Zəngəzur dəhlizi açılmasa, Ermənistanı Suriyanın taleyi gözləyir...
Bakı ikitərəfli dialoqu tətbiq etməklə, demək olar ki, beynəlxalq zaminlər institutunun ləğvinə nail olub və Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı məsələdə beynəlxalq konsensus yaradıb. Belə bir açıqlama ilə erməni politoloq Suren Surenyants çıxış edib.
O qeyd edir ki, Ermənistan və Azərbaycan yalnız Bakı üçün mübahisəli məsələlər həll edildikdən sonra sülh müqaviləsi imzalaya biləcəklər. Buna qədər Azərbaycan tərəfi Ermənistana şərtlərini diqtə etməkdə davam edəcək: “Azərbaycan tərəfi ikitərəfli danışıqlar institutunu tətbiq etmək üçün məhbus mübadiləsi hekayəsindən uğurla istifadə etdi. Bakı kifayət qədər inandırıcı şəkildə beynəlxalq ictimaiyyətə deyir: “Baxın, ikimiz razılığa gələ bilərik”. Daha bir məsələ odur ki, Zəngəzur dəhlizi haqqında təkcə Azərbaycan deyil, Avropa da danışır. 44 günlük müharibədə sarsıdıcı məğlubiyyətdən sonra Zəngəzur Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin obyektinə çevrildi və Bakı heç vaxt bu dəhlizlə bağlı mövqeyindən əl çəkməyəcək. Bu gün Zəngəzur dəhlizindən təkcə Azərbaycan danışmır. Şarl Mişel də müxtəlif nəqliyyat modellərindən danışır. Onun təklif etdiyi nəqliyyat kommunikasiyaları modelləri Ermənistanın ərazi bütövlüyünü pozmur, lakin digər mühüm prinsipi - suverenliyi və idarəçiliyi pozur. Beləliklə, Ermənistan bu ərazi üzərində nüfuzunu itirir”. Politoloq hesab edir ki, regionda nəqliyyat kommunikasiyalarına daha yaxşı nəzarət 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatın 9-cu bəndində nəzərdə tutulmuşdu, baxmayaraq ki, bu nəticə vermədi: “Həmin sənədə görə, regionda bütün iqtisadi və nəqliyyat kommunikasiyaları blokadadan çıxarılmalıdır. Ermənistan Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan arasında nəqliyyat əlaqəsini təmin etməlidir. Bu nəqliyyat əlaqəsi Rusiya Federasiyasının sərhəd xidməti tərəfindən idarə olunur. Tərəflərin razılığı ilə Naxçıvanla Azərbaycanın qərb rayonlarını birləşdirən nəqliyyat marşrutu çəkilir. Amma Ermənistan buna əməl etmədi. O səbəbdən bu gün nəqliyyat hərəkətinə nəzarətin istənilən variantı üçtərəfli bəyanatın mətnində qeyd olunandan daha pisdir. Nikol Paşinyan bunu müharibədən sonrakı status-kvonu və ya Rusiyanın nəzarətini pozmaq üçün edib. Əslində, məlum oldu ki, o, nəqliyyat əlaqələrinə qarşı deyil, Rusiyanın nəzarətinə qarşıdır, çünki indi bu 42 kilometrlik hissə geosiyasi maraqların toqquşmasının episentrindədir. Bu baxımdan Ermənistanı Suriyanın taleyi gözləyir, xüsusən də heç bir tərəf öz ambisiyalarından əl çəkmir”.
Surenyants vurğulayıb ki, bu gün Ermənistan hakimiyyətinin “səyləri” sayəsində problemlər nəinki azalmayıb, hətta artıb və 2024-cü il siyasi baxımdan əvvəlkindən daha çətin olacaq. Beləliklə, bütün bunlar göstərir ki, Ermənistan Zəngəzur dəhlizini açmalıdır. Bunu təkcə Azərbaycan yox, əslində dünya istəyir. Bundan imtina, sadəcə, Ermənistanın özü üçün yeni böyük problemlər deməkdir. Bu dəhlizin açılması həm siyasi, həm iqtisadi, həm də təhlükəsizlik baxımından əhəmiyyətlidir. İlk növbədə o baxımdan ki, dəhliz Cənubi Qafqaz regionunda əməkdaşlıq mühitinin təmin olunması üçün münbit şərait yaradacaq. Cənubi Qafqaz, türk dünyası və Avropa qitəsi arasında ticarət əlaqələri güclənəcək. Bu isə öz-özlüyündə iqtisadi maraqları, əməkdaşlığı ön plana çıxaracaq. Bundan əvvəl Türkiyənin nəqliyyat və infrastruktur naziri Abdulkadir Uraloğlu “tvnet” telekanalına müsahibəsində deyib ki, ölkəsi Zəngəzur dəhlizi layihəsinin 2029-cu ilədək həyata keçiriləcəyinə ümid edir: “Zəngəzur dəhlizinin Bakıdan Horadizədək olan hissəsi tamamlanmaq üzrədir. Dəhlizin Türkiyə hissəsinin uzunluğu 224 kilometrdir. Onun hazırlıq prosesi beş il çəkəcək. 2028-ci ildə bütün işlərin başa çatacağını düşünürəm”. Nazirin sözlərinə görə, dəhlizin, Ermənistan ərazisi istisna olmaqla, Horadizdən Ordubadadək olan hissəsində tikinti işləri davam edir: “Naxçıvanı Türkiyə ilə birləşdirən 100 kilometrlik mövcud yol yenidən qurulmalıdır. Dəhliz İğdır-Qars dəmir yolu ilə davam edəcək. Tender prosedurları artıq başa çatan dəmir yolunun tikintisinə bu il başlanacaq”. Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı İrəvanın mövqeyinə toxunan nazir bu yaxınlarda Nikol Paşinyanın layihəyə müsbət mesajlar verdiyini vurğulayıb: “Zəngəzur dəhlizinin Ermənistan hissəsinin uzunluğu təqribən 43 kilometrdir. İrəvan dəhlizin planlaşdırılma və tender prosedurlarını həyata keçirdikdən sonra o, tam başa çatdırılmış hesab olunacaq. Beləliklə, Türkiyə Türk dünyası və Orta Asiya ölkələrinə birbaşa və asan çıxış əldə edəcək”. Nazir İranın Azərbaycanı Türkiyə ilə birləşdirəcək yolun öz ərazisi ilə tikilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etdiyini və Ankara ilə Bakının buna etiraz etmədiyini xatırladıb. Britaniyalı analitik Tomas de Vaal da bildirir ki, 2024-cü ildə Ermənistanı çoxlu sınaqlar, çağırışlar gözləyir: “Bir neçə il əvvəl kim inanardı ki, Qafan şəhərində Avropa İttifaqının, İranın bayraqlarını görəcək, fransızlar orada konsulluq açmaq istəyəcək, ruslar da oradadır. Bu niyə baş verir? Çünki bura həm Şimal-Cənub, həm də Şərq-Qərb istiqamətləri üçün həlledici marşrutdur. Vaxtilə Naxçıvandan İrana dəmir yolu vardı. Əlbəttə, bu bağlandı, 30 ildir oradan qatar keçmir. Amma Sünik və ya Zəngəzurdan keçən dəmir yolu yenidən tikilsə, Naxçıvan yenə Rusiya və İranın dəmir yolu keçidinə çevriləcək. Deməli, Rusiya və İran yenidən həmin bölgəyə baxır. Zəngəzur Azərbaycan üçün Türkiyə ilə əlaqədir, Qərb üçün isə Türkiyə, Ermənistan, Azərbaycan ərazisindən Orta Asiyaya yeni Şərq-Qərb kanalıdır. Beləliklə, birdən bu kiçik, 43 kilometrlik dəmir yolu hamını maraqlandırmağa başlayır. Ukraynadakı müharibə bütün bu Şərq-Qərb yollarını bağladığından, Qafqazdan keçən bu Şərq-Şimal-Cənub kanalları daha çox əhəmiyyət kəsb edir”.
Ramil QULİYEV
