İran diplomatı Paşinyanın “44 gündəki” böyük səhvini açdı...
Ramil Hüseynov: “O zaman Paşinyan güzəştə getsəydi, Ermənistan acınacaqlı duruma düşməzdi”
İranın keçmiş xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərifin xatirələr kitabı nəşr olunub. Orada 44 günlük müharibə ilə bağlı bir sıra maraqlı məqamlar öz əksini tapıb.
Zərif kitabında bununla bağlı qeyd edib ki, 2020-ci ildə 44 günlük müharibə davam etdiyi zaman İranda münaqişənin həlli üçün təkliflər sənədi hazırlanıb: “44 günlük müharibə davam etdiyi zaman İran 4 ölkəyə təkliflərdən ibarət sənəd göndərib. O zaman xarici işlər nazirinin müavini vəzifəsini icra edən Abbas Arakçı vasitəsilə Azərbaycana, Ermənistana, Türkiyə və Rusiyaya müharibənin bitməsi üçün hazırladığımız təklifləri göndərdik. Sənəddə işğalda olan torpaqların azad edilməsi, regionda kommunikasiyaların açılması, etnik azlıqların hüquqlarının qorunması, Tehranın dəstəyi ilə Naxçıvanla Azərbaycan arasında quru yolunun bərpası və Ermənistandan Qarabağa birbaşa dəhlizin fəaliyyət göstərməsi kimi təkliflər yer almışdı. Azərbaycan və Türkiyə təklifimizi müzakirəyə etməyə hazır olduqlarını bildirdilər, ermənilər birmənalı şəkildə rədd etdilər, Rusiya isə ümumiyyətlə reaksiya vermədi. Biz proseslərdə İranın da iştirakını irəli sürdük, Bakı, İrəvan və Ankara qəbul etdi. Rusiya isə buna ehtiyac olmadığını dedi. Ermənilər bizim göndərdiyimiz o razılaşmanı qəbul etməməklə çox ciddi strateji səhvə yol verdilər. Paşinyan ozamankı təcrübəsizliyi ilə Arakçıya “siz Ermənistanı məğlubiyyəti qəbul etməyə məcbur etmək istəyirsiniz”, – dedi”.
Bununla yanaşı, Zərif dolayı yolla İranın İrəvan üçün daha əlverişli sülh sənədi hazırladığını etiraf edib: “O vaxt Ermənistanın biabırçı məğlubiyyətindən sonra mən İrəvana səfər etdim. Onlar etiraf etdilər ki, müharibəni daha uyğun razılaşma ilə bitirmək olardı. İrəvanın Tehranın təkliflərinə qarşı inadkar müqaviməti doğru deyildi”.
“Zərifin yanaşmasından belə məum olur ki, İran indiki formada Qarabağın tam Azərbaycanın nəzarətinə keçməsində maraqlı olmayıb”
Sözügedən məsələ ilə bağlı fikirlərini “Bakı-Xəbər”lə bölüşən “Yeni Xətt” Siyasi Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri Ramil Hüseynov İranın o zaman sərgilədiyi mövqeyə bir neçə prizmadan yanaşdı: “Zərifin səsləndirdiyi bir sıra fikirlər həqiqəti əks etdirsə də, onların reallıqda özünü göstərməsi başqa cür olub. Zərif kitabında yazır ki, Tehran dəfələrlə İrəvana başqa ölkənin ərazisinin işğalının qəbuledilməzliyi barədə xəbərdarlıq edib. Elə idisə o zaman nəyə görə işğalla bağlı Ermənistana hansısa real, praktiki təzyiq göstərilmədi? Söhbət Birinci Qarabağ müharibəsi və ondan sonrakı 26 illik atəşkəs dövründən gedir. Azərbaycanın İranla olan sərhədinin 132 kilometri 27 il erməni işğalı altında qaldı. Nəzərə almaq lazımdır ki, İranın Ermənistana təzyiq rıçaqı kifayət qədər böyük idi, amma bundan hansısa formada istifadə etdiklərini görmədik. İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə isə Rusiya İran üzərindən Ermənistana silah daşıdı. Gürcüstan o zaman buna icazə vermədi, amma İran buna icazə verdi. Hətta o vaxt İranda yaşayan azərbaycanlılar Nurduz sərhəd-keçid məntəqəsində buna qarşı etiraz aksiyası keçirdiər. Bəli, oktyabrın ortalarında Paşinyan güzəştə getsəydi, Ermənistan acınacaqlı duruma düşməzdi. Nisbətən daha əlverişli vəziyyətdə olardı. Ancaq bu, bizim maraqlarımıza tam uyğun olmayacaqdı. Zərifin yanaşmasından belə məlum olur ki, İran indiki formada Qarabağın tam Azərbaycanın nəzarətinə keçməsində maraqlı olmayıb. Çünki Tehranın təkliflərində nəzərdə tutulan məqamlar hardasa Rusiyanın təklif etdiyi həll variantına bənzəyir. Ona görə də sabiq xarici işlər nazirinin fikirlərinə birmənalı yanaşmaq olmur”.
Vidadi ORDAHALLI
