Azad ərazilərimizdə saxta erməni toponimçiliyinin kökü kəsilir...
Azərbaycançılıq ideyası xalq və dövlət olaraq bizi birlışdirən, bütövləşdirən bir dəyərdir. Bu gün həm ölkə daxilində, həm də ölkədən kənarda yaşayan azərbaycanlılar bu dəyərin işığında milli məfkurəmizi yaşadırlar.
Azərbaycançılıq ideyasını əsas strateji xətti olaraq qəbul edən Azərbaycan dövləti işğal altında olan torpaqlarımızı azad edərək bütün ərazilərimizdə suverenliyimizi təmin edib.
Bildiyimiz kimi, torpaqlarımız 30 ilə yaxın bir dövr ərzində Ermənistanın işğalı altında olub və bu zaman ermənilər bütün kəndlərimizin, şəhərlərimizin adlarını dəyişdiriblər, toponimlərimizi saxtalaşdırıblar. Erməni işğalı dövründə Azərbaycan Milli Məclisinin bir absurd qərarı ilə statusu ləğv edilən Ağdərə rayonuna sonradan ermənilər eybəcər bir ad da qoşdular. Ağdərə işğaldan azad ediləndən sonra isə Ağdərə rayonu inzibati ərazi vahidi olaraq yenidən yaradıldı.
Bildiyimiz kimi, Dövlət Statistika Komitəsi Azərbaycan Respublikasının İnzibati Ərazi Bölgüsü Təsnifatını yenidən hazırlayıb.
Milli toponimlərin bərpası və azərbaycançılıq...
Qeyd edək ki, Ağdərə rayonu inzibati ərazi vahidi kimi 1992-ci ildə ləğv olunandan sonra onun ərazisi Kəlbəcər, Tərtər və Ağdam rayonları arasında bölünüb. 1993-cü il iyulun 7-də Ağdərə rayonu ermənilər tərəfindən işğal olundu.
Yeni rayonun mərkəzinin 2023-cü il sentyabrın 19-20-də Azərbaycan Ordusunun keçirdiyi antiterror tədbirləri nəticəsində separatçılardan təmizlənən Ağdərə şəhərinin olması qərara alındı. 27 dekabr 2023-cü il tarixində Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın Ağdərə rayonunun yaradılması haqqında qanun imzaladı.
2023-cü ilin 19-20 sentyabr tarixlərində Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin antiterror tədbirləri nəticəsində Ağdərə Azərbaycan nəzarətinə qaytarılıb. Prezident İlham Əliyev 2023-cü il oktyabrın 15-də Ağdərə şəhərində Azərbaycanın Dövlət Bayrağını ucaltdı.
Qeyd edildiyi kimi, İnzibati Ərazi Bölgüsü Təsnifatına əsasən, hazırda işğaldan azad edilmiş Ağdərə rayonunda 1 şəhər, 1 qəsəbə və 57 kənd var.
Inzibati Ərazi bölgüsü bu cür təsnifatlandırılıb: Ağdərə şəhəri, Şıxarx qəsəbəsi, Ağabəyyalı,
Aşağı Oratağ, DəmirliZ, Qasapet, Baş Güneypəyə,
Canyataq, Gülyataq, Çardaqlı, Lüləsaz, Meqrelalay,
Çaylı, Suqovuşan, Təpəkənd, Çərəktar,
Çıldıran, Dəvədaşı, Mehmana, Dovşanlı, Bazarkənd,
Hayad, Heyvalı, Yayıcı, Həsənqaya, Çiləbürt,
Göyarx, Maralyansarov, Həsənriz, Xatınbəyli, İmarət Qərvənd, Çaparz, Zardaxaç, Kiçik Qarabəy, Kolatağ, Damğalı, Qızılqaya, Yuxarı Oratağ,
Qızıloba, Seysulanz, Yarımca, Qozlu,
Qozlukörpü, Məlikli, Qazançı,
Narınclar, Orta Güneypəyə, Sırxavənd,
Ballıqaya, Bəşirlər, Qaraşlar, Talış,
Ulu Qarabəy, Umudlu, Zəylik, Vəngli, Çormanlı,
Şahmansurlu və Yeni Qaralar kəndləri.
Ağdərənin statusunun, adının bərpası, rayonun yenidən təşkili, kəndlərin adlarının özlərinə qaytarılması, ermənizmdən xilas və sair bir azərbaycançılıq işidir. Bu yurd adlarının bərpası Azərbaycançılıq ideyasının örnəyi kimi diqqəti cəlb edir.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, ermənilər tərəfindən saxtalaşdırılam toponimlərin adlarının yenidən bərpası müsbət haldır və bu bir daha o torpaqların Azərbaycan xalqına mənsubluğunu təsdiqləyir.
“...Rayon ərazisində kəndlərin adlarının dəyişdirilməsi mütəmadi hal almışdı”
Ağdərənin keçmişindən və bu günündən danışan AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix və Etnologiya İnstitutunun “Qarabağ müharibəsinin tarixi və Böyük Qayıdış hərəkatı” şöbəsinin müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Ədalət Mustafayev “Bakı-Xəbər”ə “XIX əsrin əvvəllərindən ermənilərin Cənubi Qafqaza köçürülməsi ilə bölgədə stabillik pozulmuş, insanların sosial-rifah halı pisləşmiş, azərbaycanlıların dədə-baba torpaqlarından qovulması siyasəti yeridilmişdir ki, bununla da həmişə xalqımız olmazın əzablara düçar olub. Erməniərin daha çox köçürüldüyü ərazilərdən biri əsasən Qarabağın dağlıq hissəsi, Qərbi Azərbaycan əraziləri olub. Bölgədə XX əsrin əvvəllərindən etibarən ermənilər super güclərin köməyindən istifadə edərək terror, qətliam, soyqırım törətməklə özləri üçün dövlət yaratmaq siyasəti yeritmişlər. Yuxarı Qarabağda 1918-1919-cu illərdə ermənilər tərəfindən çoxlu kəndlərimiz yandırılmış, əhalisi didərgin düşmüş, onların məskun olduqları torpaqları isə mənimsəmişdilər. Həmin dövrün siyasi mənzərəsini təsəvvür etmək üçün aparılan bölgü siyasətinə baxmaq məqsədə uyğun olardı. Sonrakı münaqişələrə əsas olmaq etibarilə 1923-cü ildə bu dövrə qədərki inzibati-ərazi bölgüsü kobudcasına pozulmuş və qəbul edilən qəraraa görə Cavanşir, Qaryagin və Şuşa qəzalarının əraziləri bölünərək Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti yaradılmışdı”-deyə bildirdi.
Ə.Mustafayevin bildiridiyinə görə, 1924-cü il noyabrın 26-da azərbaycan, erməni və rus dillərində mətbuatda dərc edilən “DQMV haqqında Əsasnamə”də göstərilirdi ki, Şuşa qəzasından Şuşa, Xankəndi və 115 kənd, Cavanşir qəzasından 52 kənd, Qaryagin qəzasından 30 kənd, DQMV-yə verilmişdir. “Muxtariyyətin yaradılması haqqında qəbul edilən dekretdə vilayət mərkəzinin Xankəndi olması göstərilirdi. Lakin 1923-cü il sentyabrın 18-də Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayət Partiya Komitəsinin qərarı ilə Xankəndinin adı dəyişdirilib S.Şaumyanın şərəfinə “Stepanakert” adlandırıldı. Həmin vaxtdan etibarən tarixi toponimlərə qarşı düşmən münasibət bəsləyən ermənilər kəndlərin adlarını dəyşərək erməniləşdirməyə başladılar. İlk növbədə “Dağlıq Qarabağın” şimal hissəsində yerləşən Ağdərə rayonun adının ermənilər tərəfindən Cerabert, 1939-cu il avqustun 17-də Cerabert rayonunun ərazisinin Mardagert adlandırılması, həmçinin rayon ərazisində kəndlərin adlarının dəyişdirilməsi mütəmadi hal almışdır”-deyə şöbə müdiri bildirdi.
“...Antiterror əməliyyatı nəticəsində bölgədə separatizmə son qoyuldu”
“Ağdərə bir şəhər, 57 kəndi və bir qəsəbəsi olan ərazidən ibarətdir. O cümlədən qeyd etdiyimiz bir qəsəbə haqqında deyə bilərik ki, ermənilər İrandan köçürülərək gəldikləri yerin adı ilə bu qəsəbə əvvəlcə Marağa, daha sonra Leninavan adlandırılmışdır. Hətta, 1978-ci ildə ermənilərin bölgəyə köçürülməsini əks etdirən Abidə qoyulmuşdur. Lakin 1985-ci ildə bölgədə separatizmin baş qaldırmasına hazırlıq zamanı bu izi itirmək üçün abidənin sökülməsinin şahidi olduq. Təkcə Ağdərə rayonunda adı dəyişdirilən kənd adlarının bir neçəsinə münasibət bildirək . Həsəniz kəndi sonralar Aterk adlandırılmışdır. “Qozlu körpü” adlanan kənd “Getavan”, “Qızıl qaya” “Heyvalı -Dronbon” kəndi, (bu kəndin adı 1905-1906-cı illərdə erməni Dronun adı ilə bağlıdır. Dro Heyvalıda Umudlu kəndinin soyqırımını təşkil edənlərdəndir ) “Yayıcı -Qızıl qaya”, “Qozlu dərə - Vaquas”, “Dovşanlı-Arçadazor”, “Ağabəyli-Ağabeklanç”, “Çardaxlı-Mağavuz”, “Suqovuşan-Madagiz”, “Ulu Qarabəy-Metsşen” adlandırılmışdır. Ermənilərin Ağdərədə “Akop Kamari” adlandırdıqlarıaa kənd sonradan salınmışdır. 1920-ci ildə Şuşa gizli bolşevik komitəsində olmuş Akopun adı ilə adlandırılmışdır. Yuxarıda sadaladığımız kəndlərin əksəriyyətinin Sovet hakimiyyəti dövründə dəyişdirildiyi haqqında məlumatlar vardır. Ağdərə ərazisində daha bir kəndə Menqrelski adı verilmişdir. Menqrelski kəndinə isə ruslar köçürülmüşdü. pravoslav kilsəsi tikilməsi üçün 1905-ci ildə Cəbrayıl qəzasının Karyagin kəndindəki Muncuqlu ərazisində və 1910-cu ildə Cavanşir qəzasının Minqrel kəndində torpaq sahələri ayrıldı.
1992-ci ildən Ağdərə rayonu öz keçmiş adı bərpa olunsa da, ermənilər keçən dövr ərzində bölgədə tarixi adlar daşıyan hər şeyi məhv etmiş, əsl vandalizm siyasəti, bütün mənalarda soyqırım həyata keçirmişlər. Müzəffər Ali Baş komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında 2020- ci il həyata keçirilən 44 günlük Zəfər Tariximiz və 2023-cü il sentyaabrın 19-da 23 saatlıq antiterror əməliyyatı nəticəsində bölgədə separatizmə son qoyuldu. Həmçinin o rayonun əhalisinin çoxdan gözlədiyi rayonun bərpası məsələsi Cənab Prezident tərəfindən reallaşdırıldı” - deyə Ə.Mustafayev vurğuladı.
Bu gün toponimlərin bərpa edilməsinin mühüm hadisə olduğunu deyən şöbə müdiri əlavə etdi ki, bununla da ərazilərimiz yad, yabançı, qondarma adlardan xilas edildi.
Sözsüz ki, milli adların bərpası gerçək bir azərbaycançılıq hadisəsidir. Artıq yeni nəslin yaddaşında ulu babalarımızın qoyduğu adlar yaşayacaq, onların milli qan yaddaşını formalaşdıracaq. Gördüyümüz kimi, nə qədər kənd adaları ermənilər tərəfindən saxtalaşdırmaya məruz qalıbmış, amma bu gün onlar yenidən bərpa edildilər. Ağdərə tarixi Azərbaycan şəhəridir və bu gün də azərbaycançılığın yaşadıldığı bir ərazimizdir. Heç şübhəsiz, ağdərəlilər öz yurdlarına qayıtdıqdan sonra bu ulu adlara daha yaxından sahib çıxacaq və onları qoruyacaq.
İradə SARIYEVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
