Fransanın son əsgərləri də Afrikadan qovulur

Çad Fransa ilə müdafiə müqaviləsini ləğv etdiyini açıqlayıb. Bu barədə "Agence France-Presse”  sözügedən Afrika ölkəsinin Xarici İşlər Nazirliyi rəhbərinin bəyanatına istinadən məlumat yayıb. 

Çadın xarici işlər, beynəlxalq əməkdaşlıq, Afrika İnteqrasiyası və xaricdəki çadlılar üzrə dövlət naziri Abderaman Kulamalla bu xüsusda bildirib: “Çad Respublikası Hökuməti Fransa Respublikası ilə müdafiə sahəsində əməkdaşlıq sazişini ləğv etmək qərarı barədə ictimaiyyəti məlumatlandırır”. O, bunun səbəbini açıqlamayıb. Qeyd edək ki, Çad Fransanın Saheldəki son dayağı olub və onun Afrikadakı hərbi mövcudluğu üçün əsas tərəfdaş olub. Fransa  qoşunlarının Mali , Burkina Faso və Nigerdən məcburi çıxarılmasından sonra Parisin Saheldəki son dayağı olan Fransanın Afrikadakı hərbi mövcudluğunun əsas qalası hesab edilən Çadın bu addımı Paris üçün əsl zərbə hesab olunur. Bundan öncə isə Nigeri tərk etməyə başlamış ilk fransalı hərbçilər qonşu Çada yerləşmişdilər. Amma indi oradan da qovulurlar. Seneqal da analoji addımlar atmağa hazırlaşır. Bu ölkə prezidenti Bassiru Diomay Fay məsələ ilə bağlı qeyd edib: “Ölkənin suverenliyi anlayışı Seneqal ərazisində Fransanın hərbi bazalarının mövcudluğu ilə bir araya sığmır. Seneqal müstəqil, suveren ölkədir. Suverenlik hərbi bazaların mövcudluğuna icazə vermir”. O, Seneqalın ABŞ, Türkiyə, Çin və Səudiyyə Ərəbistanı ilə konstruktiv münasibətlərini nümunə gətirib. Qeyd edib ki, bu ölkələrin Seneqalda hərbi bazaları yoxdur. Bununla yanaşı, prezident bildirib ki, Seneqalın 80 il əvvəl Fransa ordusunun seneqallı hərbçilərə qarşı törətdiyi hərbi cinayətlərə görə rəsmi üzr tələb etmək hüququ var. Qeyd edək ki, Seneqal Fransanın keçmiş müstəmləkəsidir. Bu ölkəəy qarşı Fransa çoxsaylı hərbi cinayətlər törədib. Fransız tarixçisi Armel Mabonun dediyinə görə, 1944-cü ilin noyabrında Fransa uğrunda döyüşmüş və alman əsirinə çevrilmiş 1600-ə yaxın afrikalı əsgər Dakara geri göndərilib. Tiaroyadakı hərbi düşərgəyə çatdıqdan az sonra onlar maaşların gecikməsinə etiraz olaraq aksiya keçiriblər. Fransız əsgərləri etirazçılara atəş açıb, ən azı 35 nəfər həlak olub, amma  tarixçilər daha çox itki olduğunu deyirlər.  Seneqallı tarixçi Mamadu Diuf bildirib: “Fransa tarixi faktı gizlətmək, qətliam haqqında hər hansı bir qeydin qarşısını almaq, repatriasiya edilmiş əsgərlər, hərəkatın xarakteri, repressiyaların miqyası və vasitələri, ölənlərin sayı və öldürülənlərin şəxsiyyəti haqqında həqiqətləri gizlətmək üçün bütün səyləri göstərib". Diufun rəhbərlik etdiyi alimlərdən ibarət xüsusi işçi qrupu bu məsələ ilə bağlı 2025-ci ilin aprel ayına qədər hakimiyyət orqanlarına sosial və humanitar elmlər, eləcə də ədəbi və incəsənət əsərləri ilə bağlı araşdırmalar təqdim edəcək. Bununla belə, tarixçinin fikrincə, bu yolda maneələr var: “Bizim üzləşdiyimiz əsas problem, hələ də qətliamla bağlı arxivləri təqdim etməkdən imtina edən Fransa hakimiyyətinin barışmazlığıdır. Bizə elə gəlir ki, ölkə 80 il ərzində qəsdən qətliam haqqında qeydləri ictimai müstəvidən çıxarmağa çalışıb”.

Fransanın keçmiş prezidenti Fransua Olland 2014-cü ildə bütün sənədlərin surətlərini Seneqala qaytaracağına söz vermişdi, lakin bu vəd yalnız qismən yerinə yetirildi. Diuf bildirib: “O, yalnız bəzi qeydləri təhvil verdi. Buna görə də faktları müəyyən etmək çətindir.  Qalan arxivlər əlçatmaz olaraq qalır və ya məhv edilib, tarixçilər bununla bağlı mübahisə edirlər. Ədaləti bərpa etmək üçün Fransa Afrika ölkələrinə bütün arxivlərə girişi təmin etməli, qətliamı etiraf etməli, işə baxış keçirməli, təzminat ödəməli və kütləvi məzarları müəyyən etməlidir. Məqsəd hesablaşmaq deyil, gizlədilən hadisəni, saxtalaşdırılmış tarixi soruşmaqdır. Biz həm mənəvi, həm də maddi ziyana görə kompensasiya ala bilməliyik. Bu, olduqca normaldır”. Beləliklə Fransa Afrikadan tamamilə qovulmaq üzrədir. Qeyd edək ki, ilk dəfə qitədə Fransa müstəmləkəsi 1524-cü ildə yaradılıb. Qitənin ərazisinin 35 faizi 300 il onun nəzarəti altında olub. Seneqal, Kot-d-İvuar və Benin qul ticarəti mərkəzinə çevrilmişdi. Fransa Afrikanın yeraltı, yerüstü sərvətlərini talayır, insanlarını isə qul kimi satırdı. Qitənin istənilən bölgəsində onların ağalığına qarşı üsyanın qarşısı sərt şəkildə alınırdı. Afrika xalqları bu mübarizədə iki milyondan çox qurban veriblər. Dünya dəyişsə də, Fransanın Afrika xalqlarına və dövlətlərinə münasibəti dəyişməyib. Son illər Emmanuel Makronun “yumşaq güc” siyasəti də iflasa uğrayır. Emmanuel Makron və başçılıq etdiyi komanda Afrikadakı iflası Cənubi Qafqaza soxulmaqla əvəzləməyə çalışır. Ancaq ənənəvi qərəzli yanaşması onun bölgədən çıxması ilə nəticələnəcəyini, yaxud yer tuta bilməyəcəyini deməyə əsas verir. Buna rəğmən, hələ də uzun illər erməni diasporunun, lobbisinin əlində marionetə çevrilmiş Fransa öz istəklərini, arzularını da elə Ermənistanın əli ilə bölgədə həyata keçirməyə çalışır. Amma bu siyasət iflasa məhkumdur.

Samirə SƏFƏROVA