Ermənilərin "Şuşada kilsə dağıdıldı" şivəni böyük yalandır...
Faiq İsmayılov: “Ermənilərin bu iddiaları beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri ilə ziddiyyət təşkil edir”
Erməni mediası və qondarma “rəy” təşkilatları Şuşada hansısa “erməni kilsəsi”ndən danışır, onunla bağlı əsassız iddialarını davam etdirirlər. “Meqreçoç Surb Astavaçaçin” adı verdikləri bir kilsədən danışırlar.
44 günlük müharibədən sonra ermənilərin “Qafqaz İrsinin Mühafizəsi üzrə Beynəlxalq Təşkilatı (Caucasus Heritage Watch) antiazərbaycan addımlarını davam etdirir, şər kampaniyasını genişləndirir. Erməni mediası iddia edir ki, guya aparılan tikinti nəticəsində Şuşadakı “erməni kilsəsi”nin tarixi təbəqəsi “zibilliyə” çevrilib. Guya peyk görüntülərində kilsənin “zədələndiyi” görsənir (?) Guya 2023-cü il noyabrın 3-də “peykdən çəkilmiş görüntüyə əsasən” Azərbaycan tərəf “ağır texnikadan istifadə edərək” 2017-ci ildə “aparılan qazıntılar nəticəsində aşkar edilmiş kilsə hissələrinə bitişik ərazilərə bütün tikinti tullantılarını atıb”.
İddia edirlər ki, guya “Meqreçoç Surb Astvatçaçin” kilsəsi Şuşa şəhərinin yuxarı məhəlləsində, Qazançı kilsəsindən təxminən 600 km cənub-qərbdə yerləşir. Guya kilsə 1838-ci ildə eyniadlı məhəllədə Meğridən olan köçkünlər tərəfindən tikilib. “Tikinti kitabəsində “Surb Amenaprkiç Meqretçoç kimi qeyd olunur ki, o, Maxtes Axumyantsın vəsaiti hesabına tikilib” deyə iddia edirlər. Guya 1960-cı illərdə kilsə dağıdılıb, açıq havada yay kinoteatrına çevrilib.
Azərbaycanın kilsəni “dağıtdığını” iddia edirlər. Beynəlxalq konvensiyalardan misal gətirən ermənilər nədənsə unudurlar ki, Şuşa Azərbaycan şəhəridir və orada tarixən ermənilər yaşamayıb, burada qədim erməni kilsəsi olmayıb. Digər tərəfdən də, Azərbaycan kilsə dağıdan ölkə deyil, kilsə dağıdan idisə Bakının mərkəzində erməni qriqoryan kilsəsini indiyə qədər niyə dağıtmayıb? Bu kilsə oyunu təbii ki, ermənilərin növbəti oyunudur.
“O dövrgə nəinki Merdinli məhəlləsində, ümumiyyətlə Şuşa şəhərində erməni əhali yaşamırdı”
AMEA-nın A.Bakıxanov adına Tarix İnstiututunun əməkdaşı, mədəni irs üzrə mütəxəssis Faiq İsmayılov “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, bu kilsə uydurması yeni iddia deyil, 2020-ci ildən bəri davam edən əsassız məsələdir. “Birmənalı olaraq, Şuşada erməni kilsəsi yoxdur. İkinci bir tərəfdən, indiki şəraitdə “erməni kilsəsi”nin ərazisinə heç kim buraxılmır. İlk dəfə 2020-ci ilin dekabr ayında o binanın içərisində olmuşam, binanın hər tərəfinin fotolarını da çəkmişəm...Zibil iddiası da, kilsənin dağıdlması da gerçək deyil. Ermənilər keçən əsrin 90-cı illərində çəkdikləri şəkillərdən bu gün də “yeni foto” kimi istifadə edirlər. 90-cı ildə Şuşanın içində tanklar da, tör-töküntülər də vardı. Ermənilər hətta yaralıları Şuşa kilsəsinin içində müalicə də edir, onları orada saxlayırdılar ki, azərbaycanlılar kilsəsini vurmazlar. Bilirdilər ki, azərbaycanlılar heç zaman kilsəsini vurmaz, əksinə qoruyar. Bunu bilirdilər. Ermənilərin informasiyanı haradan alması önəmli deyil. Onlar Azərbaycana şər-böhtan atırlar. Azərbayanın guya mədəni irsə qarşı vandalizm aktı törətdiyini dünyaya yaymağa çalışırlar. Təəssüf ki, bəzən buna nail ola bilirlər də...
2020-ci ildən sonra erməni saxtakarlığının yeni mərhələsi başladı və o yalan, şər kampaniyası bu gün də davam edir”.
F.İsmayılov qeyd etdi ki, Azərbaycanın Ermənistan Silahlı qüvvələri üzərində 44 günlük qələbəsindən sonra erməni ideoloqları 28 il işğal altında qalan Azərbaycan ərazilərinin tarixinin və mədəniyyətinin ermənilərə məxsus olması barədə daha geniş təxribat xarakterli təbliğata başlayıblar. “Ermənilər Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını “əsaslandırmaq” üçün yalan, şantaj xarakterli məlumatlardan istifadə edir, əsassız ittihamlardan çəkinmirlər. Bunu 44 günlük qələbədən sonra Şuşaya qarşı erməni saxtakarlığının yeni dövrü kimi də dəyərləndirmək olar. Azərbaycana qarşı bütün bu həqiqətə uyğun olmayan informasiyalar ermənilər tərəfindən beynəlxalq internet resurslarına yerləşdirilir və bəzi hallarda bu təxribat xarakterli məlumatlar müəllifinə rəğbət də qazandırır. Odur ki ermənilər tərəfindən yayılan bu kimi məlumatların hamısı araşdırılmalı, təhlil edilməli və əsaslı dəlillərlə həqiqətin nə olduğu ortaya çıxarılmalıdır. Ermənistanda Qarabağın ermənilərə “məxsusluğu” barədə cild-cild kitablar yazılıb, heç nəyə əsaslanmayan sitatlar gətirilir, təhlillər aparılır. İndi erməni təbliğatının əsasında daha çox Qarabağ xanlığının baş şəhəri olan Şuşa şəhərinin ermənilərə “məxsus” olduğu barədə yalan iddialar dayanır. 2000-ci ildə İrəvanda “Şuşanın Mədəni Varislik Konsepsiyası” adlı sənəd qəbul etdiklərini elan etdilər. Bu sənəd əslində Şuşanın şəhər memarlığını dəyişmək üçün Ermənistan Hökuməti tərəfindən düşünülmüş plan idi. Ermənistanın bu planı Azərbaycanın suveren hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına, Azərbaycanın mülkiyyət hüququnun mənimsənilməsinə yönəlmiş vandalizm aktı idi. “Şuşanın Mədəni Varislik Konsepsiyası” Şuşa şəhər mədəniyyətini xristian dəyərlərinə uyğunlaşdırmaqla, Şuşanı “dünya ermənilərinin dini mərkəzi”nə çevirmək istəyindən irəli gəlirdi. Bu məqsədlə 2000-ci ildə İrəvan şəhərində “Shousi” Mədəniyyət Fondu və “Shousi” nəşriyyat evi yaradıldı. Fondun yaradılmasında məqsəd Şuşa şəhərinin memarlıq kompozisiyasının erməni mədəniyyətinə uyğunlaşdırılması, şəhərdə turizm üçün əhəmiyyətli hesab olunan ərazilərin yenidən qurulması idi.
Bu baxımdan Şuşa şəhəri üzərində Azərbaycan Ordusunun qələbəsini həzm edə bilməyən ermənilər Şuşa şəhərinin tarixini kobud şəkildə təhrif edir, öz arzularını saxta dəlillərlə əsaslandırmağa çılışırlar ki, bu da olduqca mənasız görünür. Şuşa şəhərinin tarixinin dəyişdirilməsinə edilən cəhdlər həmişə erməniləri gülünc vəziyyətdə qoyub. Belə cəhdlərdən biri 2017-ci ildə baş verən və indiyə kimi Ermənistan mətbuatında müzakirə olunan təxribat xarakterli məlumatdır”.
F.İsmayılovun sözlərinə görə, 12 may 2017-ci ildə İrəvanda, Armenpress saytına Qarabağın artıq məhv olmuş qondarma “erməni qurumunun” “Tarix və Ətraf Mühitin Mühafizəsi üzrə Dövlət Xidmətinin”, “ elmi direktorunun müavini” Njde Yeranyan Şuşa şəhərinin Merdinli məhəlləsində qazıntı zamanı “kilsə qalıqlarının aşkar edilməsi” barədə məlumat yaydı. “Hələ o zaman separatçıların nümayəndəsinin verdiyi bu məlumatın tərəfimizdən araşdırılmasına qərar verdik. Məlum oldu ki, adını “tədqiqatçı” qoyan bu şəxsin verdiyi məlumat yalan, təxribat və cəfəngiyatdan başqa bir şey deyil. Njde Yeranyan verdiyi məlumatda qeyd edir ki, 1838-ci ildə Qərbi Zəngəzurun Meğri şəhərindən gələn mühacirlər Şuşa şəhərinin Merdinli məhəlləsində kilsə tikiblər. Njdenin yalan danışdığını adi bir tarixi məlumat sübut edir.
Merdinli məhəlləsi Şuşa şəhərində XVIII əsrin sonları, XIX əsrin əvvəllərində salınmış şəhərin yuxarı məhəllələrindən biri olub. Şəhərin mərkəzi hissəsində yerləşir. Məhəllənin əhalisi Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı və eləcə də Yağləvənd, Qaraxanbəyli, Zərgər, Dədəli və Merdinli obalarından gələn müsəlman əhali olub. Şuşanın digər məhəllələri kimi burada da məscid, bulaq, kiçik meydan və hamam olmuşdur. Xan qızı Natəvanın göstərişi ilə Şirin su hamamı da bu məhəllədə tikilib. Bütün bu tarixi faktlar göstərir ki, 1838-ci ildə Şuşa şəhərinin bir nəfər də olsun erməni yaşamayan Merdinli məhəlləsində kilsə tikməyə heç bir zərurət yox idi. O dövrgə nəinki Merdinli məhəlləsində, ümumiyyətlə Şuşa şəhərində erməni əhali yaşamırdı. Əgər Şuşada, nəinki ermənilər, hətta xristian dininin daşıyıcıları olan digər xristian əhali yaşamış olsaydı, Şuşadakı Çar Rusiyası hərbi qarnizonunun rəhbərliyi 1887-ci ildə Şuşa şəhərində kilsə tikintisində işləmək üçün Naxçıvan MR-nın Ordubad rayonunun Qazançı kəndindən buraya erməni əhali köçürməzdi. Araşdırma zamanı məlum oldu ki ermənilər tərəfindən aparılan “qazıntı” işləri Şuşanın hansısa bir tarixi məkanında deyil, 1960-cı illərdə Sovet İmperiyası dövrü inşa edilmiş “Yay klubu”nda aparılıb. Bu klub əsasən Şuşa şəhərinə gələn turistlərin istirahəti üçün nəzərdə tutulmuşdu. Şəhərin istirahət müalicə düşərgələrində dincələn turistlər bura toplaşaraq gün vannası qəbul edir, axşamlar isə müxtəlif musiqi sədaları altında rəqs edib dincəlirdilər. Yay klubu musiqiçilərin əyləşə biləcəyi çox da böyük olmayan dörd sütun üzərində üç tağlı monumental qurğudan və kiçik həcmli düzbucaqlı məkan kompozisiyasına malik rəqs meydançasından ibarət idi. Bu istirahət güşəsi müxtəlif illərdə dəfələrlə təmir edilsə də, indiyə qədər öz ümumi formasını qoruyub saxlaya bilmişdir. Diqqətlə baxdıqda bu məkandakı tikinti qalıqlarının kilsə memarlığına heç bi aidiyyətinin olmadığı bəlli olur. Dini xarakterli tikililərdə memarlığın özünəməxsus fərqli üslubu və digər xüsusiyyətləri olur. Məhz bu fərqlilik dini xarakterli tikililəri digər tikinti və qurğulardan əsaslı şəkildə fərqləndirir. 2-ci bir tərəfdən, bura dini ibadət yeri olsaydı, burada xristian dininə mənsub olan vətəndaşlar çılpaq vəziyyətdə gün vannası qəbul etməz, ərazini rəqs meydançasına çevirməzdilər.
Ermənilər 2017-ci ildə yay klubunda qeyri-qanuni qazıntı işləri apararaq rəqs meydançasını beton və asfaltdan təmizləyib bir metr dərinliyində qazsalar da, buradan heç bir sübut tapa bilmədilər, onlar heç nəyə nail ola bilmədilər. Qazıntı nəticəsində iddia olunan kilsə qalıqları akar olunmadı. Lakin ermənilər “kilsə” qalıqlarının olduğunu isbat edə bilməsələr də, mətbuatda mütəmadi təxribat xarakterli xəbərlər yayaraq Şuşanın Merdinli məhəlləsində kilsə qalıqlarının aşkar edildiyini iddia edirlər. Ermənilərin bu iddiaları beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri ilə ziddiyyət təşkil edir. Çünki ərazi beynəlxalq hüquqla tənzimlənən və dünya dövlətləri tərəfindən tanınan Azərbaycan ərazisidir. 28 il işğal altında qalan bu ərazidə ermənilər tərəfindən arxeoloji qazıntılar aparılması vandalizm aktıdır. Bunu edən insanlar qanunla cəzalandırılmalıdır”-deyə F.İsmayılov əlavə etdi.
İradə SARIYEVA
