Ərzaq idxalına ildə 1 milyard manatdan çox itiririk, ancaq yerli istehsal da artır - bəs problem nədədir...
Ərzaq məhsulları ən çox istehlak olunan, ən çox zəruri sayılan məhsul olduğuna görə onunla təminat hər bir ölkə üçün mühüm önəm kəsb edir. Təminatın daxili resurslar hesabına ödənilməsi isə hər bir ölkə üçün prioritet təşkil edir.
Qeyd edilən istiqamətdə Azərbaycanda da müvafiq addımlar atılır. Lakin ərzaq təminatını hələ ki, yerli istehsal hesabına tam ödəmək mümkün deyil.
Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, Azərbaycanda ərzaq idxalı xərcləri 2024-cü ilin 10 ayında keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 10.2 faiz artaraq 1.97 milyard ABŞ dollarına çatıb. Hesabat dövründə qida məhsullarının ümumi ölkə idxalında çəkisi 11.84 faiz təşkil edib. Ərzaq idxalının son beş ildə 46.8 faiz, son 10 ildə isə iki dəfədən çox artdığı bildirilir. Bu fonda yerli istehsal da artır. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu ilin yanvar-oktyabr aylarında Azərbaycanda 11 milyard 407.1 milyon manat dəyərində kənd təsərrüfatı məhsulu istehsal edilib. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1 faiz çoxdur. Ölkənin aqrar sahəsinə xeyli vəsait xərclənir. Lakin nəticələr hələ də istənilən həddə deyil. Hesablama Palatasının “Azərbaycan Respublikasının 2025-ci il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsinə rəyində bildirilir ki, 2017-ci illə müqayisədə 2023-cü ildə bitkiçilik sahəsinə verilmiş subsidiyalar 2.2 dəfə, bir hektara düşən subsidiya 2.4 dəfə artıb, subsidiya vahidinə düşən bitkiçilik məhsulunun dəyəri isə 12.2 faiz azalıb. Rəydə qeyd olunur ki, 2025-ci ildə Aqrar Kredit və İnkişaf Agentliyinə 484.5 milyon manat subsidiya proqnozlaşdırılıb ki, bu da 2024-cü ilin proqnozundan 41.6 milyon manat və ya 9.4 faiz çoxdur: “Dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən subsidiyaların (əkin, məhsul, toxum, heyvan və sair) nəticəlilik baxımından müsbət təsirləri arzuolunan səviyyədə deyil. 2025-ci ildə bu istiqamətdə xərclərdə 2024-cü ilin proqnozu ilə müqayisədə 9.4 faiz artım nəzərdə tutulduğu halda, bitkiçilik və heyvandarlıq sahələrində istehsalın illik artımının cəmi 0.1 faiz bəndi olması gözlənilir”. Milli Məclisin Aqrar siyasət komitəsinin sədri Tahir Rzayev də “Turan”a açıqlamasında idxalın ildən-ilə artmasının tərəfdarı olmadığını bildirib: “Yerli bazar formalaşdırılmalıdır, yerli məhsullardan daha çox istifadə olunmalıdır. Ancaq insanlar məhsulların xarici görünüşünü nəzərə alır, yerli məhsullara üstünlük vermir. İnsanlar elə bilirlər ki, xaricdən gələn ərzaq məhsulları daha keyfiyyətlidir. Ancaq bir çox hallarda onların keyfiyyəti bizim yerli məhsullardan daha aşağı olur”. Amma deputat hesab edir ki, ərzaq məhsullarının idxalında artım həm də tələbat məsələsidir: “İnsanların ərzaq mallarına tələbatı artır. Əhalinin artımı ilə də əlaqəli ola bilər... Həm də xarici turistlərin sayının artımı ilə bağlı ola bilər ki, onlar burada bu məhsullara ehtiyac duyur və iş adamları bu məhsulların idxalında maraqlı ola bilər”. Onun fikrincə, xaricdən idxalı azaltmaq və yerli istehsalı artırmaq üçün sistemli iş getməlidir: “Tələbata uyğun bazar nizamlanmalıdır”. Bəllidir ki, idxal artdıqca valyuta axını artır və ölkə daxilində bahalaşma baş verir.
Hesab edilir ki, əsas məsələ yerli istehsalın daha sürətlə inkişaf etdirilməsidir. Ərzaq təhlükəsizliyi maksimum təmin olunmalıdır. Bunlar hökumətin diqqət mərkəzində olan mövzulardır və neçə illərdir ki, bu məsələlər prioritet olaraq qalıb. İqtisadçılar bildirir ki, heç bir ölkə maksimum dərəcədə özünü bütün ərzaq məhsulları ilə təmin edə bilməz. Dünya ölkələrinə nəzər salsaq, hər şeyini özü təmin edən ölkə tapmaq mümkün deyil. Amma idxalı elə tənzimləməlidir ki, hər növ məhsul üzrə yerli istehsalı da himayə etmək mümkün olsun. Elə olmalıdır ki, ölkəyə gətirilən məhsula daxili bazarda diktə edilən qiymət yerli istehsal ilə məşğul olan şəxsdə bazara öz məhsulunu çıxarmağa mane olmasın. Yerli istehsalı inkişaf etdirməklə bərabər bazarda rəqabət şəraitinin geniş miqyasda təmin olunmasını, idxalda və daxili bazarda inhisarçılığa yol verməmək və qiymətlərin gömrük, vergi, idxal rüsumları vasitəsi ilə düzgün tənzimlənməsi təmin olunmasına xüsusi diqqət etmək lazımdır. Bunları təmin etmək mümkün olarsa, daxili bazarda xarici mənbələrdən qaynaqlanan inflyasiya, qiymət artımı kəskin xarakter daşımayacaq. Bu fonda qeyd edək ki, son illərdə ərzaq məhsulları bazarında müşahidə edilən müsbət trend yerli məhsullardan istifadənin artmasıdır. Yəni insanlar getdikcə üstünlüyü daha çox yerli məhsullara verirlər. Hazırda ərzaq məhsulları idxalındakı artım əsasən maliyyə bazarlarında müşahidə edilən trendlərin dəyişikliyindən qaynaqlanır. Bundan əlavə, idxaldan asılılığı azaltmaq və ixracatda mühüm addımlar atmaq üçün regionlarda kənd təsərrüfatı və sənaye məhsullarını istehsal edən müasir müəssisələr qurulmalıdır. Bu, həm ixracı artırar, həm də yeni iş yerləri yaradaraq yerli əhalinin məşğulluğunu təmin edər. İndilikdə isə hökümət tərəfindən makroiqtisadi sabitliyin təmin olunması istiqamətində görülən kompleks tədbirlərə baxmayaraq, dünya iqtisadiyyatında cərəyan edən təlatümlərin təsirlərindən tam şəkildə qorunmaq mümkün deyil.
Ramil QULİYEV
