Elmin davamlı və sistemli inkişafı dövlət siyasətinin mərkəzində dayanır...
XXI əsri haqlı olaraq kommunikasiya əsri adlandırırlar. Qloballaşma, informasiya texnologiyaları, hətta qeyri-mütəxəssislər üçün də cəlbedici hala çevrilib. İnformasiyanın ötürülməsi və emalı ilə bağlı vəzifələr istənilən fəaliyyətdə, o cümlədən elmi tədqiqatlarda prioritetdir.
Xüsusən, elmi biliklər sisteminin müasir texnogen sivilizasiyanın və yaranan informasiya cəmiyyətinin dinamik inkişaf edən reallıqlarına inteqrasiyasının yolları, perspektivləri və imkanları bu fonda böyük aktuallıq kəb edir. Belə bir sivilizasiyada elm sosial institut və elmi-texniki tərəqqi sosial dinamikanın daxili xarakteristikası kimi informasiyanın qarşılıqlı əlaqəsi metodlarının dəyişməsinin mənbəyi və səbəbi kimi çıxış edir. Tərəqqi ideyası dəyişiklikləri başa düşmək və həyata keçirmək, hərəkət etmək istəyi, sənaye, elmi, texniki və informasiya mövqelərinin böyüməsi üçün əsas stimul hesab olunur. Beləliklə, elm sözün həqiqi mənasında həyatın yeni keyfiyyətini təmin edir. Bu baxımdan elmi sahədə ünsiyyətlə bağlı məsələlər xüsusilə aktualdır.
Ölkənin qüdrəti onun elmi potensialı ilə birbaşa bağlıdır
Bu gün həm tətbiqi, həm də fundamental elmin maliyyələşdirilməsi elmin inkişafının əhəmiyyətinin dərk edilməsindən və əsas investorlar - dövlət orqanları və biznes nümayəndələri tərəfindən tədqiqatların aparılması zərurətindən asılıdır. Müasir dünyada elmi kommunikasiyalar elmi tədqiqatların aparılması prosesində, elmi polemikaya əsaslanan mürəkkəb məsələlərin müzakirəsi, diskussiya və mübahisələr, debatlar və sair zamanı, eləcə də elmi biliklərin ötürülməsi kontekstində fəal şəkildə istifadə olunur
Elmi yanaşma özümüzü və yaşadığımız dünyanın quruluşunu daha yaxşı anlamağa imkan verir. Təcrübələr vasitəsilə fərziyyələrin sistematik sınaqdan keçirilməsi tədqiqat üçün sonsuz imkanlar açır. 21-ci əsrdə biliyin həddi-hüdudu olmadığı anlayışı nəhayət formalaşıb. Bu, o deməkdir ki, elmi biliklərin əldə edilməsi və toplanması baxımından bəşər sivilizasiyasının inkişafının sərhədi yoxdur. Təbii ki, burada elmi ünsiyyət, kommunikasiya faktoru da mühüm önəm kəsb edir. Ümumi qəbul edilmiş təfsirdə elmi kommunikasiyalar texniki vasitələrin və təşkilati strukturların məcmusudur ki, onların vasitəsilə tədqiqatın nəticələri haqqında məlumat yayılır və toplanır, etibarlı və praktiki faydalı biliyə çevrilir. Başqa bir tərifə görə, elmi ünsiyyət insanlar arasında elmi informasiya mübadiləsinə, yəni kollektiv elmi düşüncə fəaliyyətində iştirak edən və ya iştirak etmək istəyən subyektlər arasında peşəkar əlaqəyə əsaslanan ünsiyyət formasıdır. Amma elm və cəmiyyət arasında müasir qarşılıqlı əlaqə konseptual dəyişikliklərə məruz qalır. Elmi biliklərin mütəxəssislər dairəsindən geniş auditoriyaya birtərəfli şəkildə yayılmasını nəzərdə tutan təhsil paradiqması dialoq modeli ilə əvəz olunur. Elm və cəmiyyət qarşılıqlı əlaqədə bərabərhüquqlu iştirakçıya çevrilirlər. Burada başqa bir anlayışı - elmi məlumatı nəzərə almaq vacibdir. Bu, idrak prosesində əldə edilən, ictimai-siyasi praktikada istifadə olunan, adekvat şəkildə əks etdirilən məntiqi məlumat hesab olunur. Onun əlamətlərini belə izah etmək olar: 1) təbiətin, cəmiyyətin və təfəkkürün obyektiv qanunauyğunluqlarını idrak prosesində elmi informasiya ilə əldə etmək olar; 2) informasiya mücərrəd məntiqi təfəkkürlə emala və ümumiləşdirməyə məruz qaldıqda elmi olur; 3) elmi informasiya obyektiv reallığı elmin əldə edilmiş səviyyəsi uyğun olaraq düzgün əks etdirir; 4) mütləq ictimai-siyasi praktikada istifadə edilməlidir. O da mühüm nüansdır ki, elmin inkişaf etmədiyi bir cəmiyyətdə hər hansı tərəqqidən, inkişafdan danışmaq qeyri-mümkündür. Bu mənada təsadüfi deyil ki, Azərbaycanda elmin inkişafı dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biridir. Dövlətin gələcəyi, iqtisadi, siyasi və hərbi qüdrəti onun elmi potensialı ilə bilavasitə bağlıdır. Buna müvafiq olaraq da ölkəmzidə elmi ünsiyyət və kommunikasiyaya xüsusi diqqət olunur. Eyni zamanda elmin davamlı və sistemli inkişafının təmini, elmi fəaliyyətin institusional sisteminin və maliyyələşdirilmə mexanizmlərinin dünya standartlarına uyğunlaşdırılması, cəmiyyət həyatının bütün istiqamətlər üzrə inkişafında elmi potensialdan səmərəli istifadənin təmin edilməsi, elmin maddi-texniki bazasının və infrastrukturunun modernləşdirilməsi dövlət siyasətinin əsas məqsədləri sırasında yer alır.
Azərbaycan elmi qarşısında yeni mühüm vəzifələr dayanır
Elmin gündəlik həyata davamlı inteqrasiyası nəticəsində cəmiyyətin təkcə zahiri deyil, həm də insanların daxili aləmi, şüur və düşüncələri dəyişir. Buna misal olaraq kosmosun insan tərəfindən tədqiqini göstərmək olar. İnsan təbiətin özünün yaratdığı şəraiti sanki özünə tabe edir. Bu, təkcə bizi sevindirmir, həm də təsirimiz altında baş verənlərə görə məsuliyyət hissi yaradır.
Elmi təfəkkürün hər bir konkret strukturu təsdiqləndikdən sonra biliyin geniş inkişafına, onun reallığın yeni sferalarına genişlənməsinə yol açır. Bununla belə, mövcud sxemlər əsasında izah edilə bilməyən yeni materialın toplanması bizi elmin inkişafının yeni, intensiv yollarını axtarmağa məcbur edir ki, bu da zaman-zaman elmi inqilablara səbəb olur. Elmin bütün tarixi diferensiallaşma və inteqrasiya proseslərinin mürəkkəb dialektik birləşməsindən keçir. Reallığın daim yeni sahələrinin inkişafı və biliyin dərinləşməsi elmin diferensiallaşmasına, onun getdikcə daha çox ixtisaslaşdırılmış bilik sahələrinə parçalanmasına gətirib çıxarır. Eyni zamanda biliyin sintezinə ehtiyac daim elmin inteqrasiyasına meyldə ifadə olunur. Artıq elmin inkişafı faktların toplanmasından, onların öyrənilməsindən və sistemləşdirilməsindən, ayrı-ayrı qanunauyğunluqların ümumiləşdirilməsindən və açıqlanmasından artıq məlum olan faktları izah etməyə və yenilərini proqnozlaşdırmağa imkan verən ardıcıl, məntiqi ahəngdar elmi biliklər sisteminə keçir. Bunlar fonunda son illər dinamik inkişaf yolunda olan Azərbaycanın sosial-iqtisadi və mədəni-mənəvi sahələrdə irəliləməsi mükəmməl elmi-təşkilati strukturun formalaşdırılmasını ön plana çıxarıb. Ölkənin uzunmüddətli inkişaf strategiyasının işlənib hazırlanmasında daxili və beynəlxalq sosial-iqtisadi proseslərin, təbii sərvətlərin və insan resurslarının hərtərəfli təhlili, elmi əsaslara söykənən düzgün proqnozlaşdırmaların aparılması xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu da Azərbaycan elmi qarşısında yeni mühüm vəzifələr qoyur.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
