Fransanın Afrikada gizli nüvə sınaqları bəşəriyyətə nə qədər ziyan vurub...
Elşad Həsənov: “Fransa törətdiyi cinayətlərə görə mütləq şəkildə cavab verməlidir, insan sağlamlığına, ekosistemə vurduğu ziyanı etiraf edib təzminat ödəməlidir”
BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) çərçivəsində dekolonizasiya və yaşıl gələcəyə həsr edilmiş konfransın iştirakçıları Mavi Zonada aksiya keçiriblər.
Bakı Təşəbbüs Qrupu (BTQ) tərəfindən keçirilmiş “Dekolonizasiya və yaşıl gələcək naminə həmrəylik” adlı aksiyanın iştirakçıları - Afrikanın Mali, Keniya, Konqo Demokratik Respublikası, Nigeriya, Cibuti, Toqo, Mavritaniya, Zimbabve, Zambiya və Kamerundan olan deputatlar, qeyri-hökumət təşkilatlarının rəhbərləri, siyasətçilər, ekofəallar, hüquq müdafiəçiləri öz ölkələrindəki acınacaqlı ekoloji vəziyyətlə bağlı məlumat verib, ekoloji çağırış ediblər.
Aksiyada Fransanın həyata keçirdiyi nüvə sınaqlarının ətraf mühitə, yerli əhalinin sağlamlığına və geosiyasi dinamikaya ciddi və davamlı mənfi nəticələri nümayiş olunub. Bildirilib ki, Fransanın 1960-cı illərdə Afrikada, xüsusilə Əlcəzairdə həyata keçirdiyi nüvə sınaqları ətraf mühitə, yerli əhalinin sağlamlığına və geosiyasi dinamikaya ciddi və ağır təsirlər göstərib. “Soyuq müharibə” və Fransanın müstəqil nüvə gücü əldə etmək istəyi fonunda bu sınaqlar həyata keçirildiyi bölgələrdə zəhərli miras qoyub. Fransanın Afrikadakı nüvə sınaqları torpağın, havanın və yeraltı suların kütləvi şəkildə radioaktiv çirklənməsinə səbəb olub. Fransanın 1960-1966-cı illərdə Əlcəzairdə, Böyük Səhranın mərkəzində yerləşən Reqqane və In Ekker bölgələrində 17 nüvə sınağı keçirdiyi, onların atmosferə xeyli miqdarda radioaktiv hissəciklər buraxaraq ətrafdakı ekosistemi çirkləndirdiyi, bu əraziləri yaşayış və kənd təsərrüfatı üçün yararsız hala saldığı qeyd edilib. Həmçinin nüvə sınaqlarının aparıldığı ərazilərin yaxınlığında yaşayan icmaların çox vaxt məlumatlandırılmadığı və qorunmadığı üçün birbaşa radioaktivliyə məruz qaldığı, minlərlə insanın xərçəng, anadangəlmə qüsurlar və tənəffüs xəstəlikləri də daxil olmaqla çirklənmə ilə əlaqədar xəstəliklərə yoluxduğu vurğulanıb. Sınaq meydançalarında işləyən, çox vaxt adekvat qoruyucu vasitələri olmayan yerli işçilərin uzun müddət təhlükəli radiasiya dozasına məruz qaldıqları diqqətə çatdırılıb.
Bildirilib ki, nüvə sınaqları ətraf mühitə və əhaliyə təsirləri məhdudlaşdırmaq üçün kifayət qədər ehtiyat tədbirləri görülmədən həyata keçirilib. Sınaqlardan sonra radioaktiv materiallar, çirklənmiş avadanlıqlar və nüvə tullantıları təhlükəsizlik standartlarına riayət olunmadan ətrafda qalıb və ya düzgün basdırılmayıb. Bu məsuliyyətsiz idarəetmə radioaktiv çirklənmənin xeyli məsafəyə yayılmasına təkan verib. Bu sınaqların təsirləri Fransa tərəfindən rəsmi olaraq tanınmayıb və yerli əhali hələ də rəsmi üzrxahlıq və təzminat gözləyir. Nüvə sınaqlarının təsirinə məruz qalan bölgələrdə doğulmuş uşaqlar radiasiyanın təsirindən, radiasiyanın törətdiyi qüsurlardan və xroniki sağlamlıq problemlərindən əziyyət çəkirlər. Afrikada nüvə sınaqlarından sağ çıxanlar, eləcə də QHT-lər və yerli birliklər uzun müddət Fransadan tanınma və təzminat tələb ediblər.
Qeyd olunub ki, Fransanın Afrikadakı nüvə sınaqlarının, işğal etdiyi ərazilərdə hərbi fəaliyyətlərinin ağır nəticələrinə görə məsuliyyət daşıyır. Fransa bu sınaqlardan təsirlənən əhali qarşısında mənəvi məsuliyyət daşıyır.
Bu ölkənin Afrikadakı nüvə sınaqları Fransa ilə onun keçmiş müstəmləkələri arasında münasibətlərin tarixində qaranlıq səhifədir. Bu fəaliyyətlərin nəticələri yerli əhaliyə və təsirə məruz qalmış rayonların ətraf mühitinə təsir etməkdə davam edir. Bu zəhərli irslə üzləşən xalqlarla beynəlxalq həmrəylik vurulan zərərin rəsmi şəkildə tanınması və bu sınaqların təsirlərini aradan qaldırmaq üçün səylərin artırılması keçmişdəki ədalətsizlikləri aradan qaldırmaq və daha ədalətli gələcəyə doğru irəliləmək üçün vacibdir.
Aksiya zamanı Fransanın nüvə sınaqlarının mənfi təsirlərini əks etdirən fotolardan ibarət sərgi nümayiş olunub.
Fransanın bu cinayətləri ifşa olunur, onun qanunsuz keçirdiyi nüvə sınaqların fəsadları beynəlxalq aləmə çatdırılır və əziyyət çəkən insanlar bu ölkədən təzminat tələb edirlər.
“Bu birbaşa Fransanın məsuliyyətidir, borcudur, bütün bunları həyata keçirməlidir”
Siyasi ekspert Elşad Həsənov “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, Fransa prezidenti E.Makron, nazirlər BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına (COP29) gəlmədi. “Gəlməmələrinin səbəbi bizim Fransanın törətdikləri cinayətləri beynəlxalq səviyyədə ifşa etdik. Onu da bildirim ki, COP29 tədbiri ilə bağlı hər gün yeni məlumatlar yayımlanır, dünyanın bütün ölkələri burada verilən qərarlardan, çıxışlardan xəbər tuturlar, gedən proseslər dünya ictimaiyyəti tərəfindən yaxından izlənilir. Bu günlərdə Bakı Təşəbbüs Qrupu (BTQ) tərəfindən keçirilmiş “Dekolonizasiya və yaşıl gələcək naminə həmrəylik” adlı aksiyada Afrikanın Mali, Keniya, Konqo Demokratik Respublikası, Nigeriya, Cibuti, Toqo, Mavritaniya, Zimbabve, Zambiya və Kamerundan olan deputatlar, qeyri-hökumət təşkilatlarının rəhbərləri, siyasətçilər, ekofəallar, hüquq müdafiəçiləri öz ölkələrindəki acınacaqlı ekoloji vəziyyətlə bağlı məlumat verdilər və ekoloji çağırışlar etdilər. Fransa Afrikada uzun illər-1960-1966-cı illərdə 17 nüvə sınağı həyata keçirib və bu zaman yerli əhaliyə xəbərdarlıq olunmayıb, bu səbəbdən də insanlar qoruyucu geyimlərdən istifadə edə bilməyiblər, nəticədə xəstələnənlər, həyataını itirənlər olub. Bu gün də orda ekosistemin kütləvi zəhərlənməsi problemi var, o nüvə sınaqları zamanı təbiətə vurulan ziyan hələ də qalır. Afrikada nüvə sınaqlarından sağ çıxanlar, eləcə də QHT-lər və yerli birliklər tələb edirlər ki, Fransa bunu tanısın və vurduğu ziyana görə təzminat ödəsin. Təkcə bu deyil. Elə 1966-1996-cı illər ərzində Fransanın Polineziyada apardığı 193 nüvə sınağı səbəbindən ətraf mühit ciddi ekoloji çirklənmə ilə üzləşib. Fransa orada torpağın və suyun kəskin şəkildə zəhərlənməsinə, radiasiyaya məsuliyyət daşıyır. O ərazidə radiasiya səviyyəsi 490 faizi keçir. Təsəvvür edirsizmi, bu nə deməkdir? Fransanın həyata keçirdiyi bu nüvə sınaqları planetin ekopsisteminə necə bir ziyan vurduğunu görürük. Fransa eyni zamanda “dəniz ərazilərində” insan hüquqlarını pozmaqla da məşğuldur. Makron rejimi Yeni Kolendoniyada kanakların bu ilki etiraz aksiyalarında 13 nəfəri öldürüb, 169 nəfəri isə yaralayıb. Eyni zamanda Martinikada və Qvadelupa adasında etirazlar zamanı 38 nəfər həbs olunub. Demokratiyadan dəm vuran Fransanın bu qeyri-insani, qeyri-humanist bu hərəkətlərinə isə nə Avropa Komissiyası, nə Avropa Parlamenti, nə də Avropa Şurası Parlament Assambleyası tərəfindən bir reaksiya verilməyib, onun sərgilədiyi bu siyasət pislənilməyib”.
E.Həsənovun sözlərinə görə, beynəlxaq qurumların Fransanın cinayətlərinə reaksiya verməməsi isə siyasi riyakarlığın nümunəsidir, ikiüzlülükdür, ikili standarlardır. “Bu reaksiyasızlıq onu göstərir ki, Avropa ölkələri insan hüquqlarını poza bilərlər. Budur onların düşüncəsi. Hesab edirəm ki, Fransanın Əlcəzairdə törətdiyi cinayətləri, oranı işağlda saxladığı dövrdə milyon yarım əlcəzairlini qətlə yetirməsini bəşəriyyət yaxşı bilir. İndiyə qədər törətdiyi cinayətlərə görə Fransa hələ cavab verməyib. Fransa törətdiyi cinayətlərə görə mütləq şəkildə cavab verməlidir, insan sağlamlığına, ekosistemə vurduğu ziyanı etiraf edib təzminat ödəməlidir. BTQ-nin apardığı işlər də məhz buna yönəlib. Necə olur ki, siz Azərbaycanda kiçik bir qanun pozuntusunu görüb onu qəzetlərinizin manşetinə çıxarırsınız, Azərbaycana qarşı qarayaxma kampaniyaları aparırsınız, amma özünüzün törətdiyiniz bu cinayətlər isə bugünə qədər də cəzasız qalır? Təbii ki, bunlar belə qalmayacaq. Biz bu məsələlərlə bağlı BMT qarşısında məsələlər qaldırmışıq. Ona görə də hesab edirəm ki, Fransa törətdiyi bu saysız cinayətlərə görə həmin ölkələrə təzminat ödəməlidir. O ərazilərdə çirkəndirilmiş, zəhərləndirilmiş ətraf mühitin sağlamlaşıdırılması üçün çox böyük miqdarda maliyyə vəsaiti ayrılmalıdır ki, həmin ərazilərin ekositemi təmizlənsin, çirkmələrdən xilas olsun, yeni meşə massivləri salınsın. Bütün bu işlər görülməlidir. Bu birbaşa Fransanın məsuliyyətidir, borcudur, bütün bunları həyata keçirməlidir” - deyə Elşad Həsənov bildirdi.
İradə SARIYEVA
