Suriyadakı siyasi proseslərdə iştirak edən dövlətlər və rejim dəyişdikdən sonra onların məqsədləri
2011-ci ildən Suriyada qəddar Bəşər Əsəd rejimini devirmək məqsədilə başlayan üsyan digər dövlətlərin müdaxiləsi ilə uzun müddət nəticə verməmişdir. 24 il ərzində Bəşər Əsəd Rusiya və İranın köməyi ilə hakimiyyətini saxlaya bilmişdir. İran İsrailin, ABŞ-ın Suriyada olmasını istəmədiyi, eyni zamanda Türkiyəni həmişə özünə bölgədə rəqib gördüyü üçün Rusiya ilə tərəfdaş idi. İran Suriya və Livanı nəzarətdə saxlamağa çalışırdı və bu siyasətində Rusiyadan dəstək alırdı. ABŞ Suriyada olan PKK və onun törəmələri olan digər terror qruplaşmalarına dəstək verir və kürd muxtariyyatının yaranmasına çalışırdı. ABŞ-ın Türkiyənin sərhədində terrorçuları dəstəkləməsi Türkiyəni təhlükədə qoyurdu. ABŞ-ın yeni seçilən Prezidenti Donald Tramp Suriyada olan hadisələrə müdaxilə etməyəcəyini bldirsə də, ABŞ-ın bölgədə hərbi gücləri qalmaqdadır. Həm də hərbi güc iki dəfədən çox artırılıb və bildirilir ki, hərbi güc İŞİD-ə qarşı əməliyyat üçün artırılmışdır. Eyni zamanda ABŞ Suriyada olan, Türkiyənin sərhədlərinə ciddi təhlükə olan PKK/YPG terror təşkilatına hərbi avadanlıq göndərir. Belə fikirlər də var ki, ABŞ kəşfiyyat xidməti Rusiyanın Suriyadakı hərbi bazalarına terror hücumları hazırlayır. Beləliklə, ABŞ Rusiyaya, İrana, Türkiyəyə qarşı Suriyadan öz məqsədləri üçün istifadə etməkdə davam edir.
Bəşər Əsəd hakimiyyəti zamanı ölkədə müxtəlif məqsədli ABŞ, Rusiya, İran və Suriya Milli Ordusu ilə yaxın əlaqələri olan Türkiyə orduları yer almışdı. Bəşər Əsəd rejiminin mövcudluğu müddətində Suriya parçalandı. Ölkənin bir hissəsində Bəşər Əsəd, şimal-qərbdə Bəşər Əsədə qarşı vuruşan Əhrar əş-Şam qruplaşmaları var idi. Türkiyə Suriyaya ölkənin gələcəyini birlikdə müəyyənləşdirməyi təklif etsə də, Bəşər Əsəd bunu qəbul etmirdi. Bəşər Əsəd Rusiya və İranın köməyi ilə hakimiyyətini saxlayırdı. Bəşər Əsəd rejiminin devrilməsi Rusiya və İranın Suriyada məğlub olması deməkdir. Lakin Rusiyanın Suriyada iki hərbi bazası qalmaqdadır. Rusiyanın Afrikaya gedən yolu Suriyadan keçir, buna görə də oradakı bazaları çıxarmaq fikri yoxdur. Rusiya Suriyadakı yeni hakimiyyətlə danışıb razılaşacaqlarına ümid edir.
Suriyada siyasi proseslərdə iştirak edən dövlətlər içərisində hakimiyyət dəyişikliyini dəstəkləyən yeganə dövlət Türkiyədir. Suriyadan çıxan 4 milyondan çox əhalini ölkəsində yerləşdirən də Türkiyədir. Əsəd rejiminin devrilməsilə Türkiyə öz məqsədinə nail oldu. İndi əsas məqsədi Suriyada PKK terror təşkilatını məhv etmək, qaçqınların öz vətənlərinə təhlükəsiz qaytarılması, heç kəsin müdaxiləsi olmadan Suriya xalqına öz müqəddəratını təyin etməsinə kömək göstərməkdir. Türkiyənin marağı Suriyanın ərazi bütövlüyünü qorumaq, xalqın firavan yaşaması üçün güclü hökumətin yaradılmasına kömək etmək, Türkiyənin sərhədlərini PKK-çılardan qorumaq, təqribən il yarım ərzində Suriyanın 300 min nəfərlik ordusunu yaratmağa yardım etməkdır. Heyət Təhrir əş-Şamın (HTŞ), Suriya Milli Ordusunun Türkiyə ilə yaxın əlaqələri var idi. Məhz nəzərdə tutulan orduya Heyət Təhrir əş-Şamın 40 min üzvünün, Suriya Milli Ordusunun 50 min əsgərinin, Bəşər Əsəd rejiminin cinayətlərinə qarışmayan hərbçilərin və kəşfiyyat əməkdaşlarının daxil olması planlaşdırılıb. Türkiyə Suriyada qalan terrorçulara ya tabe olmalarını, ya da dəfn ediləcəklərini bildirmişdir.
Ramilə Dadaşova
Siyasi elmlər doktoru, dosent
AMEA Qafqazşünaslıq İnstitutunun direktor v.i.e.
