İsrailin müharibəsi neft bazarını qiymət xaosuna sürüklədi...
Yaxın Şərqdə baş verən münaqişə neft bazarlarını dərindən sarsıda bilər. Bu barədə Beynəlxalq Enerji Agentliyinin icraçı direktoru Fatih Birol bildirib: “Bu gün biz Yaxın Şərqdə neft bazarlarını yenidən və dərindən sarsıda biləcək böyük geosiyasi böhranla üz-üzəyik. Çünki bu regionda bir çox neft hasil edən ölkələr yerləşir”.
O əlavə edib ki, hazırda münaqişədə hansı Yaxın Şərq ölkələrinin iştirak etdiyi və böhranın ticarət yollarına necə təsir edəcəyi ilə bağlı müzakirələr aparılır: “Bunlar qlobal neft təhlükəsizliyi üçün ciddi risqlərə səbəb ola biləcək mürəkkəb məsələlərdir”. Məhz belə bir vaxtda İran və ABŞ-ın da müharibəyə daxil olması ilə neft bazarında qiymət xaosunun yaşanacağı gözlənilir. Bu halda ilk mərhələdə neftin qiymətinin 150 dollarlıq həddi keçməsi və daha sonra 200-250 dollara çatması gözlənilir. Bu fonda İranın ABŞ və İsraillə toqquşma ehtimalı daha da artıb. CNN telekanalı ABŞ kəşfiyyatına istinadən məlumat yayıb ki, İran tezliklə Amerikanın Yaxın Şərqdəki hərbi qüvvələrinə hücum edəcək. Məlumata görə, İranın dəstəklədiyi proksi qüvvələrin ABŞ qüvvələrinə hücumu artırmağı planlaşdırdığına dair kəşfiyyat məlumatları mövcuddur: “Bu qruplar artıq İraq və Suriyada ABŞ qüvvələrinə qarşı bir neçə pilotsuz təyyarə hücumu həyata keçirib. Lakin indi ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsində məlumat var ki, İsrail və HƏMAS arasında müharibənin getdiyi vaxt belə hücumlar arta bilər”. Adı açıqlanmayan ABŞ rəsmisi bildirir ki, İran bölgədəki silahlı qruplarına ABŞ və İsrail hədəflərinə hücum etmək təlimatı verib. Bu hücumun yaxın tezlikdə baş verə biləcəyi gözlənilir. ABŞ prezidenti Co Bayden Avstraliyanın baş naziri Entoni Albanese ilə Ağ Evdə danışıqlardan sonra birgə mətbuat konfransında bildirib ki, Vaşinqton müxtəlif səviyyələrdə İrana xəbərdarlıqlar edib: “İranın dəstəklədiyi iddia edilən qrupların Yaxın Şərqdəki ABŞ əsgərlərinə hücumları davam edəcəyi təqdirdə ABŞ-ın mümkün cavabına Tehran hazır olmalıdır. Ayətullah Əli Xamneyini xəbərdar edirəm: əgər onlar bu hərbi qüvvələrə qarşı fəaliyyətlərini davam etdirsələr, biz cavab verəcəyik. Və o, hazır olmalıdır”. Bayden qeyd edib ki, ABŞ qoşunları Yaxın Şərqdə İŞİD terror qruplaşmasına qarşı mübarizə aparmaq və onun bərpasının qarşısını almaq üçün çalışır, bunun İsraillə heç bir əlaqəsi yoxdur. Dövlət katibi Entoni Blinken də BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclasında çıxışı zamanı bildirib ki, İranla hərbi qarşıdurmanın baş verməsini istəmirlər, lakin ABŞ qüvvələrinə hücum edilərsə, cavab veriləcək. Beynəlxalq mütəxəssislər hesab edir ki, mövcud situasiyada Yaxın Şərqdə ABŞ qüvvələrinə hücum olarsa, bu, genişmiqyaslı hərbi toqquşmaya səbəb olacaq və bu halda İsrail-HƏMAS müharibəsinin yaxın perspektivdə regional müstəviyə keçə biləcəyi istisna edilmir.
Qeyd edək ki, Yaxın Şərqdəki ABŞ əsgərləri son bir həftə ərzində 14 PUA və raket hücumuna məruz qalıb, nəticədə 24 nəfər yaralanıb. ABŞ Müdafiə Nazirliyinin rəsmisi general Pet Rayderin sözlərinə görə, İraqdakı ABŞ hərbçiləri oktyabrın 17-dən 24-nə kimi 11 dəfə, Suriyada isə 3 dəfə hücuma məruz qalıblar. General bildirib ki, bir müddət öncə Pentaqon rəsmiləri ABŞ-a qarşı hücumların arxasında İranın dayandığını bildirsələr də, bununla bağlı hələlik heç bir sübut yoxdur: “Ayın 17-də İraqdakı Ayn-əl-Əsəd bazasına raket atıldı. Bir gün sonra baza yenidən hücuma məruz qaldı. Hücum zamanı 4 nəfər yaralandı, eləcə də bazaya ziyan dəydi. Həmin Ərbil yaxınlığındakı Əl-Hərir aviabazasına və Suriyadakı Əl-Tənif bölgəsindəki qarnizona da hücum edildi. Qarnizona hücum zamanı 20 ABŞ hərbçisi yaralandı. Oktyabrın 19-da ABŞ-ın “USS Karni” gəmisi Yəməndə husilər tərəfindən atılan 4 qanadlı raketi və 15 PUA-nı vurdu. Bundan başqa, Bağdad beynəlxalq hava limanı yaxınlığındakı Diplomatik Dəstək Mərkəzinə, 20 oktyabrda Əl-Hərir aviabazasına və 23 oktyabrda Suriyadakı Əl-Tənif qarnizonuna da hücumlıar edilib”. Pentaqon rəhbərinin keçmiş müşaviri, polkovnik Duqlas Makqreqor isə qeyd edir ki, ABŞ İranla hərbi münaqişəyə girmək potensialına malikdir. Amma Makqreqor hesab edir ki, bu mümkün münaqişə fəlakətə çevrilə bilər: “Bununla belə biz İranla müharibəyə doğru gedirik”. Duqlas Makqreqor əlavə edib ki, ABŞ və İran arasında münaqişə yaranarsa, bütün Yaxın Şərq regionu münaqişəyə qarışacaq. Təbii ki, növbəti mərhələdə müharibənin təsirləri onun hansı coğrafiyada yayılmasından asılı olacaq. Əgər müharibəyə digər ölkələr də qoşularsa və əhatə dairəsi genişlənərsə, o halda dünya iqtisadiyyatına təsirlər gözlənilir. Eyni zamanda, neftin dünya bazarlarında qiyməti də daha çox arta bilər. Amma müharibə Fələstin və İsrail arasında, lokal formada davam edərsə, strateji məhsulların qiymətlərinə ciddi təsir edəcəyi proqnozlaşdırılmır. Eyni zamanda, neftin qiymətinin yüz dolları aşması da yaxın müddətdə gözləniləndir. Bu, Fələstin-İsrail münaqişəsinin ən optimal ssenarisində belə proqnozlaşdırılır. Bu prosesin uzun müddət davam etməsi, digər ölkələrin də müharibəyə qoşulması ehtimalının böyük olduğunu nəzərə alsaq, o zaman vəziyyət dəyişir. Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ-nin müharibəyə müdaxiləsi baş verərsə, neftin 120 dollara qədər bahalaşması qaçılmaz olacaq. Hətta vəziyyət daha da gərginləşəcəyi təqdirdə, neft 150 və daha yüksək qiymətə təklif edilə bilər ki, bu da neft tarixinin ən yuxarı səviyyəsi olacaq.
Ramil QULİYEV
