Dünyada ən dəhşətli dollar-yuan müharibə dövrü başladı...
ABŞ-da Donald Trampın yenidən hakimiyyətə qayıdışı, heç şübhəsiz ki, ilk növbədə dünya iqtisadiyyatında öz təsirini göstərəcək. Böyük iqtisadi güclər, o cümlədən də Çin bu məsələyə indidən hazırlıq görməyə başlayıb. Çin səlahiyyətliləri büdcə kəsirini artırmaq və 410 milyard dollardan çox dövlət istiqrazları buraxmaqla davamlı iqtisadi artımı qoruyub saxlamağı və daxili istehlakı artırmağı planlaşdırır.
Çinin Maliyyə Nazirliyi hökumətin 2025-ci ildə büdcə xərclərini və büdcə kəsirini artırmaq planlarını təsdiqləyib. Bu planlara, xüsusən də dövlət istiqrazlarının buraxılması, pensiyaların artırılması, eləcə də səhiyyəyə əlavə subsidiyalar daxildir. Xəzinədarlıq həmçinin istehlakçılar üçün ticarət proqramlarını genişləndirəcəyini və investisiyaları stimullaşdırmağa çalışacağını bəyan edib. Çin hakimiyyəti gələn il daxili tələbi stimullaşdırma siyasətini davam etdirəcəklərini təsdiqləyib. Eyni zamanda, pensiya yaşında olan insanların alıcılıq qabiliyyətinin artırılmasına da xüsusi diqqət yetirilməsi nəzərdə tutulur. Çin hakimiyyəti həmçinin məşğulluğu stimullaşdırmaq, səhiyyənin keyfiyyətini artırmaq və inkişaf etmiş sosial təminat şəbəkəsi yaratmaq niyyətindədir.Növbəti il Çin üçün digər əsas vəzifə milli sənayenin modernləşdirilməsidir. Maliyyə Nazirliyi vurğulayır ki, bu, innovasiyaların və ən son texnologiyaların tətbiqini, təhsil sektorunun dəstəklənməsini, kiçik biznes üçün əlverişli şəraitin yaradılmasını nəzərdə tutur. Daha əvvəl Qərb agentlikləri Çin hakimiyyətinin 2025-ci ildə rekord məbləğdə - 3 trilyon yuan və ya 411 milyard dollar dəyərində xüsusi dövlət istiqrazlarının buraxılmasına razılıq verdiyini bildirmişdi. Qiymətli kağızların satışından əldə edilən vəsait istehlakın stimullaşdırılması, müəssisə avadanlıqlarının modernləşdirilməsi və innovasiyaların böyük rol oynadığı qabaqcıl sənayelərə investisiyaların stimullaşdırılması üçün subsidiyalara yönəldiləcək. Uzunmüddətli xüsusi istiqrazların yerləşdirilməsindən təxminən 1,3 trilyon yuan, qeyd edildiyi kimi, “iki böyük” və “iki yeni” proqrama ayrılacaq. Əsas proqramlar dəmir yollarının, hava limanlarının tikintisi və kənd təsərrüfatının inkişafı da daxil olmaqla, milli strategiyaların həyata keçirilməsi layihələrini əhatə edir. Yeni proqramlar isə avtomobillər və məişət texnikası üçün ticarət proqramı və biznes avadanlıqlarının modernləşdirilməsi üçün subsidiyaları özündə cəmləşdirəcək. Gələn il üçün nəzərdə tutulan vəsaitlərin əhəmiyyətli hissəsi qabaqcıl istehsal imkanlarına investisiyalar şəklində gələcək: elektrik nəqliyyat vasitələri, robot texnikası, yarımkeçiricilər və yaşıl enerji. Bu təşəbbüs üçün ayrılan məbləğ 1 trilyon yuanı keçə bilər. Qalan vəsait iri dövlət banklarının yenidən kapitallaşdırılmasına yönəldiləcək.
Vurğulanır ki, gələn il planlaşdırılan istiqraz emissiyası tarixdə ən böyük emissiya olacaq və Pekinin dünyanın ikinci iqtisadiyyatında deflyasiya qüvvələrinə qarşı çıxmaq üçün daha çox borc götürməyə hazır olduğunu nümayiş etdirir. Beləliklə, gələn il yeni xüsusi xəzinə istiqrazlarının buraxılması ölkənin ÜDM-nin 2,4%-ni təşkil edəcək. 2007-ci ildə Pekin dövlət istiqrazları vasitəsilə 1,55 trilyon yuan toplayıb ki, bu da ölkənin ÜDM-nin 5,7%-ni təşkil edib. Ekspertlər hesab edir ki, Çin hakimiyyətinin yeni təşəbbüsləri həm müsbət, həm də mənfi nəticələr verə bilər. Bir tərəfdən fiskal stimullar artıma şərait yaradır. Digər tərəfdən, borc yükünün artması ölkənin maliyyə sabitliyi üçün riskləri artıra bilər. Bu il Çin hakimiyyəti artıq 1 trilyon yuan və ya 137 milyard dollar dəyərində dövlət istiqrazları buraxıb, lakin bu, iqtisadiyyatı əhəmiyyətli dərəcədə canlandırmaq üçün kifayət etməyib. İlin əvvəlindən Çinin dövlət borcu 12% artaraq, demək olar ki, 4,3 trilyon dollar və ya ölkənin ÜDM-nin təxminən 24%-ni təşkil edib. Daxili borcları və regional hakimiyyət orqanlarının borclarını nəzərə alsaq, Çinin ümumi borcunun 16,5 trilyon dollar olduğu təxmin edilir. Gələn il Çin büdcə kəsirini ÜDM-in rekord 4%-nə çatdırmağa və iqtisadi artım hədəfini 5% səviyyəsində saxlamağa hazırdır. Dövlət istiqrazlarının buraxılması planları Çinin Donald Trampın yanvarda vəzifəyə başlamasından sonra Çinin idxalına gözlənilən ABŞ-ın rüsumlarının artırılmasının zərbəsini yumşaltmaq cəhdləri ilə üst-üstə düşür. Xatırladaq ki, ABŞ-ın əvvəllər seçilmiş prezidenti Çindən gələn mallara əlavə rüsumlar tətbiq edəcəyinə söz verib. Bundan əlavə, Donald Tramp BRİKS ölkələrinə bir növ valyuta ultimatumu elan edib: “Biz bu ölkələrdən yeni BRİKS valyutası yaratmayacağına dair öhdəlik götürmələrini və güclü ABŞ dollarını əvəz edəcək hər hansı digər valyutanı dəstəkləməmələrini tələb edirik, əks halda onlar 100 faiz tariflərlə üzləşəcəklər və gözəl ABŞ iqtisadiyyatında satışlarla vidalaşacaqlar”. Ekspertlərin fikrincə, Trampın təhdidləri ilk növbədə Çinə və Çinin milli valyutası yuana qarşı yönəlib. “Freedom Finance Global”ın analitiki Vladimir Çernovun fikrincə, Çinin tədbirləri daxili istehlakı və iqtisadi artımı stimullaşdıracaq: “Avtomobil ticarət proqramı üçün subsidiyalar və köhnə avadanlıqların yeniləri ilə dəyişdirilməsi onlara tələbatın stimullaşdırılmasına kömək edəcək ki, bu da Çindən ABŞ-a ixrac edilən mallara tariflər artırıldıqdan sonra istehsal həcmini saxlamağa kömək edəcək. İnfrastruktur layihələri regionların inkişafını dəstəkləyəcək və onların logistik imkanlarını artıracaq ki, bu da Çinin yeni texnologiyalara sərmayə qoyacağı sənayenin inkişafı üçün də zəruridir”. Bu cür təşviqlər ABŞ-a ixrac həcminin itirilməsini qismən kompensasiya edəcək, lakin Çernov daxili istehlakın yüksək rüsumların təsirini tamamilə kompensasiya etmək üçün kifayət qədər arta biləcəyinə şübhə edir. Analitik onu da güman edir ki, Çin ABŞ-a, o cümlədən Rusiya Federasiyasına tədarük çatışmazlığını yönləndirə biləcək ki, bu da Çin və Rusiya arasında xarici ticarətin həcminin artmasına səbəb olacaq. Belə vəziyyətdə Çin digər məsələlərlə yanaşı, Amerika dövlət istiqrazlarına investisiyaları azaltmağa davam edir. Hələ 2018-ci ildə Çin 1,1 trilyon dollardan çox ABŞ dövlət istiqrazlarına sahib idi və ABŞ dövlət borcunun ən böyük sahibi idi. Oktyabr ayına olan məlumata görə, Çin sürətlə olmasa da, azalma tendensiyası ilə ABŞ dövlət istiqrazlarına 760,1 milyard sərmayə qoyub. Digər tərəfdən, Çin hakimiyyəti gərginliyin artması fonunda ABŞ və Aİ-dən investisiya axınının azalmasına açıq şəkildə hazırlaşır və bu baxımdan dövlət istiqrazlarının buraxılması təbii ki, zəruri həmiyyət kəsb edir.
Ramil QULİYEV
