Avropa qaz bazarında yeni qiymət şoku yaşanır - Azərbaycan da işin içindədir...
Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Rusiyanın Kursk vilayətinə hücumu və sərhəddəki “Suca” qazölçmə stansiyasının onların nəzarətinə keçməsi fonunda Avropada qazın qiyməti qalxmaqda davam edir. Düzdür, sözügedən stansiya vasitəsilə tranzit boru kəməri ilə Avropa İttifaqı ölkələrinə vurulan Rusiya qazının həcmi son günlərdə artıb.
Lakin ekspertlərin fikrincə, döyüşlər güclənərsə və risqlər artarsa, “Qazprom” tranziti kəsə bilər. Bu zaman Kiyev ölkənin qaz nəqli sistemini saxlamaq üçün lazım olan gəliri də itirəcək. Üstəlik, onun Ukrayna anbarlarında saxlanılan Avropa qazının həcminin artırılması ilə bağlı ümidləri puça çıxa bilər.
Xatırladaq ki, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin bölmələri avqustun 6-da Kursk vilayətini tutduqdan və ertəsi gün sərhədə yaxın yerləşən “Suca” qazölçmə stansiyasına nəzarəti ələ keçirdikdən sonra Avropa İttifaqında qazın qiyməti qalxıb. Artıq min kubmetr üçün qiymət 500 dollara yaxınlaşır. Belə bir şəraitdə sözügedən stansiya vasitəsilə Rusiya qazının Ukrayna ərazisindən tranziti artmağa başlayıb. Ukraynalı analitiklərin qeyd etdiyi kimi, Kursk vilayətində davam edən hərbi əməliyyatlara baxmayaraq, Rusiya şirkəti Suca vasitəsilə qaz tədarükünü davam etdirib və bu, Ukraynaya tranzit haqqı olaraq ildə 5 milyard dollara qədər gəlir gətirir. Ancaq eyni zamanda, mümkündür ki, stansiyada avadanlıq fiziki zədələnərsə, “Qazprom” fors-major vəziyyət elan edə bilər. Yeri gəlmişkən, Ukraynanın özü 2022-ci ilin may ayında Luqansk ərazisində Rusiya qüvvələrinin nəzarəti altında olduğunu əsas gətirərək, “Soxranovka” qaz stansiyası vasitəsilə cənub istiqamətində tranzit üçün “mavi yanacaq” qəbulunu dayandırmışdı. Nəticədə, Rusiya qazının “Suca” qazölçmə stansiyası vasitəsilə Avropaya nəql yeganə marşrut olaraq qaldı. Qeyd edək ki, “Qazprom” ötən il Avropaya təqribən 15 milyard kubmetr qaz tədarük edib ki, bu da Avropa İttifaqının ümumi istehlakın təxminən 4,5%-ni təşkil edib. Rusiya qazının bu payı kiçik görünsə də, kövrək balansın qorunduğu Avropa bazarı üçün əhəmiyyətli görünür. Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun və Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universitetinin aparıcı analitiki İqor Yuşkovun sözlərinə görə, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Kursk vilayətinə hücumu və “Suca” qazölçmə stansiyası ətrafında risklərin artması xəbəri ilə qazın qiyməti artıq 500 dollar həddinə yaxınlaşır. Halbuki, avqustun əvvəlində qiymət 350 dollara düşmüşdü. Spot qiymətlərin azalması ilə mayeləşdirilmiş təbii qaz ilə rəqabətdə “Qazprom”dan gələn boru kəməri qazının qiymət daha az sərfəli oldu. Belə bir şəraitdə avropalılar aktiv şəkildə qazı yerindəcə daha ucuz qiymətə almağa çalışdılar və buna görə də Rusiyadan vurulan qazın həcmi azaldı. Lakin daha sonra Kursk vilayətində döyüşlər və Rusiya tədarükünün gələcəyi ilə bağlı narahatlıqlar xəbəri ilə qazın qiymətinin artması ilə qiymətlər yüksəlməyə başladı. Nəticə etibarı ilə, “Suca” qazölçmə stansiyasında nasosların həcmi “Qazprom” tərəfindən əvvəllər təyin edilmiş texniki maksimum səviyyəsində elan edilib.
“Qazprom” hələlik Rusiya tərəfinin sözügedən bölgəni kifayət qədər tez azad edəcəyini gözlədiyi üçün tranziti davam etdirmək qərarına gəlib. Lakin proses uzanarsa, o zaman qazın kəsilməsi ilə bağlı siyasi qərar verilə bilər. Beləliklə, eyni zamanda bu, Aİ ölkələrinin də Ukraynaya təzyiqi artıra biləcək təsir olacaq. “Qazprom”la Ukraynanın “Naftoqaz” şirkəti arasında müvafiq müqavilənin bu ilin sonunadək başa çatması ilə əlaqədar bu istiqamətdə gözlənilən qaz tədarükünün dayandırılmasını şərh edərkən, ekspert Yuri Uşakov xatırladıb ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin bu yaxınlarda Kiyev nümayəndələri ilə sonrakı razılaşmaların mümkünlüyünə şübhə etdiyini bildirib: “Düşünürəm ki, bu, qaz təchizatının davam etdirilməsi məsələsinə də aiddir. Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Kursk bölgəsinə hücum hekayəsi tranzitin saxlanması problemini çətinləşdirib. Baxmayaraq ki, hər iki tərəfə gəlir gətirir. Ancaq formal olaraq Ukraynanın təşkil etməyə borclu olduğu hərraclar çərçivəsində heç bir müqavilə olmadan qarşılıqlı əlaqəni davam etdirə bilərdilər. Onların nəticələrinə əsasən, “Qazprom”, prinsipcə, gələcəkdə müvafiq həcmləri təmin edə bilər. Ancaq burada hələ də Ukrayna tərəfinin belə hərracların keçirilməsinə nə dərəcədə hazır olduğunu görmək lazım olacaq”. Maraqlıdır ki, Ukraynaya məxsus “Naftoqaz” QSC 2024-cü ilin dekabrında başa çatacaq qaz tranziti ilə bağlı müqavilə çərçivəsində qaz nəqli xidmətlərini davam etdirmək niyyətində olduqlarını bildirib. “Naftoqaz” QSC-nin idarə heyətinin rəhbəri Aleksey Çernışevin sözlərinə görə, tranzit xidmətləri üçün o, ildə təxminən 1,1 milyard dollar gəlir əldə edib ki, bu da ölkənin qaz nəqli sisteminin saxlanmasına sərf edilib. Amma bu vəsaitlərlə yanaşı, hərbi risqlər pisləşərsə, Kiyev Aİ ölkələrindən gələn qazın həcmi hazırda azalan yerli qaz anbarlarında saxlanmasına görə əlavə ödənişləri də itirə bilər. Qərb mətbuatının yazdığına görə, ötən il Ukrayna avropalı tərəfdaşları üçün təxminən 10 milyard kubmetr qazın saxlanmasını təmin edib. Hələlik baş verənlər Avropada, ümumən dünyada qaz bazarında qeyri-müəyyən durum yaradıb. Azərbaycan da qaz tədarükçüsü kimi prosesi yaxından izləyir.
Ramil QULİYEV
