İdxal inflyasiyası qiymətləri körükləyir…
Dünya ölkələrinin iqtisadi müstəvidə yenidən üzləşməkdə olduğu əsas çətinliklərdən biri qiymət artımı ilə bağlıdır. Bu, Qərb ölkələrində özünü daha qabarıq şəkildə büruzə verməkdədir.
Məsələn, artıq məlumdur ki, gələn ilin yanvar ayından etibarən Avropa İttifaqının (Aİ) bir çox ölkəsində ərzaq məhsullarının qiyməti bahalaşacaq. Əlavə dəyər vergisinin (ƏDV) aşağı salınmasına baxmayaraq, inflyasiya qaçılmaz olacaq. Bu barədə Avropa Komissiyasının xüsusi bülletenində qeyd olunub. Artıq Aİ-nin bir sıra ölkələrində ərzaq məhsullarının tədarükçüləri satıcılara qiymətlərin 5-10 faiz bahalaşacağı ilə bağlı xəbərdarlıq ediblər.
Yeni ildən Aİ ölkələrinin əksəriyyətində ərzaq məhsullarının qiymətlərinə vahid 12 faizlik ƏDV tətbiq olunacaq. Hazırda isə ilkin olaraq azaldılmış 15 faizlik ƏDV dərəcəsi qüvvədədir. Tədarükçülər qiymətlərin artmasının enerji və nəqliyyat məsrəflərinin çoxalması və əmək müqaviləsi formalarının dəyişilməsi ilə bağlı işçi qüvvəsinə çəkilən xərclərin artması ilə əlaqədar olduğunu bildirirlər. Müvafiq səbəblər siyahısına əmlak və gəlir vergilərinin artırılmasını əlavə etmək olar ki, bu da büdcəli iqtisadiyyatla bağlı hökumət tədbirlərinin təsdiqlənmiş paketinin tərkib hissəsi hesab edilir. “Budapeşt. Biznes-Jurnal” nəşri bunlar fonunda yazır: “Əgər hökumətlər şirkətlərin bu sektordakı xərclərinin artırılması ilə bağlı qərar qəbul etsələr, bu halda ərzaq məhsullarının istehsalçılarının öz yüksəlməkdə olan məsrəflərini qida məhsullarının qiymətlərində əks etdirməsi tamamilə məntiqli olacaq”.
Qida sənayesi olduqca böyük enerji xərcləri tələb edən sahədir. ƏDV-nin azaldılması sayəsində əldə edilə biləcək istənilən qənaət miqdarı Aİ ölkələri tərəfindən enerji qiymətlərinin bahalaşması nəticəsində heçə endiriləcək. Bu məsələ hələ də “köhnə dünyanın” ölkələrinin aparıcı işgüzar nəşrlərində və mətbuat səhifələrində mərkəzi mövzulardan biri olaraq qalmaqda davam edir. Hesab olunur ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə başlayan böhranın dünya iqtisadiyyatına təsiri davam edir. Qeyd edək ki, Azərbaycan idxal inflasiyasından ən çox əziyyət çəkən ölkələrədn biridir. Bu fonda hesab edilir ki, ölkənin əsas ticarət tərəfdaşı olan Avropada qiymət artımı mütləq şəkildə Azərbaycana təsir edəcək. Hökumət nümayəndələri də adətən inflyasiyanı xarici amillərlə, dünya bazarındakı qiymət artımı ilə əlaqələndirirlər. Çünki bir sıra məhsulların qiyməti dünya bazarında da artır və bu, avtomatik olaraq Azərbaycanda da özünü büruzə verir. Bundan başqa, büdcə xərcləmələri artır və bu artım da bazarda pul kütləsinin çoxalmasına və inflyasiyanın yüksəlməsinə səbəb olur. Ekspetlər hesab edir ki, əsas amillərdən biri də quru sərhədlərinin bağlı olmasıdır. Belə ki, xüsusilə Azərbaycanın sərhəd bölgələrində istehlakın böyük hissəsi qonşu ölkələrin hesabına olub. Nəzərə alınmalıdır ki, milyon yarımdan artıq Azərbaycan vətəndaşı bu bölgələrdə yaşayır. Onlar həm xırda ticarət üçün, həm aylıq istehlak üçün İran, Türkiyə, Rusiya, Gürcüstan kimi ölkələrlə işləyirdilər. Bu məcmu tələbin həcminə təsir göstərməklə qiymətləri də optimallaşdırırdı və inhisar təzyiqlərini də qismən də olsa zəiflədirdi. Son üç ildə quru sərhədlərin bağlı olması da bu istiqamətdə mühüm problemlərdən biri kimi qiymətləndirilir və inflyasiya təsir edən faktorlardan sayılır.
Amma o da qeyd edilməlidir ki, istənilən halda idxal inflyasiyası Azərbaycanda qiymət artımına ən çox təsir edən faktorlardan biri hesab olunur. Xüsusən də Azərbaycanda ərzaq məhsullarının bahalaşması prosesinə qlobal iqtisadiyyatda gedən proseslərin məntiqi nəticəsi kimi baxmaq lazımdır. Faktdır ki, ərzaq məsullarının qlobal miqyasda bahalaşmasının fundamental səbəbləri aradan qaldırılmayıb. Bundan başqa, dünyanın bir çox regionunda quraqlıq, şaxta, leysan kimi ekstremal hava şəraiti müşahidə olunur. Bu da ərzaq istehsalına mənfi təsir edir. Bundan başqa, bir çox ölkə ərzaq ehtiyatı yaratmağa başlayıb ki, bu da bazarda çatışmazlığın yaranmasına gətirib çıxarır. Təbii ki, belə vəziyyət ölkəmizə də təsor edir. Hökumət də məhz buna qarşı mübarizəyə xüsusi önəm verir. Elə baş nazir Əli Əsədov da bildirir ki, Azərbaycanda müsbət makroiqtisadi göstəricilərdən biri inflyasiya tempinin azalmasıdır: “Hökumətin antiinflyasiya tədbirləri, dünya ərzaq bazarlarında qiymətlərin enməsi, tədiyə balansının profisitli olmasının məzənnə sabitliyini dəstəkləməsi inflyasiya idxalına və bununla da inflyasiya səviyyəsinə azaldıcı təsir göstərib. 2023-cü ilin sonuna orta illik inflyasiyanın birrəqəmli səviyyədə olacağı proqnozlaşdırılır. Dövlət Statistika Komitəsinin ilkin rəqəmlərinə görə, artıq 2023-cü ilin 11 ayında orta illik inflyasiya birrəqəmli 9,4% olub, illik inflyasiya 2,6% təşkil edib. Eyni zamanda Nazirlər Kabinetində “İnflyasiya və qiymət monitorinqi” üzrə yaradılmış İşçi qrup inflyasiya proseslərinin, onun səbəblərinin araşdırılması və təhlili istiqamətində zəruri işlər görür. Ümumilikdə, inflyasiyanın iqtisadi artım üçün məqbul səviyyəsinin təmin edilməsi, əhalinin real gəlirlərinin və alıcılıq qabiliyyətinin qorunması, habelə fiskal və monetar siyasətin koordinasiyası istiqamətində zəruri tədbirlər davam etdiriləcək".
Tahir TAĞIYEV
