Mərkəzi Asiya uğrunda rəqabət kəskinləşir - açar ölkə Azərbaycandır...

ABŞ və ümumilikdə Qərbin Mərkəzi Asiya ölkələrinə marağı son günlər daha genişmiqyaslı xarakter alıb. ABŞ-ın Qlobal İnfrastruktur və İnvestisiya Tərəfdaşlığı Proqramı üzrə xüsusi koordinatoru Helaine Matz bildirib ki, “Böyük yeddilik” ölkələri Mərkəzi Asiyada infrastruktur layihələrinin inkişafı üçün 200 milyard dollara qədər sərmayə qoymağa hazırdırlar. Görünən odur ki, regionda Qərb Rusiya və Çinə qarşı yeni geosiyasi, geoiqtisadi rəqabətə başlayır. 

Bu durumda ABŞ dövlət katibinin Cənubi və Mərkəzi Asiya məsələləri üzrə köməkçisi Donald Lu bildirib ki, Amerika tərəfi Mərkəzi Asiya respublikalarında yeni iş yerlərinin yaradılması və iqtisadi qaçqınların Qərb ölkələrinə axınının azaldılması üçün 200 milyon dollar ayıracaq. Helaina Matz isə son 10 gün ərzində iki Mərkəzi Asiya respublikasına - Özbəkistan və Qazaxıstana səfər edib və burada nəqliyyat, logistika, təmiz enerji istehsalı, kənd təsərrüfatı məhsulları, mədən və neft emalı sahəsində layihələrə investisiyaların cəlb edilməsi imkanları ilə bağlı danışıqlar aparıb. Ukrayna ətrafında davam edən geosiyasi böhran və Qərbin Rusiya Federasiyasına qarşı sərt sanksiyaları fonunda 2022-ci ildən sonra Avropa ölkələrindən Rusiyadan yan keçən nəqliyyat marşrutlarına tələbat xeyli artıb. Buna görə də, Helaina Matzın səfərinin əsas məqsədi Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin (Orta Dəhliz) infrastrukturuna strateji investisiyaların təşviqi üzrə ABŞ-ın səylərini təşviq etməkdir. Özbəkistan və Qazaxıstana səfəri zamanı o, potensial infrastruktur layihələri və onların maliyyələşdirilməsi imkanlarını müzakirə etmək üçün hökumət rəsmiləri və özəl sektor tərəfdaşları ilə görüşlər keçirib. Qazaxıstan nəqliyyat infrastrukturunun, o cümlədən Aktau və Kurık dəniz limanlarının inkişafı üçün maliyyə alacağını gözləyir. Bu xüsusda Helaina Matz və Qazaxıstan xarici işlər nazirinin müavini Nazira Nurbayeva arasında görüşdə danışılıb. Nurbayevanın sözlərinə görə, Mərkəzi Asiya yuxarıda qeyd olunan sahələrdə uzunmüddətli tərəfdaşlıq üçün böyük potensiala malikdir. Avropa İttifaqının “Global Gateway” təşəbbüsü çərçivəsində isə “Böyük yeddilik” ölkələri - Kanada, Fransa, Almaniya, İtaliya, Yaponiya, Böyük Britaniya və ABŞ 2027-ci ilə qədər inkişaf etməkdə olan ölkələrə 600 milyard dollar sərmayə qoymağı qarşılarına məqsəd qoyublar ki, bunun da 200 milyard dolları Mərkəzi Asiya üçün nəzərdə tutulub. Hazırda əsas layihə Çin və Avropa İttifaqının konteyner dəmir yolu yük şəbəkələrini Mərkəzi Asiya, Cənubi Qafqaz, Türkiyə və Şərqi Avropa vasitəsilə birləşdirən Orta Dəhliz hesab olunur. Çoxtərəfli multimodal nəqliyyat infrastrukturu Xəzər və Qara dənizlərin bərə terminallarını Çin, Qazaxıstan, Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, Ukrayna və Polşanın dəmir yolu sistemləri ilə birləşdirir. Aydındır ki, Amerikanın Qazaxıstan və Özbəkistandakı investisiya fəaliyyəti regionla  Rusiya arasında tranzit,  infrastruktur əməkdaşlığının minimuma enməsinə gətirib çıxaracaq. Maraqlı hal ondan ibarətdir ki, Qazaxıstan və Özbəkistanda infrastrukturun inkişafı təkcə bu ölkələrə deyil, həm də Çin üçün faydalı olacaq, çünki bu, Çinin “Bir kəmər, bir yol” siyasətinin həyata keçirilməsi üçün yeni imkanlar yaradır. Bundan əlavə, nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı istər-istəməz Cənubi Qafqaz ölkələrinə təsir edəcək və bununla da regionu Qərbin müxtəlif nəqliyyat növləri və digər infrastruktur layihələrinə bağlayacaq. Rusiyanın bu ciddi çağırışa konkret olaraq necə cavab verə biləcəyi hələ aydın deyil. 

Bir məsələ dəqiqdir ki, Mərkəzi Asiya uğrunda yeni rəqabət başlanıb və burada regiona çıxış Qafqazdan, əsasən də Azərbaycandan keçir. Bu da o deməkdir ki, Mərkəzi Asiya uğrunda rəqabətin taleyinin müəyyən olunmasında Azərbaycanın mövqeyi həlledici olacaq. Azərbaycanın xarici siyasətində Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələrin gücləndirilməsi mühüm yer tutur. Azərbaycanı və Mərkəzi Asiya ölkələrini xalqlarımızın çoxəsrlik qardaşlıq münasibətləri bağlayır. Ortaq mədəni köklər dövlətlərarası əlaqələrin möhkəm bünövrəsini təşkil edir. Mərkəzi Asiya və Azərbaycan artan iqtisadiyyatı, demoqrafiyası və geosiyasi potensialı ilə dünya siyasətində strateji əhəmiyyətə malik olan vahid tarixi-mədəni coğrafi regiondur. Məlumdur ki, Azərbaycan Mərkəzi Asiya ölkələri üçün Türkiyə və Avropa bazarları istiqamətində etibarlı tranzit ölkəsidir. Əks istiqamətdə də tranzitin əhəmiyyətinin az olmadığını diqqətə çatdıran ekspertlər qeyd edir ki, Azərbaycanın bütün nəqliyyat–logistika infrastrukturu Mərkəzi Asiya ölkələri üçün açıqdır. Bundan əlavə, Şərq-Qərb marşrutu ilə yükdaşımalarına artan tələbatı təmin etmək məqsədilə Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu Azərbaycan tərəfindən müasirləşdirilib. Həmin yol ilə daşınan yüklərin həcminin 1 milyon tondan 5 milyon tona qədər artırılıb. Bu fonda  Azərbaycan Şərqlə Qərb arasında mühüm qovşağa çevrilib. Ölkəmizin inkişaf etdirdiyi nəqliyyat-logistika şəbəkəsi, o cümlədən Ələt Dəniz Ticarət Limanının inşası və imkanlarının artırılması, gəmiqayırma zavodunun fəaliyyətinin genişləndirilməsi, ölkəmizin Xəzərdə ən böyük ticarət donanmasına malik olması Avropa ilə Asiya arasında daşımalar üçün olduqca vacib əhəmiyyət daşıyır. Məhz bunlar fonunda Azərbaycan Mərkəzi Asiyaya giriş qapısı hesab olunur. Bu fonda Mərkəzi Asiya uğrunda rəqabət aparan qüvvələrin uğuru Azərbaycanın mövqeyindən asılı olacaq.

Nahid SALAYEV