun zəif inkişafı ilə bağlıdır. Fikrimizcə, ölkədə özəl sektorun inkişafının zəif olmasının səbəbləri araşdılılıb tapılmali və aradan qaldırılmalıdır.
Özəl sektor inkişaf etdikdə muzdla işləyən işcilərin say balansi onun xeyrinə dəyişəcək və bu məsələdə dövlətin dominant rolu aradan qalxacaq. Digər tərəfdən, özəl sektorun inkisafi əmək bazarına külli miqdarda iş yeri təklifi verməklə sahibkarların əmək bazarında üstün mövqeyini aradan qaldıraraq, "alıcı şahdır" prinsipini bərqərar edəcək.
Akif NƏSİRLİ
