“Füzulinin türk Divanının nəşri problemləri” adlı monoqrafiya çapdan çıxıb
AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun təhsil şöbəsinin müdiri, Xəzər Universitetinin müəllimi, f.ü.f.d. Xatirə Yusifovanın “Füzulinin türk Divanının nəşri problemləri” adlı monoqrafiyası “Elm və təhsil” nəşriyyatında çap olunmuşdur. Kitabın elmi redaktorları f.e.d., professor Azadə Musayeva və f.e.d. Nəsib Göyüşov, rəyçisi f.e.d., professor Kamal Allahyarovdur.
Əsərin girişində dahi şairimiz Məhəmməd Füzulinin türkcə Divanından, dünyanın müxtəlif kitabxanalarında olan əlyazma nüsxələrindən, elmi-tənqidi mətnlərdən, Divanın müxtəlif ölkələrdəkı çap nüsxələrindən söz açan müəllif bu əsərdə qarşısına qoyduğu məqsədin Divanın orta əsrlər divan anlayışı baxımından təhlil etmək, əlyazma nüsxələrini dəyərləndirmək, elmi-tənqidi mətnlərin ümumi mənzərəsini vermək, onları tekstoloji və filoloji təhlil etmək, çap nüsxələri haqqında söylənilmiş mülahizələrə münasibət bildirmək olduğunu diqqətə çatdırır və sonda yazır: “Beləliklə, mövzunun tədqiq tarixinə nəzər saldıqda məlum olur ki, Füzulinin türkcə “Divan”ının Azərbaycan, Türkiyə, İran nəşrlərində elmi-tənqidi mətnləri barədə epizodik məlumatlar verilmiş, müxtəlif rəylər və mülahizələr söylənmişdir. Ancaq bu məsələ elmi təhlilə cəlb edilməmişdir. Ona görə də Füzulinin türkcə “Divan”ının elmi-tənqidi mətnləri ilk dəfə olaraq monoqrafik tədqiqata cəlb olunur. Bu mənada, həmin tənqidi mətnlərin uğurlu və nöqsanlı cəhətləri əhatəli şəkildə araşdırılır. Burada əsas diqqət Azərbaycan alimlərinin tərtib etdiyi mətnlərin dəyərləndirilməsinə yönəlir və eyni zamanda həmin mətnlər Türkiyə və İran füzulişünaslarının hazırladıqları tənqibi mətnlər ilə müqayisəli şəkildə təhlil edilir. Bütün bunlar öz növbəsində Füzulinin türkcə “Divan”ının mövcud nəşrlərinin vəziyyəti barədə ümumi elmi fikir söyləməyə imkan yaradır”.
“Şərq ədəbiyyatında Divan” adlı I fəslin I bölümü “Şərq ədəbiyyatında divan anlayışı” adlanır. Burada divan ədəbiyyatından bəhs edən tədqiqatçı divan kitabını təsvir edir, divana daxil olan əsərlərin məzmun və formasından danışır. Divana daxil edilən qəsidə, qəzəl, müstəzad, məsnəvi, tərkibbənd, tərcibənd, rübai, tiyuğ, şərqi, müsəmmət 9mürəbbə, müxəmməs, müsəddəs, müəşşər), müfrəd, azadə janrları haqqında əhatəli məlumat verir. Divan ədəbiyyatının yaranması və inkişafından bəhs edərkən Ə.Səfərli tərəfindən sadalamış üç dövrü qeyd edən müəllif azərbaycan ədəbiyyatında ilk divanların Qazi Bürhanəddinə və Nəsimiyə aid olduğunu qeyd edir.
II bölümdə “Divanın tərtib prinsipləri”diqqətə çatdırılır.
Əsərin “Füzulinin türk Divanının nəşrləri” adlı II fəslinin I bölümündə “Füzuli “Divan”ının nəşrləri”ndən bəhs edən Xatirə Yusifova Füzuli “Divan”ının hələ öz dövründə üzü köçürüldüyünü, bütün Şərqdə yayıldığını və dünyanın bir sıra kitabxanalarında onlarla əlyazma nüsxəsinin olduğunu diqqətə çatdırır. Burada Füzulinin türkcə Divan”ının elmi-tənqidi mətnlərinin, külliyyatların və divanların nəşrlərini təqdim edən tədqiqatçı həm də tekstoloji müqayisələr aparır.
“Füzuli “Divan”ının elmi-tənqidi nəşrlərini təşkil edən əlyazmalar” adlı II bölümdə Həmid Araslının, Hacı Mail Əliyevin, Əbdülbaqi Gölpınarlının elmi-tənqidi mətnlərdə istifadə etdiyi nüsxələrdən danışan müəllif yazır: “Beləliklə, biz bu fəslə yekun vurarkən Füzuli “Divan”ının elmi-tənqidi mətni ilə məşğul olan hər bir alimin zəhmətini qiymətləndiririk. Bizə elə gəlir ki, Füzuli “Divan”ının elmi-tənqidi mətnini hazırlayan Azərbaycan, Türk və İran alimləri olduqca böyük işlər görmüş və dahi şairin əsərinin daha kamil şəkildə işıq üzü görməsi üçün öz əməklərini əsirgəməmişlər. Həmin tənqidi mətnlərin hər birinin əsas səciyyəsi ondan ibarətdir ki, Bakı çapları daha çox Azərbaycan əlyazmaları, türk nəşrləri Türkiyə əlyazmaları , iran çapı isə iran nüsxələrini əhatə edir. Deməli, həmin tənqidi mətnlərin və nəşrlərin müqayisəli təhlilinə və bu əsərin yenidən çapına böyük ehtiyac vardır”.
Əsərin “Füzuli “Divan”ının nəşrlərinin tekstoloji-filoloji təhlili” adlı III fəslinin I bölümündə “Füzuli “Divan”ının Bakı nəşrlərinin tekstoloji təhlili”ni verən müəllif Həmid Araslının 1958-ci il çapından ayrı-ayrı əsərlərdən götürülmüş 100 beyti əsasən Leninqrad nüsxəsi ilə, bəzən Təbriz, Daşkənd nüsxələri ilə, Hacı Mailin hazırladığı elmi-tənqidi mətni yalnız Leninqrad nüsxəsi ilə müqayisə etmişdir.
II bölümdə “Füzuli “Divan”ının nəşrlərinin filoloji təhlili”ni verən tədqiqatçı Samət Əlizadənin Füzuli ilə bağlı “Elm hərfdən başlanır” adlı məqaləsini qeyd edir və ondan hələ çox-çox əvvəl Həsən Zərinəzadənin, Əkrəm Zəfərin, Məmmədağa Sultanovun Həmid Araslının 1958-ci il çapına yazdıqları məqalələrdə münasibət bildirdiklərini qeyd edir, sonra Həmid Araslının, Hacı Mailin, Əli Nihad Tərlanın əsərlərini filoloji müqayisəyə cəlb edir.
Kitabın sonunda “Nəticə” və azərbaycanca, türkcə, özbəkcə, rusca “İstifadə olunmuş ədəbiyyat” verilmişdir.
Monoqrafiya Xatirə Yusifovanın dissertasiya işi əsasında hazırlanmışdır. Füzuli irsini öyrənmək istəyən tədqiqatçılar, doktorantlar, tələbələr üçün dəyərli əsərdir. Müəllifin illərlə zəhmət çəkdiyi, çoxu ədəbiyyat mütaliə etdiyi hiss olunur. Xatirə xanımı təbrik edir, ona yeni uğurlar arzulayırıq.
Sona XƏYAL
