Dollara tələb yenə yüksəkdir - manata yeni baxışlar var...

Maliyyə bazarında mövcud vəziyyətin təhlili göstərir ki, bu ilin əvvəlindən Azərbaycanda ABŞ dollarına tələbatın artması davam edib. Mərkəzi Bankın məlumatına görə, yanvar-may aylarında 37 valyuta hərracında banklara 2 milyard 968 milyon ABŞ dolları satılıb. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə iki dəfə çoxdur.

Açıqlanan rəqəmlərə görə, ilin ilk üç ayında Azərbaycanda əhalinin də dollara tələbi kəskin artıb. 2024-cü ilin yanvar-mart aylarında insanlar banklardan 931.3 milyon dollar alıblar. Bu da illik müqayisədə 491.5 milyon manat və ya 112 faiz çoxdur. İlin əvvəlində Mərkəzi Bank hərraclarda valyutaya tələbin aktivləşməsini mövsümi xarakterli adlandırmışdı. Qeyd olunurdu ki, bu, əsasən, bir sıra dövlət layihələrinin icrası və özəl sektorun idxal tələbi, o cümlədən, ərzaq və kənd təsərrüfatı məhsulları ilə əlaqədardır. Amma görünən odur ki, mövsümi proses başa çatsa da dollara tələb artmaqda davam edir. Düzdür, bankların hərracda hansı məbləğdə pul tələb edəcəyini öncədən heç vaxt müəyyən etmək olmur. Bu onu göstərir ki, bankların müştərilərində tələbat çoxalıb. O da dəqiq görünür ki, ilin əvvəli sahibkarların biznesində aktivlik artır. Sahibkarlara xarici valyuta, yəni dollar lazımdır. Lakin bu uzunmüddətli tendensiya deyil. Belə ki, ötən ilə baxsaq, təxminən eyni dərəcədə tələbat gah artıb, gah da düşüb. Bu da bankların tələbatına bağlı olan bir şeydir. Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Məzahir Əfəndiyev  “”Turan”a bildirib ki, Mərkəzi Bank ilə bağlı ciddi islahatlara start verilib: “Parlamentdə keçən yay və payız sessiyalarında da monetar siyasətin məhz Mərkəzi Bank tərəfindən aparılmasına dair yeni qanunvericilik təşəbbüsləri ilə çıxış edildi, parlament də bu təşəbbüsü dəstəklədi. Bu da ondan xəbər verirdi ki, ölkədə monetar siyasət müstəqil qaydada, Mərkəzi Bank tərəfindən həyata keçiriləcək”. Deputat qeyd edib ki, bu gün Azərbaycanda iqtisadiyyat genişlənir, şaxələnir, ölkəyə olan maraq artır: “Bu maraq, eyni zamanda, ticarət dövriyyəsinin çoxalmasına gətirib çıxarır, nəticədə bu, ölkədə pulun dövriyyəsinə də təsir göstərməkdədir. Ona görə də dollara tələbat artır”. Ekspertlərin fikrincə, manat kifayət qədər oturuşmuş bir valyutadır. Ona görə də dolara tələbin artmasına baxmayaraq, manatın onun dəyərdən düşməsi  gözlənilmir. Amma iqtisadçı Natiq Cəfərli “Azadlıq” radiosuna açıqlamasında valyutaya tələbatın artmasının obyektiv və subyektiv əsaslarının olduğunu bildirib: “Obyektiv səbəblər ondan ibarətdir ki, indi yay mövsümüdür və imkanı olan şəxslərin xaricə səfərlərinin sayı artıb. Eyni zamanda, yeni məktəb mövsümünə artıq hazırlıqlar başlayıb. Ölkədə 2 milyondan yuxarı tələbə və şagird var, onların universitetə, məktəbə hazırlaşması üçün geyimindən tutmuş, məktəb ləvazimatlarına qədər hər şey xaricdən gətirilir”.

İqtisadçının sözlərinə görə, növbəti bir səbəb təmir-tikinti işlərinin aparılması, investisiya layihələrinin həyata keçirilməsi ilə bağlıdır: “Əsasən də Qarabağ və Şərqi Zəngəzur zonasında böyük təmir-tikinti işləri gedir. Bunun üçün avadanlıq və tikinti materialları xaricdən alınır”. O, valyutaya tələbatın artması tendensiyanın ilin sonuna qədər səngiməyəcəyini düşünür: “Ola bilər ki, sentyabr-oktyabr aylarında vəziyyət bir az yumşalsın, amma noyabrdan başlayaraq Yeni il ajiotajı ilə bağlı valyutaya tələbat artacaq”. Ekspertin fikrincə, bunun ən mənfi cəhəti ondan ibarətdir ki, əlaqədar dövlət və hökumət orqanlarının əhali ilə kommunikasiya problemi var: “Ona görə də bu həmin mövzuda şayiələrin daha tez yayılmasına səbəb olur. Amma mən bu il ərzində məhz məzənnə ilə bağlı hər hansı dəyişikliklərin olacağını düşünmürəm. Ancaq bu, o demək deyil ki, həmişə belə olacaq. Düşünürəm, gələn ilin ortalarına, sonuna yaxın artıq manatın məzənnəsi ilə bağlı yumşaldıcı addımların atılmasına ehtiyac yaranacaq”. Qeyd edək ki, 2017-ci ilin yazından manatın məzənnəsində hər hansı dəyişiklik müşahidə edilmir.  Manata təzyiqə gəlincə, bildirək ki, bu ilin əvvəlindən ölkəyə fiziki şəxslər tərəfindən göndərilən valyutanın həcmi də azalıb. 2024-cü ilin yanvar-mart aylarında Azərbaycanda banklara sürətli pul köçürmə sistemləri vasitəsi ilə 465,2 milyon manat vəsait daxil olub. Azərbaycanda banklardan xaricə göndərilən vəsaitin həcmi isə 129 milyon manata bərabər olub. Ötən ilin yanvar-mart aylarına nisbətən sürətli pul köçürmə sistemləri vasitəsi ilə banklara daxil olan vəsaitin həcmi 30,9 faiz və ya 207,6 milyon manat, banklardan xaricə köçürmələr isə 26,2 faiz və ya 45,8 milyon manat azalıb. Qeyd edək ki, ötən ilin ilk 3 ayında Azərbaycanda banklara sürətli pul köçürmə sistemləri vasitəsi ilə 672,8 milyon manat daxil olub. Banklardan xaricə göndərilən vəsaitin həcmi isə 174,8 milyon manat təşkil edib.

Ramil QULİYEV