Söz və fikir azadlığı medianın fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır...

Hər kəsin doğulduğu andan müəyyən hüquq və azadlıqları var. Azadlıq insanın sahib olduğu ən dəyərli şeydir. Fəaliyyət azadlığına malik olan insan özünü ifadə edə, kim olduğunu və bu dünyada yerinin harada olduğunu anlaya bilər. 

Azadlıq daxili prinsipləri, idealları və ideyaları ifadə etmək istəyini həyata keçirməyə imkan verir.

İnformasiya erasında məlumat hüququ azadlıqlar sistemində getdikcə daha əhəmiyyətli rol oynayır

Azadlıq anlayışı cəmiyyətin bütün sahələrində mövcuddur. Məsələn, insan və vətəndaş azadlığı, şəxsi, iqtisadi, siyasi, sosial azadlıq. Bu dünyada hər şey kimi, azadlıqların və hüquqların da onlara qanunla təmin edilmiş müdafiəyə ehtiyacı var. Hüquq insan azadlığının ölçüsünü ifadə edən, dövlət tərəfindən qəbul edilən və ya sanksiyalaşdırılan və onun tərəfindən pozuntulardan qorunan ümumi məcburi formal müəyyən edilmiş normalar sistemidir.

Qeyd edək ki, Azərbaycan Konstitusiyası ölkəmizdə vətəndaşlara anadan olduğu andan ona məxsus olan hüquq və azadlıqlara təminat verir. Qeyd olunur ki, hüquq və azadlıqların qəbulu, onlara riayət edilməsi və qorunması dövlətin vəzifəsidir. Bununla belə, hüquq və azadlıqlarımız təkcə milli hüquqi sahədə deyil, həm də beynəlxalq müstəvidə, məsələn, 1948-ci il Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində öz əksini tapıb. Çox vaxt konkret insan hüquq və ya azadlığının sosial həyatın hansı sahəsinə aid olduğunu dəqiq müəyyən etmək olmur. Çünki bəzi azadlıqlar və hüquqlar əlaqəli sahələrin kəsişməsində yerləşir. Bu fonda söz azadlığı və məlumat hüququ daha çox diqqət cəlb edir. Bəzi hüquqşünaslar bunu şəxsi hüquqlar, digərləri isə siyasi hüquqlar kimi təsnif edir. Yeni informasiya erasında məlumat hüququ azadlıqlar sistemində getdikcə əhəmiyyətli rol oynayır. Bütün həyat fəaliyyətimiz bilik üzərində qurulur və ona əsaslanaraq, uyğun davranış növünü seçirik. Nə qədər çox məlumatımız olsa, bir o qədər çox imkanlar və inkişaf yolları müşahidə edə bilərik. Günümüzdə informasiya insan üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir, çünki onsuz o, qarşısında duran problem və vəzifələri həll etmək, hüququnu həyata keçirmək və azadlıqdan istifadə etmək üçün bir çox yollar arasında yeganə düzgün olanı seçə və tam fəaliyyət göstərə bilməyəcək. Söz azadlığınızdan istifadə etmək fəal şəkildə hərəkətə çağıran, motivasiya ilə kütlələrə təsir edən şəxslər, təşkilatlar və birliklər üçün faydalıdır. Parlaq şüarlar, vədlər, gözəl natiqlik - bütün bunlar təmsil etdikləri sosial qrupların maraqları və hüquqları uğrunda mübarizə aparan vətəndaş cəmiyyəti institutlarının silahıdır. Vətəndaş cəmiyyətinin strukturuna öz daxili həyatını müstəqil şəkildə tənzimləyən müxtəlif qeyri-dövlət institutları, məsələn, peşəkar və korporativ birliklər, siyasi partiyalar daxildir. Vətəndaş cəmiyyəti qurarkən nəzərə almaq lazımdır ki, bəzən bu, cəmiyyətin sosial təşkilinin əldə edilmiş səviyyəsi kimi başa düşülür, burada insanın bir fərd kimi hüquq və azadlıqları, dövlətə münasibətdə şəxsi maraqları təmin edilir. Belə bir təşkilatın hüquqi əsası olmalıdır. Beləliklə, söz azadlığının və məlumat almaq hüququnun tənzimlənməsinin əsaslarının formalaşması zərurəti meydana çıxır. Azərbaycanda bu hal ölkə Konstitusiyasının müvafiq maddələrində təsbit edilib. Buna əsasən, hər kəsin fikir və söz azadlığı təmin edilir.

Plüralist dəyərlərin inkişafı diqqət mərkəzindədir

1948-ci il BMT-nin Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin 19-cu maddəsində təsbit olunmuş norma və prinsiplər də fikir və söz azadlığı təmini baxımından mühüm önəmə malikdir. Burada da qeyd edilir ki, hər kəsin fikir və ifadə azadlığı hüququ var; bu hüquqa heç bir müdaxilə olmadan öz fikirlərinə sahib olmaq azadlığı, dövlət sərhədindən asılı olmayaraq istənilən KİV vasitəsilə məlumat və ideyaları axtarmaq, almaq və yaymaq azadlığı daxildir.

Beləliklə, söz azadlığı həqiqəti əks etdirən məlumatı müəyyən edərək və əldə etmək yolu ilə ədalətli vətəndaş cəmiyyəti qurmaq üçün ən mühüm vasitədir. Ölkəmizdə buna xüsusi diqqət olunur və yanaşma belədir  ki, söz və media azadlığı demokratik cəmiyyətin prioritet dəyərlərindən biridir. Rəqəmsal həllərin inkişaf etdiyi indiki şəraitdə ifadə azadlığı üçün geniş auditoriya var və həmçinin hər hansı problemlər yarandığı halda ictimai nəzarət üçün yeni imkanlar mövcuddur. Fikir, söz və məlumat azadlığı anlayışları ilə yanaşı, plüralizm məfhumu da inkişafa və təkmilləşməyə gedən istiqamətləri müəyyənləşdirməyə kömək edir. Vətəndaş cəmiyyətinin əsas prinsiplərindən olan plüralizm bir-birindən düşüncə tərzinə, mövqeyinə, yanaşmasına və davranış üslubuna görə fərqlənən fərdlərin bir araya gələ bilməsini əks etdirir. Bütün qeyd olunan məqamlar müasir Azərbaycanda formalaşmış demokratik cəmiyyət anlayışına bir işıq salır. Demokratik prinsiplər, plüralist dəyərlər daim eyni vəziyyətdə qalan sabit anlayışlar deyil və onlar hər zaman yeniliyə, təkmilləşməyə yönəlirlər. Azərbaycanda qərarlaşan demokratik dəyərlər də tədricən təkmilləşərək yeni keyfiyyətdə təzahür edir. Elə bu da ölkəmizin dinamik tərəqqisini şərtləndirən başlıca faktorlardan biri kimi özünü göstərir. İnsan hüquq və azadlıqlarının dövlət tərəfindən tanınan, hörmət edilən və qorunan ən ali dəyər kimi vurğulanması dövlətin hər hansı formada bu yanaşmasından sui-istifadə olunmasına imkan verməməlidir. Əksinə, qanunun aliliyinin bu vəzifəsi cəmiyyətin iqtisadi və mədəni həyatının təşkilində onun nüfuzunu və əhəmiyyətini xeyli artıra bilər. Təbii ki, əgər dövlətin bu zəruri sosial funksiyaları tam və ardıcıl şəkildə yerinə yetirilərsə. İnsan hüquqları cəmiyyətə dövləti idarə etmək və ya ondan uzaqlaşmaq, şəxsi həyatda, əqidə seçimində, dinə münasibətdə, mülkiyyət sahəsində öz müqəddəratını təyin etmək imkanı verir. Söz azadlığı ictimai, dövlət və digər xarakterli müxtəlif məsələlərə dair öz fikir və əqidəsini şifahi və ya çap olunmuş sözlə, yığıncaqlarda, mitinqlərdə və digər vasitələrlə sərbəst ifadə etmək imkanıdır. Söz azadlığı ancaq cəmiyyətin və dövlətin müxtəlif məsələlərində fikir müxtəlifliyi nümayiş etdirməkdə maraqlı olan demokratik rejimdə reallaşa bilər. Fikir və söz azadlığı fərdin öz əqidə və mülahizələrini sərbəst formalaşdırmaq, onlara riayət etmək, onlardan sərbəst imtina etmək hüququnu, öz fikir və əqidəsini sərbəst ifadə etmək, şifahi və şifahi ünsiyyət hüququnu nəzərdə tutur. Söz azadlığı KİV-in fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır, eyni zamanda istənilən qanuni yolla informasiyanı sərbəst axtarmaq, almaq, ötürmək, istehsal etmək və yaymaq hüququnun həyata keçirilməsi üçün zəruri zəmin yaradır. Azərbaycanda da məhz bu fundamental məqamlara xüsusi diqqət olunur.

Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.