Prezident təqaüdü alandan sonra tənbəlləşirlər - gənc yazarların etirazı...
Bildiyimiz kimi, uzun illərdir Azərbaycanda gənc şair və yazıçılar Prezident mükafatına təqdim edilirlər. Müşahidələrə görə, elə yazarlar olur ki, bir il, eləsi də olur dalbadal bir neçə pul şəklində Prezident mükafatı alır.
Əlbəttə, burada pis heç nə yoxdur, istedadlı yazarlara dövlət dəstəyinin göstərilməsi çox müsbət haldır. Azərbaycan Yazıçılar Birliyi (AYB) də ənənəvi olaraq gənc yazarların siyahısını rəsmi dairələrə təqim edir və gənc yazarlar bu mükafatı alırlar. Bu da təqdirəlayiq məsələdir. AYB-nin bu təşəbbüsü müsbət qarşılanmalıdır.
Ancaq bəzən gənc yazarlar arasında söhbətlərdə, hətta bəzən sosial şəbəkələrdə belə iddialar dolaşır, fikirlər səsləndirilir ki, bəzən siyahıya düşənlər Prezident mükafatı alandan sonra yaradıcılıqlarında elə də ciddi dönüş olmur. İki-üç hekayə yazıb, bir şeir kitabı çap etdirdikdən sonra ədəbiyyat yadlarına düşmür, “xaltura” ilə məşğul olurlar. Belə qalmaqallı fikirlər var və bu mükafatı alan gənclərə münasibət elə də birmənalı deyil.
Ümumiyyətlə, bu mükafata gəncləri hansı parametrlərinə görə daxil edirlər? Sualımızı qəribçiliyə salmayın. Çünki bəzən belə iddialar da səsləndirilir ki, burada ayrıseçkiliyə yol verilir. Hətta bəzi iddialara görə, AYB sədri Anara yaxın adamların adları o siyahıya salınır.
Bu iddialarla bağlı gənc yazıçı və şairlərin fikirlərini öyrənmək istədik. Ona görə ki, əsl həqiqəti, prosesin necə getdiyini onlar ifadə edə bilərlər.
Emil Rasimoğlu: “Yazıçılar Birliyinin bu məsələlərdəki başlıca yanlışlıqlarından biri odur ki...”
Gənc şair Emil Rasimoğlu “Bakı-Xəbərə”ə bildirdi ki, bir Prezidentin təqaüd fondundan 1 il müddətinə alınan Prezident təqaüdləri var, bir də Prezidentin fərdi təqaüd fondundan alınan Prezident təqaüdü var, sonuncu ömürlükdür. “1 illik Prezident təqaüdünə Prezident mükafatı deyilir. “Öncə onu deyim ki, şairə, yazıçıya və ya hər hansısa istənilən istedad sahibinə mükafatlar, fəxri adlar, ümumiyyətlə sənət adamının dəyərləndirilməsini ifadə edən bu kimi məfhumlar yalnız və yalnız istedada, istedadla göstərilən xidmətə görə verilməlidir. Bu birmənalı olaraq belədir. Amma təəssüf ki, bu nizam bir çox hallarda “nələrsə” naminə pozulur. Məsələn, biz Vaqif Bayatlı qala-qala ciddi ədəbiyyata heç bir aidiyyəti olmayan Vahid Əzizə “Xalq şairi” fəxri adının verildiyi ölkədə yaşayırıq.
Gəlim sualınızın digər tərəflərinə... Yazıçılar Birliyinin bu məsələlərdəki başlıca yanlışlılarından biri odur ki, Prezident təqaüdçülərinin siyahısı rəsmi şəkildə tam olaraq açıqlanmır. Bu da səbəbsiz deyil. Çünki hər il beş-on istedadı siyahıya daxil edirlər, gerisi hansısa “maraqlara” uyğun adları tərtib edilən şəxslər olur. Elə publika qarşısında da həmin o beş-on istedadın adı çəkilir. O da müəyyən fərdlər tərəfindən. Vəssalam!
Qaldı ki, Anara və ya Yazıçılar Birliyinin rəhbərliyinə yaxın şəxslərin, bir az da açıq desək, onların iş prinsiplərini dəstəkləyən şəxslərin bu kimi məsələlərdə daha öndə dayanmasına, təbii ki, bu detallar da danılmazdı və acı həqiqətdir. Doğrudur, ictimai qınaqdan məcbur olub dəyərləndirdikləri tək- tük imzalar da var...”
Nadir Yalçın: “…İndiyə qədər Prezident mükafatı alan şəxslər layiqlidilər”
Gənc yazıçı Nadir Yalçın da məsələyə münasibət bildirib. “Əvvəla, həm mətbuatda, həm də bəzi şair və yazıçılar arasında bu mükafatların adları, kateqoriyaları qarışdırılır. Cənab Prezident hər il "Gənclər üçün Prezident mükafatlarının verilməsi haqqında" Sərəncam imzalayır. Bu siyahıda ara-sıra hansısa gənc şair və ya yazıçının adını görmək mümkün olur. Bugünə qədər Prezident mükafatı alan gənc ədiblər içində sonradan ədəbiyyatla məşğul olmayan, fəaliyyətini dayandıran birini görməmişəm. Onların hər biri bu gün də yaradıcılıqla müntəzəm məşğuldur. Dönüş məsələsi yaşla, təcrübə və mütaliə ilə bağlı məsələdir. Hansısa maddi əsaslarla verilən mükafat yalnız həmin gəncin rifahını qismən yaxşılaşdırmaq və yeni kitabları nəşr etdirmək üçün bir vasitədir. Mənim əlimdə istedad arşını yoxdu. Amma fikrimcə, indiyə qədər Prezident mükafatı alan şəxslər layiqlidilər. Növbəti illərdə də bu ənənənin davam etdirilməsi yaxşı olar.
Digər bir mükafat Gənclər və İdman Nazirliyinin təsis etdiyi “İlin gənci” mükafatıdı. Hər il iki gənc ədibə bu mükafat verilir. O mükafat da indiyə qədər kifayət qədər gənci əhatə edib. Kim daha çox layiqdi, daha az layiqdi, bunu deyə bilmərəm. Bir onu deyə bilərəm ki, kiminsə nəsə almağı heç kimi narahat etməməlidi. Heç olmasa necə olar?
Nəhayət, təqaüd məsələsi. Bu barədə ara-sıra danışmışam. Bu təqaüd ölkə başçısının Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə ayırdığı təqaüd fondu əsasında AYB-nin katibliyinin ümumi qərarı ilə verilir və hər il 20 nəfər gənc ədib təqaüddən yararlanır. İndi sizə sual verirəm: hər il 20 nəfər istedadlı gənc yazıçı və şair yetişir? Təbii ki, yox. Onda necə ola bilər ki, hər il yenilənən təqaüd siyahısındakı şəxslərin hər biri çox istedadlı və o təqaüdə layiqli olsun? Bu mümkünsüzdür, belə şey heç yerdə yoxdu. Hər il o təqaüd siyahısında üç-beş nəfər həqiqi istedad sahibi təqaüddən yararlanırsa, böyük şeydi. Bu təqaüdü də verirlər ki, ay gənc, get o pulla kitab al, özünü inkişaf etdir, öz kitabını çapa ver, dil kursuna yazıl. Bəlkə, elə o təqaüd vasitəsilə kimsə öz imzasını üzə çıxara, təsdiqləyə biləcək? İndi nə edək? Gedib AYB ilə dava edək ki, hər il üç nəfərə təqaüd ver, on yeddi nəfər getsin işinin dalınca? Olmur belə. Mən də sizinlə razıyam ki, hər il təqaüd alan 20 nəfərin içində aşağı səviyyəli qələm adamı olur. Amma bu hal qaçılmazdır. Hər bir qurumun da öz prinsipləri var. AYB deyir ki, ancaq üzv olanlara təqaüd verilir, vəssalam. Artıq bu nə qədər düzgündür, ya yox, bu ayrı müzakirə mövzusudur. Amma fakt bu meyarı əsas götürüblər.
Bilirsiz ki, gənclərlə bağlı məsələlərə AYB-nin sədr müavini Rəşad Məcid baxır. Təqaüd siyahısına salınan gənclərin arasında elələri olub ki, AYB-yə də, Anar müəllimə də, elə Rəşad Məcidin özünə də qarşı müxalif fikirlər səsləndirib, təqaüd alandan sonra da səsləndiriblər. Elə mükafat, təqaüd alanlar var ki, indiyə qədər Anar müəllim, ümumən, AYB haqqında bir cümlə belə yazmayıb. Heç Anar müəllim təqaüd alanların çoxunu tanımır. Əgər meyar ona yaxın olub-olmamaq olsaydı, siyahı tamam başqa cür hazırlanardı. Siz elə bilirsiz ki, hər il Anar müəllimə yaxın olan 20 nəfər şair-yazıçı yetişir? (gülür)
Vallah mənasız müzakirələrdi, yazmaq, yazmaq və yazmaq lazımdı”-deyə N.Yalçın bildirdi. .
Əvəz Qurbanlı: “Mümkündür ki, siyahıda istedadsız adamların da adları yer alsın”
Gənc şair Əvəz Qurbanlı “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, ilk baxışdan, hər il 15-20 gəncə hansısa şəkildə maliyyə yardımının ayrılması yaxşı təşəbbüsdür. “Əvvəlcə onu deyim ki, AYB-yə üzv qəbul edilənlərin ardıcıl bir neçə dəfə Prezident mükafatı aldığını sizdən eşidirəm. Bildiyim qədər, bu mükafat hər bir yazara birillik, həm də cəmi bircə dəfə verilməlidir. Əgər eyni yazarın növbəti dəfə təqaüd alması faktı varsa, buna AYB aydınlıq gətirməlidir.
Gənclərin yaradıcılığında birillik, ayda cəmi 200 manat Prezident mükafatı aldıqdan sonra hansısa əhəmiyyətli dəyişiklik gözləmək gülüncdür. Birincisi, bu mükafat gənc yazarları həvəsləndirmək, onlara stimul vermək üçün nəzərdə tutulub. Yoxsa hər kəs bilir ki, bugünkü reallıqda 200 manat vəsait Azərbaycan vətəndaşının istehlak səbətinə neçə faiz təsir göstərə bilər.
Əlbəttə, ilk baxışdan, hər il 15-20 gəncə hansısa şəkildə maliyyə yardımının ayrılması yaxşı təşəbbüsdür; 15-20 gəncə, simvolik də olsa, maddi dəstək verilməsinin nəyi pisdir? Həm də axı bu birillik təqaüd müqabilində gənclərin qarşısına hansısa öhdəlik də qoyulmayıb. Ancaq məsələ ondadır ki, yaradıcılıq azad düşüncə tələb edir. Dövlət tərəfindən yaradıcı şəxslərə ayrılan vəsait, istər-istəməz, onların yaradıcılıq sferasını məhdudlaşdırır. Tutaq ki, bir gənc öz əsərində qoyduğu problemin bədii həllini vermək istəyir; həmin problem də hansısa rəsmi qurumların yarıtmaz fəaliyyətindən qaynaqlanır. Dövlət tərəfindən təqaüd alan bir gənc hansısa rəsmi qurumu necə tənqid elə bilər? Hesab edin ki, siz gənc yazarsınız, Mədəniyyət Nazirliyinin və ya Maliyyə Nazirliyinin fəaliyyətini tənqid edən bir yazı yazmaq istəyirsiniz. Halbuki, AYB-dən göndərilən, sizin adınızın da yer aldığı təqaüd siyahısını təsdiqləyən qurum Mədəniyyət Nazirliyi, vəsait ayıran qurum isə Maliyyə Nazirliyidir. Belə olan halda o tənqidi yazını necə yazacaqsınız? Mənəvi baryerləriniz sizə imkan verəcəkmi? Görürsünüzmü, aldığınız təqaüd sizi öz vicdanınızla necə qarşı-qarşıya qoyur, savaşa təhrik edir? Əksər hallarda da bu mübarizədən qalib çıxan tərəf vicdanınız deyil, yaşam reallığınız olur...
Gənclərin adlarının AYB-nin təqaüd siyahısına hansı parametrlərə görə daxil edilməsi məsələsi də heç əvvəldən konkretləşməyib. Bildiyim qədər, hər il AYB-yə üzv qəbul edilən bütün gənclərə bu mükafat verilir. Deməli, parametrlər təqaüd vaxtı yox, daha əvvəl müəyyənləşir: üzv qəbulu zamanı. Daha kimləri hansı şərtlərlə qəbul edirlər, bunu işin içində olanlar daha yaxşı bilər. Mümkündür ki, siyahıda istedadsız adamların da adları yer alsın. Ancaq bu məsələ təkcə Anarlıq da deyil. Vallah, Anarın da adı çıxıb. AYB-də elələri var, Anar adından elə işlər görərlər ki, Anar ömründə o cür işlərə qol qoymaz. Həm də “Anara yaxın gənclər” ifadəsi bir az şişirtmə görünür. Əlbəttə, mümkündür ki, AYB sədrinin hansısa qohumlarından, yaxud dost-tanışının nəvə-nəticələrindən də Birliyə üzv qəbul edilsin. Ancaq Anarın nə qədər dost-tanışı, qohum-əqrabası var ki, hər il AYB-yə üzv qəbul edilən gənclərin hamısı onların sırasından olsun?”-deyə Ə.Qurbanlı bildirdi.
İradə SARIYEVA
