Zəngəzur dəhlizi İranı isterikaya saldı - Tehranın “qırmızı xətti” keçildi...
Rusiyanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı son açıqlamaları İranda kəskin etirazla qarşılanmaqda davam edir. Rusiyanın Tehrandakı səfirliyinin təmsilçisi bu məsələ ilə bağlı İran Xarici İşlər Nazirliyinə çağırıldıqdan sonra ölkənin rəsmi mediası Moskvanı tənqid etməyə başlayıb.
Elə indi də rəsmi Tehran Zəngəzur dəhlizinin özünün “qırmızı xətti” olduğunu bəyan edir. İranın xarici işlər naziri Abbas Araqçı deyib ki, qonşu dövlətlərin sərhədlərində hər hansı dəyişiklik onun ölkəsi üçün “qırmızı xətt” deməkdir və bu, tamamilə qəbuledilməzdir.
İranın Ermənistandakı səfiri Mehdi Sübhani Azərbaycan və Naxçıvan arasında Ermənistan ərazisindən keçən ekstraterritorial quru dəhlizinin açılma imkanını istisna edib. Səfir vurğulayıb ki, İran çox güclü bir şəkildə buna qarşıdır: “Biz Ermənistanın ərazi bütövlüyü və suverenliyini pozan hər hansı dəhlizə qarşıyıq. Biz dəfələrlə demişik ki, bu, Ermənistanın və İranın maraqlarına ziddir. Ermənistan üçün, üzdəniraq dəhliz də daxil, müxtəlif adlar altında bəzilərinin xülyaları heç vaxt gerçəyə çevrilməyəcək”. Bundan əvvəl İranın İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusuna bağlı olan yarımrəsmi “Təsnim” agentliyinin dərc etdiyi məqalədə diqqət Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun bugünlərdə Ermənistanı Azərbaycan və Naxçıvan arasında nəqliyyat kommunikasiyasının açılmasına dair Rusiyanın vasitəçiliyi ilə əldə olunmuş razılaşmanı pozmaqda ittiham etməsinə yönəldilirdi. Rusiya rəsmiləri israr edirlər ki, 10 noyabr 2020-ci il üçtərəfli bəyanatının şərtlərinə görə, İrəvan Naxçıvan və Azərbaycan arasında Ermənistandan keçəcək nəqliyyat bağlarının təhlükəsizliyinə qarantiya verməlidir. Lakin Azərbaycan və Ermənistan bu məsələyə yanaşmada fərqli mövqe nümayiş etdirirlər. Bakı Naxçıvan və Azərbaycan arasında adamların və yüklərin gömrük və sərhəd yoxlamalarına məruz qalmadan keçidini istəyir. Ermənistan isə bildirir ki, onun ərazisindən keçən hər hansı nəqliyyat kommunikasiyası İrəvanın yurisdiksiyası altında olmalıdır. Naxçıvan və Azərbaycan əraziləri arasındakı Ermənistan ərazisi Zəngəzur vilayətidir. Bu, Ermənistanın İranla yeganə sərhəd rayonudur. “Təsnim”in məqaləsində deyilir ki, dəhlizin buradan keçməsi İranı Ermənistanla sərhədindən və beləliklə də Avropaya çıxış yollarından məhrum edə bilər: “Rusiyaya tövsiyə edilib ki, Moskva və Tehran arasında strateji münasibətlərə ziyan vura biləcək addımlardan çəkinsin, çünki Zəngəzur dəhlizi İranın şimal-qərb sərhədində yeni münaqişə ocağı yarada bilər”. Rusiya israr edir ki, onun istədiyi nəqliyyat əlaqələri Ermənistanın Zəngəzur üzərindəki suverenliyini pozmayacaq. Moskva qeyd edir ki, üçtərəfli bəyanatda dəhlizə Rusiya sərhədçilərinin nəzarət etməsi nəzərdə tutulub. Bütün bu mübahisələrin davam etdiyi bir vaxtda Bakı və İrəvan bəyan edib ki, sülh müqaviləsinin imzalanmasına əngəl törədən dəhliz məsələsinin müqavilə layihəsindən çıxarılması barədə razılığa gəliblər.
Belə görünür ki, Bakı ilə İrəvan arasında belə bir güzəşt razılaşdırılsa da, Tehran heç cür rahatlıq tapa bilmir. Səfir Sübhani sentyabrın 6-da İrəvanda jurnalistlərlə söhbətində nazirin bu bəyanatını təkrar dilə gətirib: “Biz başqa ölkələrin gəlib burda müəyyən təhlükəsizlik və ya nəzarət qurmasına qarşıyıq. Ermənistan hakimiyyətinin bizə bildirdiyi kimi, Sünik ərazisindəki sərhəd yoxlama-buraxılış məntəqələri Ermənistanın müvafiq qurumlarının nəzarəti və İrəvanın suverenliyi altında olacaq”. İran Məsləhət Şurasının üzvü, SEPAH-ın keçmiş baş komandanı Möhsün Rzayi daha açıq danışaraq bildirib: “Zəngəzur dəhlizi və İrana məxsus üç ada ilə bağlı Rusiya dövlət xadimlərinin davranışı heç bir vəchlə qəbul edilə bilməz və İranla dostluq, strateji münasibətlər barədə bəyanatlarla açıq-aşkar ziddiyyət təşkil edir”. Ölkə parlamentinin sabiq vitse-spikeri Əli Mütəhərri isə bu məsələdə İran hökumətini diqqətli olmağa çağıraraq yazıb: “On dördüncü hökumət Ermənistanda son vaxtlar Rusiyanın da dəstəklədiyi Zəngəzur dəhlizinin çəkilişinə həssas yanaşmalıdır. Rusiya heç vaxt, xüsusən də Ukrayna məsələsinə başının qarışdığı hazırkı dönəmdə İranın maraqlarını düşünməyib. Bu dəhliz Ermənistan üzərindən İranın Avropaya gedən yolunu bağlayacaq”. Qeyd edək ki, İranda Zəngəzur dəhlizi əleyhinə bu kampaniya avqustun 18-də Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Azərbaycana rəsmi səfərindən sonra vüsət alıb. İslam Respublikasındakı bəzi qüvvələr yenə də dəhlizin açılmasını regionda sərhədlərin dəyişdirilməsi ilə bağlayır. Sanki Zəngəzur dəhlizi açılarsa, İranın Ermənistana gedən yolu bağlanacaq. Amma əslində belə deyil. Dəhlizin açılmasının İran-Ermənistan sərhədinin bağlanması ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Dəhliz İran-Ermənistan sərhədi hesabına fəaliyyət göstərməyəcək, sadəcə olaraq sərhədlərin dəyişdirilməməsi prinsipini İran Zəngəzur dəhlizinin açılmasına bir bəhanə kimi tətbiq edir. İndi görünən odur ki, Zəngəzur uğrunda gedən mübarizə nüfuz məsələsidir. Ermənistan əvvəl bölgədə Rusiyanın forpostu idisə, indi də Qərbin forpostu olmaq istəyir. İran isə bunu bəyənmir. O səbəbdən də Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı çıxır. Reallıqda Zəngəzur dəhlizi Azərbaycanla Ermənistanın daxili işidir, Bakı İrəvanla razılaşdıqdan sonra Tehranın məntiqsiz “qırmızı xətləri” də asanlıqla aşılacaq. Bunu İranda da yaxşı bilirlər.
Nahid SALAYEV
