Azərbaycan Türkmənistan qazının tranzitində həlledici rol oynamağa başlayır
Azərbaycan və Türkmənistan arasına enerji sektorunda işbirliyinin getdikcə dərinləşməsi müşahidə edilməkdədir. Elə bu fonda Türkmənistanın ölkəmiz üzərindən daha çox qaz nəql etmək niyyəti də özünü qabarıq şəkildə büruzə verir.
Hadisələrin inkişaf axarı göstərir ki, yaxın perspektivdə Azərbaycan türkmən qazının ixracında mühüm tranzit ölkəyə çevrilə bilər. Bunu türkmən rəsmilərinin açıqlamaları da rəsdiq edir.
Türkmənistanın xarici işlər naziri Rəşid Meredov Aşqabadda Türkmənistanla İran arasında keçirilən biznes-forumda çıxış edərək bildirib ki, ölkəsi İrandan tranzit keçməklə Azərbaycana təbii qaz nəql edərək üçüncü ölkələrə satır: “Türkmənistan böyük qaz ehtiyatlarına malikdir və ixrac etdiyi təbii qazın həcmini artıra bilər. Türkmənistanın geniş ixracı potensialı var ki, bu da region dövlətləri ilə əməkdaşlıq əlaqələrini genişləndirmək üçün böyük imkanlar yaradır”. Xatırladaq ki, Azərbaycan, Türkmənistan və İran arasında 2021-ci ilin noyabrında Aşqabadda svop qaz tədarükü haqqında müddətsiz üçtərəfli saziş imzalanıb. Sazişə əsasən, Türkmənistan İran vasitəsilə Azərbaycana ildə 1,5-2 milyard kubmetr qaz tədarük etməli idi. Lakin sonradan bu həcm 4,5 - 5 milyon kubmetrə kimi artırıldı. Ardınca sözügedən göstərici 7,-7,5 milyon kubmetrə çatdırıldı. İranın Türkmənistandakı səfiri Qulam Abbas Ərbab Hales bu xüsusda bildirib: “Türkmənistan qazının İran ərazisindən nəqlinə gəlincə, biz müqavilələrimizə baxmalıyıq. Amma razılaşmalara görə, biz gündəlik 4,5-5 milyon kubmetr Azərbaycana svop çatdırılması həyata keçiririk. Türkmənistanla Azərbaycan arasında mövcud olan müqavilələrə əsasən indi svop tədarükü 7-7,5 milyon kubmetrə qədər artıb. Serah xəttində svop tədarük potensialı gündəlik 20 milyon kubmetrə qədərdir”. Amma indi türkmən tərəfi Azərbayacan qaz tədarükünü daha da artırmaq istəyir. Hətta bu günlərdə Türkmənistan və İran Azərbaycana təbii qaz tədarükünü sutkada 10 milyon kubmetrədək sınaqdan keçirib. İranın Milli Qaz Şirkətinin baş direktoru Məcid Çeqaninin sözlərinə görə, hazırda gündəlik qaz tədarükü sutkada 4,5 milyon kubmetrdən 8 milyon kubmetrədək artırılıb, bundan əlavə, 10 milyon kubmetr türkmən qazının sutkalıq sınaq tədarükü uğurla həyata keçirilib. Qaz şirkətinin baş direktoru vurğulayıb ki, gələcəkdə Türkmənistandan qaz idxalının həcminin artırılması planlaşdırılır. Bu isə İran vasitəsilə daha çox həcmdə türkmən qazının Azərbaycana gəlişi deməkdir. Bu, türkmən tərəfi üçün çox önəmlidir. Məsələ burasındadı r ki, Türkmənistan bu ilin sonuna qədər qaz hasilatının 80 milyard kubmetri ötəcəyini gözləyir. 2022-ci ildə ölkədə 82,7 milyard kubmetr qaz hasil edilib. “Türkmənqaz” dövlət konserninin sədr müavini Murat Arçayevin sözlərinə görə, bu il qaz ixracının 40 milyard kubmetrə yaxın olacağı proqnozlaşdırılır. Bu həcmin təqribən 35 milyard kubmetri “Türkmənqaz” tərəfindən təmin olunacaq. Çin əsas ixrac istiqaməti olaraq qalacaq və oraya 30 milyard kubmetrdən çox qaz nəql olunacaq. Bundan əlavə, hazırda türkmən qazının Özbəkistan, Rusiya, Azərbaycana tədarükləri də həyata keçirilir. Azərbaycan üzərindən qaz nəqlinin həyata keçirilməsi isə Türkmənistana daha çox vəsait qazandırır. Bu səbəbdən Azərbaycan istiqaməti Türkmənistan üçün getdikcə daha cəzb edici hala gəlir.
Məlumdur ki, Rusiyanın iştirakı olmadan qaz tədarükünün diversifikasiyası Avropa üçün son dərəcə çətindir. Belə vəziyyətdə 13,6 trilyon kubmetr qaz ehtiyatı olan Türkmənistan Avropa bazarına qaz tədarük etmək üçün mühüm namizəddir. Əsas problem odur ki, Türkmənistanla Avropa arasında boru xətti yoxdur və çəkilməsi də real deyil. Ona görə hazırda çoxlarını bir sual düşündürür: Türkmənistanın zəngin qaz ehtiyatlarını Azərbaycan və Türkiyənin vasitəsilə Avropaya çıxarmaq mümkündürmü? Bunun üçün 300 kilometrlik “Transxəzər” qaz kəmərinin çəkilməsi vacibdir. Amma indilikdə bu real görünmür. Bir müddət əvvəl isə mövcud dəniz platformalarından qazın nəqli üçün Türkmənistan və Azərbaycan arasında 78 kilometrlik “Transxəzər” birləşdirici qaz kəmərini n çəkilişi ideyası da gündəmə gətirlib. “Trans Caspian Resources, Inc” Məşvərət Komitəsinin direktoru Natali Kostello bildirib ki, ideya Türkmənistandakı mövcud dəniz hasilat müəssisələrindən təbii qazı Azərbaycandakı mövcud dəniz platformalarına göndərməkdir; 10-12 milyard kubmetr tutumlu bu qaz kəməri Türkmənistanda hasil edilən qazı Cənub Qaz Dəhlizi ilə birləşdirəcək. Amma hələlik bu xüsusda da heç bir addım atılmır. İndiki halda svop-sxemlər vasitəsilə türkmən qazı Azərbaycan vasitəsilə Avropaya çatdırıla bilər. Qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan-İran-Türkmənistan arasında üçtərəfli svop müqavilələri var. Indi bu fonda həcmin artımı Türkmənistana əlavə üstünlüklər vəd edir və Azərbaycan da buna bütün şəraiti yaratmağa hazırdır.
Ramil QULİYEV
