Elman Rüstəmov özgə banklarına "çox qan uddurmuşdu" - indi bədəlini yaşayır...
2021-ci ilin iyul ayında - ölkənin bütün kommersiya bankları pandemiya səbəbindən çökdüyü bir dövrdə "Bank Respublika" və "Hollandiya Sahibkarlığın İnkişafı Bankı" (FMO) arasında yeni kredit müqaviləsi imzalandı. Müqaviləyə əsasən, "Bank Respublika"ya 10 milyon ABŞ dolları məbləğində kredit ayrılacaqdı.
Bu, ilk belə müqavilə deyil və sözügedən bank xarici bank strukturlarının ən çox diqqət ayırdığı və kreditlər verdiyi banklardan biri idi ki, bunu da təsadüfi saymaq olmaz... Çünki bankın arxasında güclü bir əl var idi.
Ümumiyyətlə, son illərdə “Bank Respublika”nın maliyyə göstəriciləri, pandemiyaya, iqtisadi durğunluğa və daralmaya rəğmən, yaxşılaşmaqda davam edirdi. 2021-ci ilin 1-ci rübündə bank öz aktivlərini daha da artırıb, bankın mənfəəti də yüksəlib. “Bank Respublika”nın təkcə qiymətli kağızlara yatırılmış investisiyaları banka əlavə 1 milyon 29 min manat qazandırıb. 2021-ci ilin birinci rübü ərzində bankın xalis gəlirləri 11 milyon 297 min manat, xalis mənfəəti isə 2 milyon 877 min manat olub. Bu o dövrə təsadüf edirdi ki, banklar çökürdü, amma "Bank Respublika" inkişaf edirdi. Əlbəttə, bütün bunlar bankın menecerlərinin sehrli çubuğu ilə baş vermirdi. O vaxt ölkənin baş bankiri olan Elman Rüstəmov "Bank Respublika"ya özü himayədarliq edirdi. Həm cəmiyyədə, həm də ölkənin bankçılıq cameəsində bu bank Elman Rüstəmovun bankı kimi tanınırdı. Nə qədər ki, Elman Rüstəmov Mərkəzi Bankın idarə heyətinin sədri idi, "Bank Respublika" sürətlə inkişaf edir, xarici donorlar ondan kreditlərini əsirgəmirdi.
1995-ci ildən bu posta sahiblənən Elman Rüstəmov 12 aprel 2022-ci ildə öz kreslosu ilə vidalaşıb. 27 il ölkənin baş bankiri olmuş Elman Rüstəmov vəzifədə olduğu dövrdə "Bank Respublika"ya hec bir fors-major şəraiti təsir etmədi. Amma şefi kreslosundan ayrılandan cəmi iki il yarım sonra "Bank Respublika" müştərilər qarşısında inamını itirdi, 2024-cü ilin ilk 9 ayında 101 milyondan çox əmanət geri cəkildi.
E.Rüstəmov Mərkəzi Banka rəhbərlik etdiyi dövürdə 20-yə yaxın bank müflisləsərək bağlanib və ya digər banklarla birləsib. Kimsə iddia edə bilər ki, kommersiya bankının bağlanmasının baş bankirə nə dəxli var. Birincisi, bütün kommersiya banklarına lisenziyanı Mərkəzi Bank verir. Hər bir lusenziyanın verilməsində isə Elman Rüstəmovun iradəsi öz rolunu oynayıb. Yəni onun dövründə bankların bağlanması heç də həmişə bankın müflisləsməsi ilə bağli olmayıb.
Digər tərəfdən, E.Rüstəmovun dövründə bağlanan və birləşən bankların bağlandığı günə qədər Mərkəzi Banka verdiyi hesabatlarda banklarda problem olduğu əksini tapmayib. Yəni bank ötən ay ciddi gəlirlərə və mənfəətə malik olduğu barədə hesabat verir və növbəti ay müflisləşərək bağlanır. Axı bu necə baş verirdi, bir aya bank müflisləsə bilərmi?
Bu əlamət iki məqama işarə ola bilər, ya Mərkəzi Bank həmin kommersiya bankından razılıq əsasında saxta hesabat alaraq bankın müfliskəşməyə getdiyini cəmiyyətdən gizlədib, ya da doğrudan da bankın vəziyyəti yaxşı olub, sadəcə olaraq Elman Rüstəmov səlahiyyətlərindən sui-istifadə edərək, hec bir əsas olmadan bankın lisenziyasının ləğv edilməsi barədə qərar qəbul edib. Hər iki hal ciddi qanun pozuntusu sayılir. Birinci halda banka əmanət qoyan və ya ona hazırlaşan ölkə vətəndaşlarının və ya sahibkarların iqtisadi hüquqları pozulub. Vətəndaş bankın hesabatına baxıb görsəydi ki, bankın gəlirləri və mənfəəti azalır, müflisləşməyə döğru gedir, o halda əmanət və ya depozit yerləşdirmək üçün başqa bank seçərdi və ziyana düşməzdi. İkinci halda isə bank rəhbəri və ya səhmdar cəmiyyətin iqtisadi hüquqları pozulur. Faktiki olaraq müflisləşmədiyi halda lisenziyası ləğv edilir.
Onu da qeyd edək ki, kommersiya banklarından Mərkəzi Banka formal hesabatın verilməsi ənənəsi ötən ilin sonuna qədər davam etdi. Artiq bu ilin əvvəlindən başlayaraq kommersiya banklarının real hesabat verməyə başladığı hiss edilir.
Məsələn, tutaq ki, artıq "Bank Respublika" ilə birlikdə BTB bank da ciddi müştəri itkisi yaşayir. Ona gorə ki, bu və başqa bir necə bankin hesabatından görünur ki, onların vəziyyəti pisləsir, mənfəəti azalar. Vətəndaş və ya sahibkar bunu görəndə vəsaitlərini geri göturür və nəticədə batan bankla birlikdə batmır.
Qeyd edək ki, təqdim etdiyi rubluk hesabata əsasən əmanətçilər və şirkətlər “Bank Respublika”dan 101.3 milyon manat pullarını geri çəkiblər. Bu o deməkdir ki, bank yavaş-yavaş batır.
Bunun ardınca “Bank Respublika” açıqlama yayıb ki, 15 noyabr 2024-cü il saat 12:00-da səhmdarlarının növbədənkənar ümumi yığıncağını keçirəcək. Xaqani küçəsi, 21 ünvanında yerləşən bankın Baş ofisində baş tutacaq toplantıda iclasın sədrinin və katibinin, iclasın gündəliyinin təsdiq edilməsi və ASC-nin törəmə təsərrüfat cəmiyyətinin gələcək fəaliyyəti ilə bağlı qərarın verilməsi müzakirə olunacaq. Görək bu tədbirlər "Bank Respublika"nı müflisləşməkdən qoruya biləcəkmi?..
Akif NƏSİRLİ
