Pezeşkiyan Kürdüstanda Türkiyə və İsrailə qarşı çoxsaylı gediş etdi...

Sədrəddin Soltan: "İranin yeni prezidenti Məsud Pezeşkian, başqa istiqamətlərdə olduğu kimi, bu məsələdə də 13-cü hökumətin proqramının davamını gətirir"

İran Prezidenti Məsud Pezeşkian hökumət başçısı kimi ilk rəsmi səfərini İraqa edib. İraq Baş Nazirliyi Mətbuat Xidmətindən verilən yazılı açıqlamaya görə, İraqın Baş naziri Məhəmməd Şia əl-Sudani M.Pezeşkianı Bağdad Beynəlxalq Hava Limanında rəsmi mərasimlə qarşılayıb.

Sudani İran prezidenti və onun nazirlərdən ibarət nümayəndə heyəti ilə hərtərəfli danışıqlar aparıb.

İki ölkə başçısı vergi əməkdaşlığı, kənd təsərrüfatı, təbii sərvətlər, rabitə, sosial müdafiə, gənclər və idman, təhsil, turizm, mədəniyyət, tarixi əsərlər, peşə təhsili və digər sahələrdə anlaşma memorandumunun imzalanma mərasimində də iştirak ediblər.

Maraqlıdır, İranla İraq arasında uzun sürən müharibədən sonra bu iki ölkənin münasibətləri həmişə soyuq və ya sərin olub. Bəs Pezeşkianın bu jesti hansı maraqlardan doğur?

Bizimlə söhbətində siyasi şərhçi Sədrəddin Soltan bildirdi ki, M.Pezeşkianın bu səfərilə bağlı bir sıra suallar yaranıb: "Ona görə ki, seçkiqabağı kampaniya zamanı Azərbaycan türkcəsində danışması ilə güney azərbaycanlıların rəğbətini qazandığı, Azərbaycana xoşməramlı münasibət sərgiləməsi, Azərbaycan dilində təhsili təmin edəcəyi və başqa məsələlərlə bağlı vədindən dolayı bəziləri onun ilk səfərini Bakıya edəcəyini gözləyirdi.

Bu arada İranın xarici işlər naziri Abbas Ərakçi bildirib ki, bu səfəri helikopter qəzasında ölən İbrahim Rəisinin reallaşdırması nəzərdə tutulmuşdu. Məlum hadisə səfərin təxirə salınmasına səbəb olub. Ona görə, İranin yeni prezidenti  Məsud Pezeşkian, başqa istiqamətlərdə olduğu kimi, bu məsələdə də 13-cü hökumətin proqramının davamını gətirir.

Əvvəllər münasibətləri son dərəcə soyuq olsa da, son illər İran İraqın ən yaxın ticarət tərəfdaşı sayıla bilərər. Ötən il iki ölkə arasında iqtisadi-ticarət dövriyyəsinin həcmi 12 milyard dollar olub. 2023-cu ildə ABŞ İranın İraq banklarında dondurulan 10 milyard dollarlıq maliyyə vəsaitinə qoyduğu sanksiyanı götürüb.

İranla İraq arasında enerji daşıyıcıları, su, sərhəd, terrorçularla mübarizəyə dair çoxsaylı müzakirə mövzuları mövcuddur. Odur ki, İran rəhbərliyini bu məsələlər çox qayğılandırır.

Bununla yanaşı, 2023-cu ildə tərəflər arasında elektrik enerjisinin nəqli, təbii qazın ötürülməsi, suyun İraqdan İrana verilməsi ilə bağlı ciddi problem yaranmışdı.

Bu iki ölkə arasında başlıca problemlərdən biri İraq ərazisində, xüsusən ölkənin şimalında - Kürdüstan əyalətində yerləsən Kandil dağında, sərhədyanı ərazidə yerləşən PKK terror qruplaşmasıdır. Kürdüstan Demokrat Partiyası silahlı-siyasi dəstələri zaman-zaman İranda, xüsusən mərkəzi Urmiya şəhəri olan Qərbi Azərbaycan əyalətində, onun Türkiyə ilə sərhədyanı bölgələrində terror aktları törədir, yerli türk sakinlərini hədələyir, “Böyük Kürdüstan” qurmaq arzularını dilə gətirir, Azərbaycan torpaqlarına iddiali olduqlarını açiqca nümayis etdirirlər.

Həmin terrorçu qruplaşmalar İranın Kürdüstan əyalətində də fəallıq göstərirlər. Ölkənin hərbçiləri və sərhədçiləri ilə bu təşkilatların silahlıları arasında atışmalar da baş verir. Bir il əvvəl İran hakimiyyəti rəsmi Bağdada və İraqın şimalındakı yerli özünüidarəetmə hökumətinə məsələ ilə bağlı xəbərdarlıq edib. Xəbərdərlıqda bildirilirdi ki, bu dəstələr İran ərazisində qarşıdurma və toqquşma yaratsalar, İran hərbiçiləri Kandil dağını, İraqın şimalını raket atəşinə tutacaq. Bundan sonra İraq və şimaldakı hökumət həmin qanunsuz silahlı qruplaşmaları İranla sərhəddən geri çəkdi. M.Pezeşkianın səfərindən əvvəl həmin qruplar İranla sərhəddən 40 km şimala köçürülüblər. Qeyri-rəsmi mənbələrin məlumatina görə, İraq hökuməti onlara nəzarət edir.
Pezeşkian İraqın şimalına da səfər edib. Kürdüstan yeli hökumətinin başçısı Neçirvan Bərzani və “Vətənpərvərlər Partiyasının” lideri Məsud Bərzani ilə görüşüb. Görüşdə qeyd edilən məsələnin müzakirə edildiyi istisna deyil. Pezeşkianla İraqın şimalındakı hökumətin müzakirə etdikləri mövzulardan biri silahlı qruplaşmalararası qarşıdurma ola bilər.
İraqın Mosul bölgəsi neftlə zəngindir. Yerli hökumətlə bu istiqamətdə əlaqələrin qurulması və perspektivi də tərəflərin müzakirə mövzularından biri ola bilər.

İran hakimiyyəti əvvəllər də İraqın şimalını idarə edənlərlə əlaqələrin genişlənməsinə can atıb. Bu səbəbdən yenidən bu istiqamətdə əlaqələrin genişlənməsi müzakirəyə çixarıla bilər.

İran prezidenti bir sıra təkliflər də irəli sürüb, məsələn, islam dövləti arasında sərhədə nəzarətin aradan qaldırılması və Şengen zonasına oxşar bir rejimin yaradılması, İraqla ticarət əlaqələrində dollardan imtina edilməsi və digər məsələlər bu sırada yer alib.

Amerikanın İraqda dünya üzrə ən böyük səfirliyi, hərbi bazası yerləşir. İrana bağlı qüvvələr Ştatların hərbçilərinə hücum edir. Rəsmi Bağdad HƏMAS-İsrail müharibəsində tərəfsiz qalmağa çalışsa da, İsraili tənqid edən açıqlamalar da verir.

Səddam Hüseyndən sonra İraq ziddiyyətlərlə dolub. O, ABŞ və müttəfiqlərinin, İranın, şimaldakı hökumətin, Avropa İttifaqının, Rusiyanın, Çinin maraqlarının toqquşduğu, uzlaşdığı bir ölkəyə çevrilib.

Ond görə də belə təzadlı ölkə ilə İranın maraqlarında ortaq məqamların tapılması regionun təhlükəsizliyinə yardım edə bilər. Pezeşkianın bu səfərinin İran-İraq münasibətlərinin fundamental olaraq dəyişməsinə təsir göstərməsi çətin məsələdir. Çünki İranla sərhəddən Komilə, KDP silahlıları çəkilsə də, onlar tərk-silah olunmayıb. “Həşde-Şəbi” silahlılarının fəaliyyətində, mövcudluğunda dəyişiklik yoxdur. PKK terror qruplaşması da İraqdakı düşərgəsindədir. ABŞ də hərbçilərini ölkədən çıxarmayıb və s.

Yəni indiki İraq İranla savaşan İraqdan xeyli fərqli və ziddiyyətli bir ölkəyə çevrilib. İran da bölkənin böyük dövləti kimi bu ziddiyyətlərdən gələn zərərlərdən qorunmaq, fayda verən məsələlərdən isə yararlanmaq fikrindədir. Bu sirada İranın neft, ticarət və sudan tutmuş Kürdustan dövlətinin qurulmasına qədər uzun maraq siyahısı tutmaq olar".

Dəniz NƏSİRLİ