Azad rayonların bəziləri büdcədən vəsait alacaq, bəziləri yox - fərq nədədir...
Natiq Cəfərli: "Maliyyə Nazirliyinin bu təsnifatı indiyə qədər böyük bir sirr olaraq qalır"
Uzun müddət Azərbaycan hökumətinin regionlar siyasəti tənqid hədəfinə tuş gəlirdi. Hətta regionların mərhələli şəkildə həyata keçirilən sosial-iqtisadi inkişafi proqramları da bu tənqidlərə adekvat cavab verməyə yetmədi.
Ekspertlər hökuməti tənqid edirdi ki, dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 90 faizi Abşeron iqtisadi rayonunda formalaşır, amma büdcənin xərclərində digər iqtisadi rayonları əhatə edən inzibati rayonlar büdcə dotasiyası ilə işləyir. Ekspertlər digər iqtisadi rayonların da dircəldilməsini, ölkə iqtisadiyyatını ölkə üzrə mümkün olduğu qədər proporsianal yaymağı, regionlar arasında iqtisadi disbalansı minimuma endirməyi təklif edirdilər. İndi də bu təklif qüvvədədir. Amma hökumət bu iqtisadi disbalansı kosmetik yolla azaltmaq metodunu seçdi. İlk növbədə iqtisadi rayonlara əl gəzdirib onların sayını 10-dan 14-ə çatdırdilar. Burada hökumətin başqa siyasi məqsədləri də var idi, bu öz yerində. Amma bu mövzuya dair hökumət ona nail oldu ki, Abşeron iqtisadi rayonunu iki yerə böldü - Bakı və Abşeron-Xızı iqtisadi rayonları yarandı. İndi Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsinin 90 faizi bir deyil, ən azı iki iqtisadi rayonda formalaşmalı oldu. Yəni daha heç kim deyə bilməz ki, budcənin gəlirlərinin 90 faizi yalnız bir iqtisadi rayonda formalaşır. Necə deyərlər, məsələ öz həllini tapdı, tənqidçilərə cavab verildi.
İkinci tənqid edilən məsələ isə rayonlara dotasiya verilməsi idi, hökumət bunu da öz təbirincə "aradan qaldırdı". Nazirliklərin və digər dövlət idarələrinin İnzibati rayonlardakı strukturlarının maliyyələşdirilməsi mərkəzləşdirildi. Yəni təhsil şöbələrinin maliyyələşdirilməsi Təhsil Nazirliyinə, polis şöbələrinin maliyyələşdirilməsi Daxili İşlər Nazirlyinə, prokurorluqların maliyyələşdirilməsi Baş Prokurorluğa, məhkəmələrin maliyyələşdirilməsi Ədliyyə Nazirliyinə, hətta icra hakimiyyətlərinin belə maliyyələşdirilməsi Prezident Adminstrasiyasına həvali edildi. Yəni rayonlarda bütün dövlət qurumlarının maliyyələşməsi rayon icra hakimiyyətindən alınıb, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına verildi. Əvvəllər rayonlara ayrılan dotasiya indi artıq nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakiniyyəti orqanlarına ayrılir. Yəni rayonların "özü-özünü maliyyələşdirməsi" məsələsini də hökumət bu yolla "həll etdi". Bundan sonra ölkənin inzibati rayonlarının əksəriyyəti qısa müddətdə "özü-özünü maliyyələşdirə bildi". İnzibati rayonun xəstəxanasından tutmuş icra hakimiyyətinə qədər bütün xərcləri icra hakimiyyəti orqanları vasitəsilə büdcədən ödənilirsə, bu rayon öz xərclərini necə özü ödəyir? Və yaxud, rayon icra hakimiyyətinin vergi yığmaq səlahiyyəti yoxdursa, o öz xərclərini hansı mənbələr hesabına ödəməlidir? Rayonlarda fiziki şəxslərin ödədiyi vergiləri yığmaq səlahiyyəti yalnız bələdiyyələrdədir ki, onlar da dövlət dotasiyası ilə yaşayır. Yəni bu gün rayonların özü-özünu maliyyələşdirməsi ideyası hələ ki, "şaxta baba" kimi bir şeydi, görüntü olaraq var, real olaraq yoxdur.
Lakin bu günlərdə mediada yayılan məlumata görə, 2024-cü ildə Azərbaycanda 67 şəhər və rayondan cəmi 5-i öz xərclərini ödəyə bilməyəcək, başqa sözlə, onlara dövlət büdcəsindən vəsait ayrılacaq.
Maliyyə Nazirliyindən bildirilib ki, həmin şəhər və rayonlar Cəbrayıl, Xocalı, Xocavənd, Kəlbəcər və Yardımlıdır. Onların yerli gəlirlərini və xərclərini tənzimləmək üçün gələn ilin büdcəsində 5,287 milyon manat vəsait nəzərdə tutulub.
Beləliklə, 62 şəhər və rayon büdcədən asılı olmayacaq, xərclərini gəlirləri hesabına maliyyələşdirə biləcək.
Göründüyü kimi, büdcədən vəsait ayrılan rayonlar arasinda işgaldan azad edilən rayonlar da var. Necə olur ki, Xocalı, Xocavənd, Kəlbəcər öz xərclərini ödəyə bilmir, Laçın, Ağdam, Füzuli, Cəbrail və s. azad rayonlar özləri öz xərclərini ödəyə bilir? Bu rayonların büdcədən maliyyələşməsi hansı prinsiplə, hansı metodologiya ilə aparılır?
Suallarımıza aydınlıq gətirən iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli bildirdi ki, Maliyyə Nazirliyinin bu təsnifatı indiyə qədər böyük bir sirr olaraq qalır: "İndiyə qədər bəlli deyil ki, bu məsələ necə hesablanır, hansı rayonun maliyyəyə ehtiyaci olduğu və ya olmadığı necə müəyyənləşdirilir. Çünki Azərbaycanın Dövlət inzibati rayonlarının vergi toplamaq hüququ yoxdur. Onlar necə, hansı mənbələr hesabına öz xərcini ödəyə bilər? Necə olur ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası özü öz xərclərini ödəyə bilmir, hər il mərkəzi büdcədən 350 milyon manat civarında dotasiya alır, amma heç bir vergi yığmayan rayon özu öz xərclərini ödəyə bilir? Bu suala Maliyyə Nazirliyi aydın şəkildə, izahedici bir formada cavab verməlidir. Rayonların öz xərclərini ödəməsi üçün bir imkanı da yoxdur axı, qanun buna icazə vermir. Qanunvericiliklə bizdə verginin yığılması mərkəzləşdirilmiş qaydada həyata keçirilir. Ona görə də nazirlik bu metodologiya barədə bir izah verməlidir ki, bu hansi formada baş verir".
Akif NƏSİRLİ
