Dolların taxtı silkələnir, Tramp alternativ pul yaradanları kəskin hədələdi - "kəsərəm"
Qarşılıqlı ödənişlər üçün ABŞ dollarına alternativ valyutalardan istifadə edən ölkələrə qarşı Donald Trampın valyuta və tarif təhdidlərinin nəticələri ilə bağlı mənfi gözləntilər Qərb mediasında artır.
Maliyyəçilər, bankirlər və analitiklər dollar ödənişlərinin təhlükəsizliyinə inamın şantaj və ya təhdidlər vasitəsilə aşılana biləcəyinə şübhə edirlər. Bunlar fonunda BRİCS ölkələri yeni valyuta yaratmaq üzərində işləmədiklərini bildirirlər. Amma əslində bu gün getdikcə daha çox beynəlxalq ödənişlər ABŞ valyutası ilə aparılmır.
Amerika biznes mətbuatı yazır ki, Trampın BRİCS ölkələrinə 100% rüsum tətbiq etməklə hədələməsi dolların rolunu zəiflədə bilər. Bu cür siyasətlər ölkələrin dollara alternativ tapmaq səylərini sürətləndirə, onun dominant rolunu zəiflədə bilər. ABŞ Maliyyə Nazirliyinin keçmiş rəsmisi Bred Setser “The Wall Street Journal”a bildirib: “Ölkələr Trampın dediklərini real təhlükə kimi qəbul etdiyini görəndə qərara gələ bilərlər ki, bu, dollara alternativlər axtarmaq üçün stimuldur”. Qeyd edək ki, Donald Tramp faktiki olaraq BRICS ölkələrinə valyuta ultimatumu verib: “Biz tələb edirik ki, BRİCS ölkələri yeni valyuta yaratmayacaqları və qüdrətli ABŞ dollarını əvəz edəcək hər hansı digər valyutanı dəstəkləməyəcəkləri barədə öhdəlik götürsünlər, əks halda onlar 100 faiz tariflərlə üzləşəcəklər və gözəl ABŞ iqtisadiyyatında satışlarla vidalaşacaqlar”. ABŞ prezidenti vəzifəsinə başlamamış Donald Trampın sosial şəbəkədə bu dedikləri ajiotaj doğurub. Rusiya prezidenti Vladimir Putin Donald Trampın dollardan imtina etmək istəyən BRİCS üzvlərinə müraciətini şərh edərkən deyib: “Tramp 4 ildir hakimiyyətdən kənarda qalıb və bu müddət ərzində dolların mövqeyi zədələnib. Yeni seçilmiş prezident dörd ildir ki, Ağ Evdə olmayıb və bu müddət ərzində iqtisadiyyatda, dünyada və Amerika iqtisadiyyatında müəyyən dəyişikliklər baş verib. Onun davamçıları, siyasi rəqibləri dolların dünya ehtiyat valyutası kimi fundamental əsaslarını sarsıtmaq üçün çox işlər görüblər”. Putin bu gün dollardan başqa ölkələrə zərər vermək üçün siyasi və bəlkə də silahlı mübarizənin aləti kimi istifadə olunduğunu vurğulayıb. Beləliklə, Trampın valyuta ultimatumunun uğuru heç də təmin edilmir. Üstəlik, valyuta şantajının mənfi nəticələri zorakılıq və təhdidlərin uzunmüddətli etimad və əməkdaşlığa aparan ən yaxşı yol olmadığını başa düşən müşahidəçilər dollara alternativlərin axtarışlarının sürətlənəcəyini gözləyirlər. Düzdür, Amerika dolları bu gün beynəlxalq ödənişlərdə və ya ölkələrin valyuta ehtiyatlarında üstünlük təşkil edir, bu faktdır. Amma eyni fakt həm ehtiyatlarda, həm də hesablaşmalarda ABŞ dollarının çəkisinin tədricən azalması istiqamətində uzunmüddətli tendensiyanı üzə çıxarır. Getdikcə daha çox ölkə öz ehtiyatlarında dollar aktivlərinin payını tədricən azaldır. Və bu, heç də pis niyyətli anti-Amerika siyasəti məsələsi deyil, Nikson administrasiyasında maliyyə naziri Con Konelli tərəfindən çoxdan formalaşdırılmış ümumi prinsipdir: “Dollar bizim valyutamızdır, lakin bu, sizin probleminizdir”. Bu prinsip o deməkdir ki, istənilən dollar emissiyası dünyanın əksər ölkələrində mütləq qiymət artımına və inflyasiyaya səbəb olacaq. Belə ki, koronavirus pandemiyası zamanı dolların aktiv emissiyası hətta Çin də daxil olmaqla bir çox ölkədə hakimiyyət orqanlarının ictimai etirazlarına səbəb oldu. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Çin Vanq deyib: “Biz ABŞ-ı məsuliyyətli maliyyə və pul siyasəti seçimləri etməyə və makroiqtisadi siyasət koordinasiyasını gücləndirmək, beynəlxalq iqtisadi və maliyyə sabitliyini birgə qorumaq və qlobal iqtisadiyyatın bərpasına töhfə vermək üçün digər iqtisadiyyatlarla işləməyə çağırırıq. Birləşmiş Ştatlar uzun müddət dolların hegemonluğundan sui-istifadə etdi, düşünmədən borc aldı, böhranların yükünü ölkəyə köçürdü. Digərləri isə qeyri-məhdud kəmiyyət yumşalması siyasətini həyata keçirdilər".
Deməli, dollara alternativ axtarışın səbəbləri ölkələrin intriqaları deyil, ABŞ-ın özünün siyasətinin obyektiv nəticələridir. BRİCS ölkələrinin liderlərinə yönəlik valyuta şantajı isə çətin ki, bu reallığı dəyişsin. Trampın yeni ümumi valyuta yaradılacağı təqdirdə BRİCS ölkələrinə qarşı tariflər tətbiq edəcəyi ilə bağlı hədələrindən sonra Cənubi Afrika rəsmiləri assosiasiyanın belə planlarının olmadığını bildirib. Cənubi Afrika Xarici İşlər Nazirliyi bildirib: “Son zamanlar yanlış təqdimat BRİCS-in yeni valyuta yaratmağı planlaşdırdığına dair yanlış məlumatın yaranmasına səbəb olub. Lakin bu, belə deyil”. Departament aydınlaşdırır ki, BRICS ölkələri arasında müzakirələr milli valyutalardan istifadə etməklə ticarətə yönəlib.
Düzdür, BRİCS-ə qoşulmaq üçün müraciət etmiş bəzi ölkələr öz hesablamalarında Amerika valyutasının payını azaltmaq istəklərini artıq təsdiqləyiblər. Belə ki, 2024-cü ilin oktyabrında Afrikanın ən böyük neft ixracatçısı olan Nigeriyanın hakimiyyət orqanları öz xammalının satışını ABŞ dollarından yerli valyuta olan nairaya köçürüblər. Maraqlıdır ki, dollar ödənişləri bəzən ABŞ-ın özünə təsirli təzyiq alətinə çevrilir. Belə ki, bir müddət əvvəl Amerika siyasətçiləri OPEC neft kartelində iştirak edən ixracatçı ölkələri mühakimə etmək üçün qanunvericilik bazası hazırlayırdılar. Lakin Səudiyyə Ərəbistanı hakimiyyəti amerikalıları nefti dollara satmaqdan imtina etməklə hədələyib. Nəticədə amerikalı siyasətçilər OPEC-ə üzv ölkələrə qarşı antiinhisar iddiaları qaldırmaq planlarından imtina etməli oldular. Trampın tarif təhdidləri səbəbindən ABŞ dolları üçün böyük problemlər - bu, Danimarka Saxo Bankının analitiklərinin 2025-ci il üçün "şok proqnozlarından" birincisidir. Qarşıdan gələn ildə Trampın yeni administrasiyası bütün idxala böyük rüsumlar tətbiq etməklə və ABŞ büdcə kəsirini azaltmaqla ABŞ-ın dünya ilə münasibətlərinin xarakterini dəyişə bilər. Dollar və qlobal ticarət üçün nəticələr fəlakətli olacaq və sistemdə onun işləməsini təmin etmək üçün kifayət qədər dollar qalmayacaq. Bu səbəbdən ölkələr kriptovalyuta ödənişləri də daxil olmaqla dollara alternativ axtarışları gücləndirirlər. O da qeyd edilir ki, nəticədə kriptovalyuta bazarı 4 dəfə artacaq, dollar əsas valyutalara nisbətdə 20%, qızıla qarşı isə 30% ucuzlaşacaq. ABŞ iqtisadiyyatı bu devalvasiya ilə güclənəcək. Danimarka bankirlərinin proqnozlarına görə, bundan Amerika ixracatçıları üstünlük əldə edəcəklər.
Ramil QULİYEV
