Ermənistan Zəngəzur dəhlizi məsələsində növbəti dalana girib...
“Azərbaycan Ermənistanın iştirakı olmadan Orta Dəhlizi inkişaf etdirmək qərarına gəlib. Üç ildir ki, İrəvan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı qərara gəlmir. Nəticədə yol Azərbaycan və İran ərazisindən keçəcək”. Bu fikirlər Rusiyanın “Vestnik Kavkaza” nəşrində yer alıb.
Nəşr yazır ki, Zəngəzur dəhlizi Ermənistanın əvəzinə İrandan keçəcək: “İrəvanda layihə üç ildir irəli getmir. Azərbaycan prezidentinin köməkçisi - Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev də bunu təsdiq edir. “Ermənistanda üç ildir ki, Zəngəzur dəhlizi daxilində yolun bir hissəsinin tikintisi ilə bağlı heç bir addım atılmayıb, əvəzində İrəvanda “Dünyanın kəsişməsi” utopik layihəsindən danışmağa başlayıblar”, - deyə Hikmət Hacıyev xatırladıb. O qeyd edib ki, 3 ildir aparılan müzakirələr nəticə verməyib, Ermənistan rəhbərliyi bunun nə dərəcədə effektiv olduğunu düşünməlidir. Həmçinin Azərbaycan prezidentinin köməkçisi vurğulayıb ki, həm Azərbaycan, həm də Türkiyə ilə sərhədlərin bağlanmasında günah Ermənistanın özündədir: “Azərbaycan və Türkiyə hər zaman sinxron şəkildə münasibətlərin normallaşmasına dəstək verib və Ermənistana daim müsbət mesajlar veriblər. Amma təbii ki, Ermənistan özü regionun potensialını dəyərləndirməli və problemlərini öz daxilində həll etməlidir”. Bundan başqa, regionda dairəvi dəmir yolu xətti çəkiləcək, Bakı və Ankara Qars-İğdır dəmir yolunun tikintisi ilə bağlı əlaqələri davam etdirir. İrəvan bu halqa xəttini qurmaq üçün heç bir addım atmayıb. Azərbaycan İranla Zəngəzur dəhlizi üzrə işləri məhsuldar şəkildə davam etdirir. Zəngilan və Ağbənddə Araz çayı üzərində körpülər tikilir, İran ərazisində Naxçıvana quru və dəmir yolu xətlərinin çəkilişi davam edir. Son 3 ildə Ermənistan bu xəttin qurulması və təşviqi üçün ciddi addımlar atmayıb. Azərbaycan bildirir ki, Ermənistanın qərar verməsini gözləyə bilməz. Göündüyü kimi, Orta Dəhlizdə yeni imkanlar yaranır”. Nəşr qeyd edir ki, Ermənistan yenə özünü dalan vəziyyətinə salmaqdadır: “Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin nizamlanması prosesini ləngidən Qarabağ məsələsinin həllindən sonra Nikol Paşinyan hökuməti belə bir sualla üzləşdi: Bakının ədalətli tələbləri ilə razılaşıb, paralel olaraq heç bir “güzəşt” edilmədiyini necə nümayiş etmək olar? Azərbaycan Ermənistana qarşılıqlı faydalı layihələr təklif edir, lakin diaspor, Qarabağda separatizm bitsə belə, Paşinyan rejimindən “bir addım da geri çəkilməməyi” tələb edir. İrəvan üçün ən əlverişsiz maneələrdən biri də Zəngəzur dəhlizidir. Paşinyan bir tərəfdən 10 noyabr bəyanatında bu dəhlizi açacağını və Zəngilanla Naxçıvan arasında vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin, eləcə də yüklərin maneəsiz hərəkətini təşkil edəcəyini vəd edib. Digər tərəfdən, Bakı son aylarda Araz çayının İran tərəfi ilə Zəngəzur dəhlizinin tikintisinə dair Tehranla razılığa gəlib. İndi Naxçıvana gediş-gəliş məsələsində İrəvana ehtiyac olmadığını deyir. Paşinyan üç il ərzində Zəngəzur dəhlizi məsələsini siyasi alver üçün əsas götürdü, hətta heç nə tikməyəcəyi ilə hədələdi - indi Azərbaycan Ermənistansız çıxış yolunu tapdı. Bu müddət ərzində Zəngəzur dəhlizi müharibədən sonrakı Cənubi Qafqazın ən mühüm infrastruktur layihəsinə çevrildi. Bölgənin əsas qonşuları - Rusiya, Türkiyə, İran və daha uzaq ölkələr, ilk növbədə, Mərkəzi Asiya, eləcə də Çin dəhlizə maraq göstərir. Onlar üçün Bakıdan Naxçıvana yol qlobal Şərq-Qərb yükdaşıma marşrutunun yeni arteriyasıdır. Ermənistan özü də layihənin faydalarını tanıyıb: Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad edilməsindən sonra ölkə İrana gedən normal avtomobil yolunu itirdi (çünki yeganə belə yol Azərbaycanın Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonundan keçirdi), İrana gedən dəmir yolu isə sonuncu dəfə Qarabağ müharibəsindən əvvəl işlədilib – bu yol elə həmin Naxçıvandan keçir. Beləliklə məlum oldu ki, Paşinyan Zəngəzur dəhlizi üzərində bazarlıq edib, birdən-birə heç nəsiz qaldı. Çünki layihə, əvvəlki Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu və Bakı-Tiflis-Ceyhan neft kəməri kimi, etibarsız regional oyunçudan yan keçmək məqsədi daşıyırdı. İndi Rusiya Türkiyə ilə müttəfiqi Azərbaycan və tərəfdaşı İran ərazisindən dəmir yolu əlaqəsi yaradacaq, Azərbaycan Naxçıvana və Türkiyə ərazilərinə quru çıxış əldə edəcək, İran regional yük daşımalarına inteqrasiya olacaq, Ermənistan isə heç nəsiz qalacaq.
Paşinyan üçün daha bir itki: İrəvanda hər şeyin qaydasında olması üçün sadəcə 50 km rels və asfalt çəkmək kifayət idi. Məhz buna görə də Paşinyan təcili olaraq dəhliz təxribatı ilə bağlı fikrini dəyişdi. Lakin hələ də ona təzyiq göstərildiyindən, özü də “dəhliz” sözünün İrəvan üçün xüsusi olaraq Zəngilan-Naxçıvan yollarına şamil edilməsinin qəbuledilməzliyini bildirdiyindən, Mehridən keçən avtomobil yollarının tikintisinə başlandığını elan edə bilməzdi. Nikol Zəngəzur dəhlizinin, belə desək, “erməni rebrendinqini” təşkil etməli, yəni layihənin adını özünəməxsus şəkildə dəyişməli idi. “Dünyanın kəsişməsi” “layihəsi” də belə yarandı. Dırnaq işarələrindən istifadə etməliyik, çünki “layihə”də yeganə yenilik adı və erməni maraqlarının müdafiəsidir – əks halda bu, eyni Zəngəzur dəhlizidir. O, Mehri vasitəsilə Zəngilan və Naxçıvan arasında eyni dəmir yolu marşrutunu nəzərdə tutur. Onu yalnız Azərbaycan və Ermənistanın şimal sərhədindən keçən başqa bir yol tamamlayır ki, bu da İrəvan ərazisindən çox tranzit keçdiyi üçün Bakıya maraqlı deyil. Əsas diqqət Naxçıvandan keçməklə Ermənistandan İrana sovet dəmir yolunun açılmasına yönəlib. “Dünyanın kəsişməsi” ilə bağlı problem ondadır ki, buna tam nəqliyyat təcridindən xilas olmaq üçün yalnız Ermənistanın ehtiyacı var – hamı üçün Zəngəzur dəhlizi kifayətdir. Azərbaycan layihələrini yeni uydurulmuş erməni layihələri kimi qələmə verməkdənsə, Nikol siyasi şounu dayandırmalı, Azərbaycanla danışıqlar masası arxasına əyləşməli və Ermənistandan keçəcək Zəngəzur dəhlizi ilə razılaşmalıdır. Vacib məqam - bunun üçün vasitəçilərlə deyil, birbaşa Bakı ilə danışmaq lazımdır. Paşinyan seçim etməlidir: xarici qüvvələrə xidmət edir, yoxsa Cənubi Qafqazda dövlətə rəhbərlik edir. Əgər ikinci variant olarsa, prezident Əliyevlə dialoq üçün vasitəçilərə ehtiyac yoxdur. Zəngəzur dəhlizində maraqlı olanlar hər halda belə ikitərəfli dialoqa dəstək verəcəklər. Əgər birinci variant olarsa, o zaman “Dünyanın kəsişməsi”nin əvəzinə Paşinyan “erməni dalanı”na düşəcək. İqtisadçı ekspert Rövşən İbrahimov “Vestnik Kavkaza”nın müxbiri ilə söhbətində vurğulayıb ki, Azərbaycan Ermənistanla infrastruktur əməkdaşlığından imtina etmir, lakin Ermənistan hakimiyyəti siyasi şouları dayandırmalı və mövcud layihələrin reallaşdırılması istiqamətində konkret işlər görməlidir”.
Samirə SƏFƏROVA
