Əsəd çökdü, Zəngəzur dəhlizi və Qərbi Azərbaycan gündəm oldu

Suriyada baş verənlər fonunda Ermənistanın narahatlığı getdikcə artmaqdadır. Burada belə hesab edilir ki, hadisələrin inkişaf axarı mütləq şəkildə Cənubi Qafqaza da təsir edəcək. Ermənistanın keçmiş baş naziri Qrant Baqratyan bildirir ki, Suriyada baş verənlər hamı arasında beynəlxalq razılaşmanın nəticəsidir: 

“Əsədin həyat yoldaşı 7-8 ay əvvəl Suriyada deyildi. Əsəd, xüsusən də 4-5 il əvvəl türklərin İdlibdə dayandırıldığı son qələbələrdən sonra heç nə etmədi.18 milyonun 3 milyonunun nümayəndəsi olduğu üçün heç nə etmədi.

Əminəm ki, son dönəmdə müdafiə nazirindən başqa hamı onun yanına gəlib dedi ki, belə davam edə bilməz. Rusiya və İranın əslində Əsədə kömək etmək istəmədiyi açıq-aşkar görünürdü və ola bilsin ki, Əsəd özü onlara bunu etməməyi deyib. Eyni zamanda, Rusiya zəifləmir, güclənir. O, hamıya açıq şəkildə bildirir ki, onu ilk növbədə Belarus və Ukrayna maraqlandırır. İran Suriyanı xilas etmək üçün çox səy göstərmədi, bəlkə Suriya kömək istəmədi, bəlkə də İranın öz problemləri var. Nəhayət, İran göstərmək istəyir ki, bütün ərəblər naminə özünü qurban verməyəcək”. Digər erməni politoloq Arman Abovyan isə diqqəti ona yönəldir ki, Suriya bir dövlət olaraq artıq mövcud deyil: “Eyni zamanda, Suriya faktoru təkcə bu keçmiş dövlətin ərazisi ilə bitməyəcək və çox güman ki, tezliklə regionun xəritəsində çox ciddi dəyişikliklərin şahidi olacağıq”. O bildirib ki, Suriya faktoru dünyanın böyük parçalanması və ya yeni “Potsdam konfransı” ərəfəsində kəskin şəkildə aktivləşib. Suriyada “kimlərin nələr əldə etməsi”nə isə Abovyan bu cür cavab verib: “Türkiyə Böyük Turan layihəsinin Yaxın Şərqi də əhatə edən hissəsini silah gücü ilə səmərəli şəkildə həyata keçirərək, bölgədəki fiziki varlığını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirdi. Bu da öz növbəsində Türkiyə-Azərbaycan tandeminin Ermənistanı daha da sıxışdırmaq və Mərkəzi Asiya istiqamətində qeyri-sabitlik yaratmaq cəhdlərinin aktivləşməsinə gətirib çıxaracaq. İsrail İraq və Suriya ərazisindən keçməklə İranla quru əlaqəsini kəsərək, “Müqavimət oxu” adlandırılan qüvvələri zərərsizləşdirdi. Amerikalılar kürdlər vasitəsilə Fars körfəzindən, Yaxın Şərqdən Avropaya qədər quru logistika marşrutlarına aktiv təsir etmək imkanı verən Suriya ərazisinin bir hissəsini ələ keçirməkdədirlər. Rusiya regionda ən mühüm təsir alətini itirir və əsas sual Rusiyanın Suriya Latakiyasında hərbi mövcudluğunu qoruyub-qorumayacağıdır. Ən acı “pay” İrana çatdı ki, bunun üçün Suriyanın parçalanması kürd və bəluc faktorlarının aktivləşməsi ilə həm İran sərhədləri boyunca, həm də ölkə daxilində qeyri-sabitliyə səbəb ola bilər”. Rusiyalı politoloq Sergey Markedonov isə məsələni daha geniş rakursdan təhlil edir: “Bu Yaxın Şərq ölkəsində baş verən hadisələr təkcə Livan, İsrail, Türkiyə və ya İordaniyada deyil, həm də Cənubi Qafqaz dövlətlərində maraqla izlənilir. Ermənistan Suriya dinamikasını xüsusi narahatlıqla izləyir. Bunun üçün bir neçə vacib səbəb var. Hələ Suriyada vətəndaş müharibəsinin ilk illərində Ermənistan xeyli sayda əsasən Hələbdən olan erməni qaçqını qəbul etmişdi. Müxtəlif hesablamalara görə, onların sayı 17-20 min nəfər idi. İkincisi, Qarabağda məğlubiyyət və bu bölgənin itirilməsi Zəngəzur dəhlizi ətrafında gedən müzakirələrlə birləşəndə neqativ təəssüratı dərinləşdirir. Türkiyənin Yaxın Şərqdə güclənməsi əlavə risk kimi qəbul edilir - xüsusilə də Moskva ilə münasibətlərin soyuması fonunda Qərbin Ankaranı cilovlamağa hazır olmaması və üstəlik, Rusiya Federasiyası ilə Azərbaycan arasında yaxınlaşma fonunda. Azərbaycanda isə əksinə, Türkiyənin güclənməsi müsbət hal kimi qəbul edilir. Ancaq burada müəyyən qeyd-şərtlər var. Rəsmi orqanlar təmkinli davranırlar. Onlar Ankara ilə strateji müttəfiqlik və Bakının mühüm silah tədarükçüsü olan İsraillə inkişaf etmiş tərəfdaşlıq arasında tarazlıq yaradırlar. Azərbaycan dünyanın istənilən yerində strateji müttəfiqinin güclənməsini özü üçün xeyirli hesab edir. İlk baxışda Gürcüstan Suriyadakı hadisələrdən daha uzaq məsafədədir. Amma yaxından araşdırdıqda Pankisidən olan insanların Suriyadakı müharibədə fəal iştirakını da xatırlaya bilərik. Beləliklə, Suriyada baş verən inqilabi dəyişikliklər Qafqazda diqqətlə öyrənilir. Biz hələ Türkiyə ilə Rusiya, Tehran və Ankara və bunların hamısının birlikdə və ayrı-ayrılıqda Qərblə münasibətlərindəki çətinliklərdən danışmırıq”.

Beləliklə, Yaxın Şərqdə cərəyan edən hadisələr fonunda Türkiyənin qlobal gücə çevrilməsi, həmçinin Azərbaycanın mövqelərinin daha da möhkəmlənməsi Ermənistanda ciddi əndişə yaradır.  İrəvan Qərbdən, xüsusən də Fransadan himayədarlıq və təhlükəsizlik çətiri ilə bağlı vədlər alsa da, meydanda bunların keçərli olmadığını yaxşı bilir. Erməni türkoloq Mher Abramyan iddia edir ki, Azərbaycan və Türkiyə artıq  bütün qüvvələrini Zəngəzur dəhlizini  açmağa yönəldəcək: “Türkiyənin planında növbəti addım Zəngəzur dəhlizi layihəsinin reallaşmasıdır. Mümkündür ki, Türkiyə Suriyadakı prosesləri yekunlaşdırdıqdan sonra istənilən yolla Zəngəzur dəhlizini açmağa çalışacaq. Müxtəlif yollara əl atıla bilər. Türkiyənin Ermənistanı hədəfə götürməsini əsaslandıracaq birdən çox səbəb tapa bilərlər”. Elə bu fonda Qrant Baqratyan bildirib ki, Zəngəzur dəhlizinin açılma ehtimalı artır: “İranın xarici işlər naziri hər şeyi bildiklərini açıqladı və İranın Ermənistandakı səfiri dedi ki, Ermənistana hücum olarsa, köməyə gələcəklər. Söhbət Zəngəzur dəhlizindən gedir, inanıram ki, bu, Paşinyanın ideyasıdır. Yəni Paşinyan buranı türk-azərbaycanlı qardaşlarımızla bölüşmək qərarına gəlib. O, azərbaycanlıların burada yaşaması üçün danışıqlar aparır, ermənilərin getməsindən isə söhbət gedə bilməz, ona görə də Ermənistan hakimiyyətinin yerinə türk vassallarını görürük. İran varsa, hansısa təhlükəni zərərsizləşdirə bilərdik, ancaq indiki hökumət İranın müdaxiləsinə imkan verməyəcək”. Baqratyan deyib ki, azərbaycanlılar yalnız Zəngəzurla kifayətlənməyəcək, Bakının hədəfi Qərbi Azərbaycandır: “Bu 2,8 milyon insan Qərbi Azərbaycan İcmasının nümayəndələri ilə danışacaq şəxslər seçməli və onlardan neçəsinin kəndə, neçəsinin şəhərə gələcəyinə qərar verilməlidir. Yəni Azərbaycan lideri demir ki, sizi işğal edəcəyəm, deyir ki, gəlib orda yaşayacağıq. Ermənistan hökuməti də bunun tərəfdarıdır”. 

Hər halda, bütün bunlar bir daha təsdiq edir ki, Suriyada cərəyan edən proseslər Ermənistanda yaranan isterikanı daha da dərinləşdirir.

Tahir TAĞIYEV