İsrailin müharibəsi dünya ticarətini alt-üst edir...

Rusiya-Ukrayna, Israil-Fələstin münaqişəsinin ardınca dünya meydana gəlməkdə olan daha bir savaşa şahidlik edir. Söhbət ABŞ və Britaniyanın hərbi hava qüvvələrinin Yəməndəki Husi silahlı qruplaşmasına qarşı hücumlara başlamasından gedir. 

Husilərin buna cavab verəcəyi, İranın da prosesə müdaxiləsi gözlənilir. Bu da savaş miqyasının genişlənməsi anlamına gəlir.

Yəmənin böyük bir hissəsinə nəzarət edən, İranın dəstəklədiyi siyasi və hərbi qruplaşma olan Husi hərəkatı ABŞ və Britaniyanı xəbərdar edərək, bu ölkələrin etdikləri açıq aqressiyaya görə ağır cəza çəkəcəklərini deyib. Artıq baş verənlərin təsiri özünü göstərir. ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi alyans husilərin hərbi obyektlərinə qarşı hava hücumlarına başlamasından sonra neft qiymətləri 4 faizə qədər artıb. Münaqişənin daha geniş regiona yayılacağı ehtimalı ilə bağlı narahatlıq dünya neftinin üçdə ikisi üçün əsas göstərici hesab edilən “Brent” markalı “qara qızıl”ın qiymətində 2.5 faizə yaxın artıma səbəb olub. Azərbaycan nefti isə 90 dollara yaxınlaşır. Onu da qeyd edək ki, koalisiyanın hava zərbələri Oman sahillərindən Türkiyəyə doğru irəliləyən tankerin İran tərəfindən ələ keçirilməsindən bir neçə saat sonra başlanıb. Tankerin ələ keçirildiyi Oman körfəzi neft təchizatında ən mühüm rol oynayan yollardan biri olan Hörmüz boğazına çox yaxındır. Hər gün bu dar keçiddən 20 milyon barreldən çox neft daşınır ki, bu da gündəlik qlobal istehlakın beşdə birinə bərabərdir. İranın dəstəklədiyi husilərin Qırmızı dənizdə yükdaşıma gəmilərinə hücum etməsi son həftələrdə yanacaq ticarətinə və daşınmasına dağıdıcı təsir göstərib. Neft qiymətləri üçün hazırda ən böyük risq İranın birbaşa münaqişəyə cəlb edilməsi ola bilər. Bu isə dünyadakı xam neft istehsalının üçdə birinin təhlükə altına düşməsi deməkdir. Husilər HƏMAS-a dəstəklərini ifadə ediblər və bildiriblər ki, Qırmızı dəniz vasitəsilə İsrailə yük daşıyan istənilən gəmini hədəf alacaqlar. Lakin hücuma məruz qalan gəmilərin hamısının həqiqətən də İsrailə gedib-getmədiyi bəlli deyil. Bugünədək husi döyüşçüləri müxtəlif kommersiya tipli gəmilərə dron və ballistik raketlərlə hücum həyata keçiriblər. Noyabr-dekabr aylarında husi silahlılarının Qırmızı dənizdəki hücumları 500 faiz artıb. Daşımalarla bağlı təhdid böyüdüyü üçün əsas yükdaşıma şirkətləri regiondan keçidi dayandırıblar və həmin gəmilər üzrə sığorta xərcləri də dekabrdan bəri 10 dəfədən çox artıb. Böyük daşıma şirkətləri olan “Mediterranean Shipping Company”, “Maersk”, “Hapag-Lloyd” və BP neft şirkəti yükdaşıma gəmilərinin istiqamətini artıq Qırmızı dənizdən fərqli istiqamətə dəyişdiklərini açıqlayıb. İndi yanacaq qiymətlərinin artacağı və təchizat zəncirinin böyük zərər görəcəyi ilə bağlı qorxu var. Qlobal dəniz ticarətinin, demək olar ki, 15 faizi Qırmızı dəniz vasitəsilə reallaşdırılır. Suveyş kanalı vasitəsilə Aralıq dənizinə çıxışı olan bu dəniz Avropa və Asiya arasında ən qısa daşıma marşrutudur. Amma Qəzzada müharibə başlayandan bəri husi silahlılarının 27 gəmiyə etdiyi hücum tədarük gərginliyinin və aşağı tələbin dünya qiymətlərinə təzyiq göstərdyi bir vaxtda ticarət intensivliyinə zərbə vurub. Üstəlik, Qırmızı dəniz dünya ticarəti daşımalarının təxminən 15 faizini nəql etmək üçün istifadə olunur. Böhran davam edərsə, neft və malların artan xərcləri özünü mağaza və yanacaq məntəqələrində göstərəcək. Bunlar fonunda Rusiya və İran husilərə qarşı hücumları tənqid edir.

Məlumat üçün onu da bildirək ki, husilər Yəmənin şiə müsəlman azlığı olan Zaidilərdən təşkil olunmuş silahlı və siyasi qruplaşmadır. Silahlı birlik adını hərəkatın banisi Hüseyn əl Husinin adından götürüb. Rəsmi adı “Ənsar Allah” (“Allahın Tərəfdarları”) adlanan qruplaşma 1990-cı illərdə Yəmənin o vaxtki prezidenti Əli Abdullah Salehin korrupsiya əməllərinə qarşı döyüşmək məqsədilə formalaşıb. Saleh 2003-cü ildə Səudiyyə Ərəbistanının hərbi dəstəyi ilə Husi qruplaşmasını yox etməyə cəhd göstərsə də, məğlub olub. Husilər 2014-cü ildən bəri Yəmən hökumətinə qarşı vətəndaş müharibəsi aparır. Yəmən hökuməti husilərə qarşı koalisiya qurmuş Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri olmaqla digər ərəb ölkələri tərəfindən dəstəklənir. BMT-nin 2022-ci ilin əvvəlinə olan statistikasına görə, Yəməndəki vətəndaş müharibəsi 370 mindən çox insanın ölümünə, eləcə də 4 milyon insanın qaçqın düşməsinə səbəb olub. Husilər HƏMAS və “Hizbullah”la birlikdə özlərini İranın İsrail, ABŞ və Qərb əleyhinə rəhbərlik etdiyi “müqavimət oxlarının” bir hissəsi elan ediblər. Husi hərəkatı Livandakı “Hizbullah” şiə silahlı qrupunu özünə nümunə kimi götürür. ABŞ-da mənzillənən Terrorizmlə Mübarizə Mərkəzinin bildirdiyinə görə, “Hizbullah” 2014-cü ildən etibarən qruplaşmaya böyük hərbi texniki və təlim dəstəyi göstərir. Husi İranı müttəfiq hesab edir, çünki Səudiyyə Ərəbistanı onların ümumi düşmənidir. İran Husi qruplaşmasını silahla təchiz etməkdə şübhəli bilinir və ABŞ bildirir ki, İranın kəşfiyyat xidməti gəmilərin hədəf alınmasında husilərə ciddi köməklik göstərir. Ağ Evin milli təhlükəsizlik üzrə sözçüsü Adrian Vatson bildirir: “Bilirik ki, İran Qırmızı dənizdə ticarət gəmilərinə qarşı silahlı əməliyyatların planlaşdırılmasında dərindən iştirak edir”. İranın belə bir dəstək verməsi BMT-nin silah embarqosu qaydasının pozulması deməkdir, lakin İran bu iddiaları rədd edir.

Nahid SALAYEV