Dollara tələb sürətlə artır, amma manata hələlik təhlükə yoxdur...
Dekabrın 5-də keçirilən Mərkəzi Bank;n növbəti valyuta hərracında tələb 95,1 milyon ABŞ dolları təşkil edib və tam təmin olunub. Hərracda manatın ortaçəkili məzənnəsi 1,7000 səviyyəsində formalaşıb. Heç şübhəsiz, burada diqqət çəkən əsas məqam dollara tələbin artımıdır.
Məsələnin bu tərəfinə nəzər salan millət vəkili Vüqar Bayramov da bildirir ki, valyuta hərraclarında dollara tələbin yenidən artması müşahidə olunur. O qeyd edib ki, son 3 hərracda 241.1 milyon dollar satılıb: “Son 3 hərracda hər satış əvvəlkindən daha çox olub. Əgər noyabrın 28-də keçirilən hərracda 68.2 milyon dollarlıq tələb yaranmışdırsa, ötən ayın son günündə 77.8, dekabrın 5-də isə 95.1 milyon dollarlıq sifariş olub. Dollara tələbin artması daha çox mövsümi faktorlarla bağlıdır. Belə ki, dekabrda həm biznesin, həm də vətəndaşların xarici valyuta tələbi yüksəlir. Öncədən proqnozlaşdırıldığı kimi, dekabrda dollara tələbin artması gözlənilən idi. Belə ki, dövlət və özəl müəssisələrin, eləcə də bankların xarici borc öhdəlikləri üçün cari maliyyə ilində son ayın olması, idxalın artması, bayramlar ilə bağlı olaraq xarici səfərlərin çoxalması dollara tələbi artırır”. Ekspert onu da vurğulayıb ki, Azərbaycanda hələ ki, üzən məzənnə rejiminə keçirilməyib. Praktiki olaraq, manatın məzənnəsi birbaşa Azərbaycan Mərkəzi Bankının qərarlarından asılıdır. Qeyd edək ki, manat bazası milli valyutanın məzənnəsin təsir göstərən əsas faktor olsa da, idxalın azalması, dollarlaşma səviyyəsi və neftin, qazın satışından daxil olmalar məzənnəyə təsir göstərməkdədir. Xüsusən də neftin və qazın Azərbaycan üçün məqbul qiyməti tədiyyə balansına birbaşa təsir göstərir. Burada qeyd edək ki, daha əvvəl hərraca çıxarılan dolların əksər hallarda hammısı satılmadığı da məlum idi. Bu fonda bazar qaydaları üçün milli valyutanın kursu yüksəlməli idi. Amma Mərkəzi Bank manatın kəskin möhkəmlənməsində də maraqlı görsənmir. Bu baxımdan, növbəti dövr üçün məzənnənin necə dəyişəcəyini proqnozlaşdıran zaman dollara tələbin necə dəyişəcəyinə diqqət yetirmək lazımdır. İlin sonunadək dollara tələbin yüksələcəyi gözlənilir. Hərraclarda satılan dolların təxminən 90 faizinin idxal üçün istifadə edildiyini nəzərə alsaq bu zaman xarici valyutaya tələbin artması qaçılmazdır. Ənənəvi olaraq dekabrda dollar tələb yüksəlir. Bu idxalın və eləcə də bayramlar ilə bağlı olaraq səfərlərin sayının artması və o cümlədən dövlət və özəl müəssisələrin xarici borc öhdəlikləri ilə bağlıdır. Amma Mərkəzi Bank və Dövlət Neft Fondu dollara tələbi asanlıqla qarşılayır. Bu mənada hərraclarda dollara tələbin artması manatınməzənnəsinə təsiriz ötüşəcək. digər tərəfədn nəzərə almaq lazımdır ki, növbəti aydan etibarən tələb yenidən stabilləşəcək. Manatın məzənnəsinin necə dəyişməsi isə birbaşa yenə də Mərkəzi Bankın mövqeyindən asılı olacaq. Amma aydındır ki, uzunmüddətli dövrdə manatın məzənnəsinin stabilliyi üçün valyuta bazarına neft və qaz sektorundan kənar sektordan daxil olan valyutanın həcminin artırılmasına ehtiyac var.
Qeyd edək ki, beynəlxalq ticarət əməliyyatlarında, xüsusilə də energetika sahəsində dolların dünya əsas valyutası kimi rol oynamağı davam etməsi gözlənilən prosesdir. Azərbaycanın neft və qaz kimi energetik resursları ilə dünya bazarında uzun müddət mühüm oyunçu olacaq. İkincisi, Azərbaycanın iqtisadiyyatının dollar ilə sıx əlaqəsi beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının əksəriyyətində ABŞ valyutasının əsas pul olmasından irəli gəlir. Amma o da faktdır ki, ölkədə dolların geniş istifadə olunması, xüsusilə də xarici ticarət və investisiya sahəsində bunun özünü qabarıq göstərməsi ölkənin iqtisadiyyatının sürətlə inkişaf etməsinə kömək edir. Bu isə hərrac bazarında dolların tələbinin artmasına səbəb olur. Üçüncüsü, Azərbaycanın maliyyə siyasəti və valyuta idarəetmə sistemi də hərraclarda dolların tələbinin artmasına təsir edir. Ölkədəki maliyyə siyasətinin və valyuta idarəetmə sisteminin investorlara və ticarət tərəfdaşlarına güvən verməsi, hərraclarda dollara tələbin formalaşmasında az rol oynamır. Beləliklə, Azərbaycanda hərraclarda dollara tələbinin artması bir çox müxtəlif faktorlardan irəli gəlir. Bu faktorlar arasında energetika sahəsindəki nailiyyətlər, beynəlxalq ticarət əməliyyatları, maliyyə siyasəti və valyuta idarəetmə sistemi kimi bir sıra aspektlər var. Energetika sektorundakı nailiyyətlər, xarici ticarət və maliyyə siyasəti bu tendensiyada əsas rolu oynayır. Amma istənilən halda Azərbaycan “üzən məzənnə” rejiminə keçmədiyi üçün valyuta bazarındakı tarazlığı Mərkəzi Bankın qərarları müəyyənləşdirir. Bundan başqa, dollara tələbin artım dinamikası davamlı deyil. Ona görə də manata hər hansı bir ciddi təzyiqdən söhbət gedə bilməz. Ölkənin mövcud valyuta ehtiyatları və hazırki neft-qaz qiymətləri manata qorxu yaratmadan onun mövqeyinin rahatlığına imkan verir.
Ramil QULİYEV
