Ermənistan Zəngəzur dəhlizini Azərbaycanın dediyi kimi açır?

“Ermənistan, bildiyiniz kimi, 10 noyabr üçtərəfli bəyanatının bir müddəasını yerinə yetirmir və faktiki olaraq, öz öhdəliyinə laqeyd yanaşır... Onu da bildirməliyəm ki, “Zəngəzur dəhlizi” sözü onları çox qıcıqlandırır və mən deyəndə ki, axı dəhliz hər hansı bir ölkənin suverenliyini şübhə altına almır, - Şimal-Cənub dəhlizi var, Azərbaycan ərazisindən keçir. 

Bu o demək deyil ki, bizim suverenliyimiz burada şübhə altına düşür. Şərq-Qərb dəhlizi var, - amma nədənsə, Ermənistanda bu dəhliz sözünə münasibət bir az fərqlidir. Ona görə bu erməni yol kəsişməsi, ya yolayırıcı, ondan sonra bunu “sülh yol kəsişməsi” adlandırmışlar. Amma faktiki olaraq bu, piar aksiyadan başqa bir şey deyil. Onlar, ilk növbədə, Zəngilanla Ordubad arasındakı ərazidə bizə maneəsiz keçid verməlidirlər. Bu, onların öhdəliyidir. Mən artıq demişəm, bir daha demək istəyirəm, Azərbaycandan Azərbaycana gedən yüklər, vətəndaşlar və avtonəqliyyat vasitələri heç bir yoxlamadan keçmədən, gömrük inzibatçılığına cəlb edilmədən sərbəst keçməlidirlər”. 

Bu fikirlər hələ cari ilin əvvəlində prezident İlham Əliyev tərəfindən yerli televiziya kanallarına müsahibədə səsləndilirilib.

Erməni mediasının yazdıqlarından belə bəlli olur ki, İrəvan Bakının yanaşması ilə razılaşmaq niyyətindədir. Hər halda, “Qraparak” qəzeti bu xüsusda maraqlı iddia ilə çıxış edib: “Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycana Zəngəzur dəhlizi vədini verdiyini etiraf edib. Paşinyan illərdir ictimaiyyəti əmin etməyə çalışsa da ki, Sünik dəhlizindən (Zəngəzur) söhbət gedə bilməz, belə bir razılaşma yoxdur, onun bu məsələdə prinsipial mövqeyi var, bu onun qırmızı xəttidir, sentyabrın 18-də keçirilən Dünya Erməniləri Sammitində əksini söylədi. Paşinyan sözün əsl mənasında dedi ki, Ermənistan Bakıya dəhliz vermək istəyir. “Dəhliz” ifadəsini işlətmədi, “keçid” sözünü dilinə gətirdi, amma bu, mahiyyəti dəyişmir. Sitat: “Bizim sosial şəbəkələrdə, siyasi dairələrdə də belə müzakirələr gedir, deyirlər ki, o yol açılsa, növbəti xəyanət olar. Anlamıram, deməliyik ki, Azərbaycanın qərb və ya əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında öz ərazimizdən keçməyə icazə vermirik? Bu hansı məntiqdir? Bunu niyə deməliyik? Əksinə, biz hazır olduğumuzu deməli olduğumuza inanırıq və dediklərimizdə heç bir riyakarlıq yoxdur”. Paşinyan söylədi ki, müəyyən prosedurlar sadələşdirilə bilər. Bu isə o deməkdir ki, insanlar və yüklər Azərbaycandan (əsas hissəsindən) Naxçıvana və əks istiqamətdə gömrük yoxlaması olmadan keçməlidir. Bu da Azərbaycanın tələbi və dəhliz məntiqidir”. Ermənistanın “Henaket” analitik mərkəzinin rəhbəri, erməni hərbi ekspert Vitali Manqasaryan da qeyd edir ki, Azərbaycan istəyinə nail olacaq. Onun sözlərinə görə, əgər aylar əvvəl Tavus istiqaməti də Azərbaycan üçün vacib və əsas idisə, indi Ermənistan tərəfi Azərbaycanın bu istiqamətdə tələbini həyata keçirəndə, strateji əhəmiyyətli hissələri təhvil verəndə və faktiki olaraq həmin hissədə bütün təhlükəsizlik arxitekturasını məhv edəndə, Naxçıvan istiqaməti Azərbaycan üçün yeganə prioritet halına gəlib: “Təbii ki, rəqib, xüsusilə Ermənistandan müxtəlif vaxtlarda rəsmi İrəvanın coğrafi baxımdan həmin ərazilərdə yerləşən Kərki yaşayış məntəqəsini azərbaycanlılara verməyə hazır olduğu barədə açıqlamalar gələndə, müəyyən uğurlar əldə etməyə çalışacaq”.

Bunar fonunda hesab edilir ki, Zəngəzur dəhlizinin Azərbaycanın istədiyi şərtlər əsasında açılma ehtimalı artır. Hazırda prosesdə yeganə əngəl yaradan tərəf İrandır. Bu xüsusda sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov  qeyd edir: “Dəhlizin açılması təkcə Rusiya yox, həm də Azərbaycan, Türkiyə və ABŞ-ın marağına uyğundur. İlkin mərhələdə bununla bağlı müsbət bəyanatları Avropa Birliyi vermişdi. Onların bu məsələdə Ermənistana maliyyə baxımından kömək edəcəyinə dair fikir də var idi. Görürük ki, dəhliz məsələsinin qarşısında duran və onu qəbul eləməyən təkcə İrandır”. Politoloq “axar.az”a bildirib ki, Tehranın mövqeyinin konkret olaraq nədən ibarət olduğunu anlamaq çətindir: “Bəzən deyirlər ki, dəhliz hansısa kənar qüvvələrin nəzarətində olmamalıdır. Faktiki olaraq isə 1992-ci ildən bu bölgə rus sərhədçilərin nəzarəti altındadır və buna qarşı İranın heç bir etirazı ilə qarşılaşmamışıq. Digər sərgilənən mövqe isə, guya ki, Tehranın “Turan-NATO dəhlizi”nə qarşı olmasıdır”. T.Zülfüqarov Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı hazırda Rusiyanın ciddi fəallıq göstərməsinə diqqət çəkib: “Kreml bu dəhlizə Rusiya FTX-nin Sərhəd Xidmətinin nəzarət etməsini istəyir. Müxəlif mövqelər olduğu üçün bununla bağlı təmaslar davam edir”. O, Rusiyanın kommunikasiya məsələsində İranın mövqeyini dəstəklədiyi ilə bağlı xəbərlərə də münasibət bildirib:“Maraqlıdır: Rusiya İranın hansı mövqeyini, hansı həddə, hansı hissəsini dəstəkləyir? Bu haqda məlumat yoxdur. Ona görə də gözləyək və baxaq görək, bunun nəticəsi necə olacaq! Danışıqlar gec, ya tez digər ölkələrin mövqelərinə uyğunlaşacaq. Çünki İranın etirazı üçün heç bir əsas yoxdur”. Politoloq qeyd edib ki, İranda dəhliz mövzusunun daha çox daxili siyasi məsələ ilə əlaqədar olduğunu düşünür:“Dəhliz məsələsindən bir bəhanə kimi istifadə olunur. Hazırda İrana rəhbərlik edən müxtəlif qüvvələr təzə administrasiyanın formalaşmasında bir-biri ilə rəqabət aparır. Bu məsələdə SEPAH-ın da mövqeyi tez-tez qabardılır. Amma bilirsiniz ki, SEPAH Tehranda Haniyənin öldürülməsindən sonra tənqid atəşinə tutulur. Gündəmi dəyişdirmək üçün də Zəngəzur dəhlizi məsələsi aktuallaşdırılıb. Bu baxımdan, ümumi prosesi müsbət dəyərləndirirəm. Praktiki şəkildə dəhlizin açılması artıq daha realdır”. Rusiya TŞ katibi Şoyqunun avqust və sentyabr aylarında İrana iki dəfə səfər etməsinə, eyni zamanda İran TŞ katibi Əhmədianın Sankt-Peterburqa getməsinə toxunan ekspertin fikrincə, bu danışıq və təmasların gündəmi olduqca genişdir: “Rusiya İrandan hansısa silahların alınmasında maraqlıdır. Digər tərəfdən, guya Rusiyanın da öz növbəsində İrana çatışmayan hansısa texnologiyanı verməyi vəd etdiyinə dair məlumatlar var. Burada bəzi raket texnologiyalarından söhbət gedir. Çünki İran bəzi texnologiyalardan məhrumdur və bu mövzuya çox böyük önəm verir. Nəticə olaraq Rusiyanın vəziyyətindən istifadə edib, bu texnologiyaları əldə etməkdə maraqlıdır. Ola bilər ki, Zəngəzur mövzusu bu məsələdə İran tərəfindən alver kimi istifadə olunur. Ümumilikdə İranın bu vəziyyətə, proseslərə təsir imkanları çox məhduddur. Diplomatik alverdə İran bu məsələyə digər bir mövqe sərgiləməyə razı olacaq”.

Ramil QULİYEV