İqtisadi inkişaf və ətraf mühitin mühafizəsi bir-biri ilə sıx bağlıdır...

Canlı orqanizmlər və onların ətraf mühiti arasında qarşılıqlı əlaqəni öyrənən ekologiya Yerdəki həyatı təmin edən incə tarazlıq haqqında çoxsaylı maraqlı faktları üzə çıxarır. Bu elmi sahə ekosistemləri, biomüxtəlifliyi və orqanizmlərin inkişaf etməsinə imkan verən mürəkkəb əlaqələri araşdırır. 

Son onilliklərdə artan insan fəaliyyəti bu tarazlığı pozaraq, ətraf mühitin mühafizəsi üçün effektiv tədbirlərin görülməsinə təcili ehtiyac olduğunu göstərir.

İnsan fəaliyyəti planetin ekosistemlərini kökündən dəyişir

Ekosistemlərin necə işlədiyini anlamaq üçün ekologiyanı dərindən bilmək vacibdir. Ekosistemlər, istər meşə, istər səhra, istərsə də mərcan rifi, dinamik tarazlıqda qarşılıqlı əlaqədə olan biotik, yəni canlı və abiotik, yəni cansız komponentlərdən ibarətdir. Bitkilər, heyvanlar, mikroorqanizmlər, torpaq, su və iqlim bir-birindən asılıdır. Məsələn, meşə ekosistemində ağaclar təkcə canlılar üçün yaşayış mühiti təmin etmir, həm də torpağın qida tərkibinə təsir edir və su dövranını tənzimləyir. Bir komponentin itirilməsi və ya deqradasiyası sistemdən keçərək gözlənilməz nəticələrə səbəb ola bilər.

Ekoloji tədqiqatlar həmçinin biomüxtəlifliyin əhəmiyyətini - müəyyən bir ərazidə həyat formalarının müxtəlifliyini ortaya qoyur. Yüksək biomüxtəliflik ekosistemin davamlılığını artırır, ona iqlim dəyişikliyi, xəstəliklər və ya yaşayış mühitinin məhv edilməsi kimi narahatlıqlara tab gətirməyə imkan verir. Əksinə, biomüxtəlifliyin itirilməsi ekosistemləri daha həssas və daha az məhsuldar edə bilər. İnsan fəaliyyəti planetin ekosistemlərini kökündən dəyişdirir. Meşələrin qırılması, çirklənmə, həddindən artıq balıq ovu və urbanizasiya ətraf mühitin deqradasiyasının əsas günahkarları sırasındadır. Bu fəaliyyətlər təkcə biomüxtəlifliyi təhdid etmir, həm də təmiz hava, suyun təmizlənməsi və tozlanma kimi ekosistemlərin təmin etdiyi xidmətləri pozur. İstixana qazları emissiyalarının səbəb olduğu iqlim dəyişikliyi ən aktual problemlərdən biridir. Artan temperatur, buzlaqların əriməsi və dəyişkən hava şəraiti həm təbii ekosistemlərə, həm də insan icmalarına təsir göstərir. Məsələn, tez-tez "dənizin yağış meşələri" adlandırılan mərcan rifləri okeanların istiləşməsi və turşulaşması ilə ciddi şəkildə təhdid edilir. Bu ekosistemlərin itirilməsi təkcə dəniz biomüxtəlifliyini məhv etməyəcək, həm də balıqçılıqdan və turizmdən asılı olan dolanışıq vasitələrini pozacaq.  Bu şəraitdə ətraf mühitin mühafizəsi təbii ehtiyatların qorunmasına və insan təsirinin azaldılmasına yönəlmiş siyasətləri, tədbirləri və təşəbbüsləri əhatə edir. O, yerli cəhdlərdən tutmuş Paris Sazişi kimi qlobal razılaşmalara qədər bir çox səviyyələrdə özünü göstərir. Əsas strategiyalara aşağıdakılar daxildir: 1. Biomüxtəlifliyin qorunması: Milli parklar və vəhşi təbiət qoruqları kimi qorunan ərazilərin yaradılması yaşayış yerlərinin və növlərin qorunmasına kömək edir. Deqradasiyaya uğramış ekosistemlərin bərpası digər mühüm yanaşmadır. 2. Davamlı resursların idarə edilməsi: Davamlı meşə təsərrüfatı, kənd təsərrüfatı və balıqçılıq kimi təcrübələr təbii ehtiyatların gələcək nəsillər üçün qorunmasını təmin edərək məsuliyyətlə istifadə olunmasını təmin edir. 3. Çirklənməyə nəzarət: Emissiyaların azaldılması, tullantıların minimuma endirilməsi və təmiz enerji mənbələrinin təşviqi havanın, suyun və torpağın çirklənməsinin həlli üçün çox vacibdir. 4. İctimai maarifləndirmə: Təhsil vasitəsilə icmaların cəlb edilməsi ətraf mühitə nəzarət mədəniyyətini inkişaf etdirir, fərdlərə davamlı həyat tərzini mənimsəmək üçün səlahiyyət verir.

Yaşıl maliyyələşdirmə təşəbbüsləri əsas prioritetlər sırasındadır

Sistemli dəyişiklik kritik olsa da, fərdi hərəkətlər də prosesdə mühüm rol oynayır. Enerji istehlakının azaldılması, təkrar emalı və ekoloji cəhətdən təmiz məhsulların dəstəklənməsi kimi sadə addımlar daha geniş ekoloji məqsədlərə kömək edir. Ağac əkmə təşəbbüslərində, çimərlik təmizliklərində və ya təbliğat kampaniyalarında iştirak etmək kollektiv səyləri gücləndirə bilər.

Bundan əlavə, istehlakçı seçimləri əhəmiyyətli təsir göstərir. Minimum qablaşdırmaya malik məhsullara üstünlük vermək, bərpa olunan enerji təminatçılarını seçmək və biznesləri davamlı təcrübələrlə dəstəkləmək daha yaşıl iqtisadiyyatlara doğru keçidi təşviq edir. Ekoloji problemlərin həlli hərtərəfli yanaşma tələb edir. Hökumətlər, müəssisələr, elm adamları və fərdlər innovativ həllər hazırlamaq üçün əməkdaşlıq etməlidirlər. Bərpa olunan enerji sistemləri və ekoloji cəhətdən təmiz materiallar kimi texnologiyada irəliləyişlər bəşəriyyətin ekoloji izlərini azaltmaq vəd edir.  Nəhayət, planetimizin sağlamlığı təbiətlə qarşılıqlı əlaqəni dərk etməyimizdən asılıdır. Ətraf mühitin qorunması təkcə etik məsuliyyət deyil, həm də davamlı gələcəyi təmin etmək üçün praktiki zərurətdir. İnsan fəaliyyəti ilə təbii ekosistemlər arasında harmoniya yaratmaqla biz Yerin zənginliyini və canlılığını gələcək nəsillər üçün qoruya bilərik. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanın iqtisadi inkişaf konsepsiyasında ətraf mühitin mühafizəsi, ekoloji davamlılıq və yaşıl maliyyələşdirmə təşəbbüsləri əsas prioritetlər sırasındadır. Bu proseslərdə “yaşıl maliyyələşdirmə” xüsusi rol oynayır. Bu çərçivədə həyata keçirilən layihələr istehsal xərclərinin azalmasına, resursların səmərəli istifadəsinə və ekoloji təhlükəsizliyin təmin olunmasına xidmət edir. Bu isə ölkədə sosial-iqtisadi islahatların davam etdirilməsinə, innovativ iqtisadiyyatın formalaşdırılmasına və beynəlxalq reytinqlərdə ölkənin mövqeyinin güclənməsinə şərait yaradır. Müasir dövrdə dövlət və ictimai sektor arasında səmərəli əməkdaşlığın artırılması, məlumat, təcrübə və fikir mübadiləsinin genişləndirilməsi ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına mühüm töhfə verir. Bu əməkdaşlıq çərçivəsində yaşıl artımın təmin olunması və ekoloji təhlükəsizliyin qorunması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanın iqtisadi inkişaf konsepsiyasında ətraf mühitin mühafizəsi, ekoloji davamlılıq və yaşıl maliyyələşdirmə təşəbbüsləri əsas prioritetlər sırasındadır. Bu istiqamətdə istehsal müəssisələrinin öz fəaliyyətini qanunvericiliyə uyğun şəkildə həyata keçirməsi, enerji səmərəliliyinin artırılması və təbii resurslardan səmərəli istifadə vacib şərtlərdən hesab olunur. Bu da Azərbaycana daha böyük uğurlar qazandırır.

Ramil QULİYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.