Zaqatalanın məxməri çayının əvvəlki şöhrəti özünə qaytarılmalıdır
Bundan ötrü təcrübə və bazar var, təşəbbüs göstərilməli, investisiya cəlb edilməlidir
Zaqatala çayını həmişə ya fabrikin özündən, ya da dükanlarından alıram. Yerli məhsulumuza elə öyrəşmişik ki, kənardan gələn çaylardan həmin dadı, ləzzəti ala bilmirik. Amma gərək dəmləmə müddətini uzadasan, rəng deyil axı, əsl çaydır, orijinaldır. Hə, mən də evə 2 kilo almışdım, bacım zəng elədi ki, onunçün də götürüm. Xeyli çətinliklə tapdım – 1 kq “Buket”, 1 kq da “Ekstra...”
Zaqatalanın şəhərdaxili avtobusunda iki nəfərin söhbətinə təsadüfən qulaq yoldaşı oldum. Xəyal məni 35 il öncəyə - rayonda çıxan “Qırmızı Bayraq” qəzetində çalışdığım vaxtlara apardı. O zaman burada ucsuz-bucaqsız çay plantasiyaları vardı. Çay Emalı Fabrikinə də Abdulməcid Şabanov adlı zəhmətkeş, işgüzar şəxs rəhbərlik edirdi. Ötən əsrin yetmişinci-səksəninci illərində respublikamızda 38 min hektarda çay yetişdirilib. 35 min tona yaxın quru çay istehsal olunub. Keçmiş SSRİ-nin çaya ehtiyacının 12-15 faizini Azərbaycan ödəyib. Çayçılığın vətəni Lənkəran, Astara, Masallı, Zaqatala, Balakən sayılırdı. Sonralar kollektiv təsərrüfatların ləğvi və digər səbəblərdən bu sahə baxımsız qaldı, çay plantasiyaları otlaqlara çevrildi, pay torpaqlar kimi əhali arasında bölüşdürldü. Nəzərə alsaq ki, bu bitki əkiləndən 13-15 il sonra normal şəkildə keyfiyyətli məhsul verir, barlı-bəhərli tarlalara ögey münasibətin necə bir məsuliyyətsizliyə, hətta cinayətə yol açdığı anlaşılar. Ümummilli Lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə iqtisadiyyatda da sabitlik yarandı, geriləməyə son qoyuldu, tərəqqi əldə edildi. Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə qəbul olunan regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət proqramları, eləcə də "Azərbaycan Respublikasında 2018-2027-ci illərdə çayçılığın inkişafına dair Dövlət Proqramı" aqrar sektorun, o cümlədən çayçılığın inkişafına təkan verdi. Azərbaycan çayının əzəmətini qaytarmaqdan ötrü subtropik zonada və şimal-qərb bölgəsində müəyyən tədbirlər həyata keçirilməyə başlandı.
Zaqatalada da sözügedən yöndə müəyyən işlər həyata keçirilib, amma daha miqyaslı kompleks tədbirlərə ehtiyac var. Abdulməcid müəllimin uzun illər can yandırdığı çayçılığı qoruması sayəsində fabrik və plantasiyaların bir hissəsi dağılmaqdan xilas edilib. Hazırda xeyli yaşlaşmış mütəxəssis dəfələrlə həyəcan təbili səsləndirib, müraciətlər ünvanlayıb, müvafiq qurumlar həmin təklifləri dinləyib, yuxarı instansiyalara göndəriblər: “Vaxtilə Zaqatala ərazisində 90 hektar məhsuldar çay plantasiyaları mövcud olub, bu plantasiyalardan hər il orta hesabla 250 tona yaxın yaşıl çay yarpağı yığılıb. Zaqatala Çay Emalı Fabrikində istehsal olunan quru çayın həcmi ümumilikdə 65-70 tona çatırdı. Ancaq zaman keçdikcə plantasiyaların həcmi azalaraq 30 hektara düşdü. İndi rayonun yalnız “Qazangül” adlanan ərazisində 13 hektarlıq sahə qalıb. Çay plantasiyalarının bərpası və genişləndirilməsi üçün irihəcmli investisiyaların qoyulmasına ehtiyac var”.
O, təqaüdə çıxdıqdan sonra isə oğlu Pərviz necə deyərlər, çay maşınının sükanı arxasına keçib. Ata təcrübəsindən bəhrələnməklə övlad təşəbbüskarlığı zəminində indi burada çay yarpağı tədarükü və istehsalı ilbəil artır. Fabrikdə də bizi “Zaqatala Çay” MMC-nin rəhbəri Pərviz Şabanov qarşıladı. Söhbət əsnasında məlum oldu ki, rayonda ilk çay bitkisi 1946-cı ildə əkilib. Bundan 11 il sonra, yəni 1957-ci ildə çay fabriki tikilib. Elə binanın fasadı üzərində də həmin rəqəmi görmək mümkündür.
“Zaqatalada çayçılığın inkişafı, müştərilərimizin yüksəkkeyfiyyətli məhsulla təminatı üçün əlimizdən gələni əsirgəmirik. MMC-miz rayonda çayın becərilməsi və emalı ilə məşğul olan yeganə müəssisədir. 13 hektarlıq çay plantasiyamız var. Cari ildə 4.5 ton çay yarpaqı emal etmişik, bu, ötən ildəkindən yarım ton çoxdur. Hər hektarın məhsuldarlığı isə 2 tondan çoxdur. Bu sahəni genişləndirməkdə məqsədimiz təkcə maddi qazanc götürmək deyil, eyni zamanda daha çox insanı işə təmin etmək və Zaqatala çayıının əvvəlki şöhrətinin bərpası kimi mənəvi məsələlərdir” - deyə, P.Şahbazov qəzetimizə müsahibəsində bildirir.
67 yaşlı sənaye müəssisəsinin sexlərinə daxil oluruq. Sanki istehsal məkanı yox, bir sənət, sənətkarlıq məbədididr. Hər yandan halal zəhmət, eləcə də dadlı çay qoxusu gəlir. Zaman-zaman burada çalışanların ən müxtəlif nəsilləri əsl əmək xarüqələri göstəriblər. Ötən müddət ərzində Zaqatala çay fabriki rayonun digər obyektləri – fındıq zavodu, istehsalat kombinatı, ətriyyat-kosmetika fabriki, “Nord” elmi-istehsalat birliyi, kərpic zavodu, baramaqurutma məntəqəsi, tütün fermentləşdirmə zavodu, tikiş fabriki ilə birgə addımlayıb, əmək cəbhəsinin bir hissəsini təşkil edib. Yaş çay kütləsini qəbulu məntəqəsindəki əşyalardan tutmuş, soluxdurma kameraları, qurutma sobaları, çeşidləmə lenti və toruna qədər, burada hər şey öz funksiyasını lazımınca və qədərincə yerinə yetirib, “yorulmaq”, dayanmaq bilməyib. İndi də müxtəlifdərəcəli təmir - qaynaqetmə, detaldəyişmə, yamama, yapışdırma ilə ömürlərini uzadaraq fəaliyyətlərini davam etdirirlər.
“Zaqatala Çay” MMC-nin sədri söyləyir ki, fabrikin avadanlıqlarının yenilənməsinə ehtiyac var, amma çalışırlar ki, hələlik bu, istehsal prosesinə və keyfiyyətə təsirsiz ötüşsün: “Müəssisəmizdə beş növ üzrə - “”Buket”, “Ekstra”, “Əla növ”, “Yarpaq əla” və “Yarpaq” çayları istehsal edilərək müştərilərə təqdim olunur. Məhsulumuzun 90 faizi artıq satılıb, amma tələbat tam ödənməyib, çoxsaylı müraciətlər var. Bütün respublika üzrə əhalinin çayla təminatı 85-90 faiz xarici idxaldan asılıdır. Gələcəkdə çalışmalıyıq ki, çay plantasiyalarının genişləndirilməsi və müasir texnologiyaların tətbiqi ilə daxili istehsalı artıraq, xalqımızın çaya olan ehtiyacını daha artıq ödəyək”.
Çayçılardan Ziyafət Nağdəliyeva, Tünzalə Əhmədova, Akif Mirzəliyev, Gültəkin Fətəliyeva, Nəzakət Məmmədova, Kamran Şabanov, Mətanət Hüseynova və başqalarının gərgin zəhməti daim öz bəhrəsini verməkdədir.
Zaqatalada yaşayan ağsaqqal, təcrübəli çayçıların açıqlamalarına görə, rayonda çayçılığın bu vəziyyətə düşməsinin bir səbəbi də plantasiyaların “qocalması” ilə əlaqədardır: "75-78 il əvvəl əkilmiş çay kollarından yüksək məhsuldarlıq gözləməyin mənası yoxdur. Əvvəlki vaxtların anomal istiləri bu bitkiyə də təsirsiz ötüşmədi. Çay kollarının xeyli hissəsi quruyub sıradan çıxdı. Qonşu Balakən və Qax rayonları ərazisində də çay plantasiyaları salınmışdı. Qaxda sahələr məhsuldar olmasa da, Balakəndə hər il 40 ton çay toplanırdı. 4 kq yaşıl kütlədən 1 kq quru çay alınmasını nəzərə alsaq, bu, təxminən 10 ton çay demək idi. Son illərdə yağıntıların miqdarının normallığı məhsuldarlığa ümidləri artırır. Maliyyə təminatına ehtiyac var, uzunmüddətli güzəştli kredit ayrılarsa, yenidən Zaqatala çayının şöhrətini qaytarmaq mümkündür. Bir hektar çay plantasiyasının salınması və becərilməsinə 30 min manat tələb olunur. Çayçılığın inkişafı eyni zamanda iş yeri deməkdir. Ailə üzvləri ilə birlikdə dərim dövrü bir günə 80-100 kq çay təhvil verənlər var. Bu, ailənin gündə 100-150 manat, hətta daha çox maddi qazancıdır".
Məlumat üçün qeyd edək ki, Zaqatala çay fabrikinin istehsalı olan “”Buket”in bir kiloqramı 35, “Ekstra” 34, “Əla növ” 25, “Yarpaq əla” 20, “Yarpaq” çayı 15 manata təklif edilir.
Qurban CƏBRAYIL
“Mədəniyyət” jurnalının redaktoru
