Türkmən-əfqan qaz kəməri yenə iflasa uğradı - türkmən qazının Azərbaycandan başqa yolu yoxdur...
Firdovsi Şahbazov: “Yanlış strategiya səbəbindən türkmən qazı Avropa bazarına çıxa bilmir”
Türkmənistan-Əfqanıstan-Pakistan-Hindistan (TAPI) boru kəmərinin Əfqanıstan hissəsinin tikintisinə başlanılması mərasimi üçün Türkmənistan-Əfqanıstan sərhədinə gətirilən borular digər bölgələrdəki tikinti trestlərinə qaytarılıb.
Belə ki, Türkmənistan və Əfqanıstan rəsmiləri sentyabrın 11-də Marı rayonunda tikintisinə 9 il əvvəl başlanmış TAPI qaz kəmərinin Əfqanıstan hissəsinin də daxil olduğu yeddi mühüm infrastruktur obyektinin tikintisinin təməlqoyma mərasimində iştirak ediblər. Lakin mərasimdən bir neçə gün sonra qaz kəməri üçün nəzərdə tutulduğu bildirilən borular geri götürülüb, inşaatçılar öz vilayətlərinə göndərilib.
“Türkmənistan-Əfqanıstan hissəsinə qaz kəmərinin Əfqanıstan hissəsinin tikintisinə Türkmənistanın hər yerindən qaz quraşdırma müəssisələrindən minə yaxın insan və müvafiq miqdarda maşın və avadanlıq göndərilib. Bütün borular, avadanlıqlar və inşaatçılar geri göndərilib. Onlara bu layihə üzrə tikintinin hələ başlamayacağı barədə məlumat verilib”, – mənbə Azadlıq Radiosuna bildirib.
Başlanması 2015-ci ilin dekabrında elan edilən layihənin icrası hələ də yubanır.
Görünən odur ki, TAPI qaz kəmərinin iflasa uğramasının başlıca səbəbləri var. Məsələ ondadır ki, kəməri çəkmək üçün Türkmənistanın vəsaiti, texnikası yoxdur. Əfqanıstan isə uzun illərdir sabitsizlikdən əziyyət çəkir. Bir neçə dəfə cəhd etsələr də, kəmərin çəkilişi alınmayıb. Bütün bunlar bir daha onu göstərmirmi ki, Türkmənistan əslində qaz strategiyasını düzgün müəyyənləşdirə bilmir? Türkmənistan qaz strategiyasını TransXəzər vasitəsi ilə Azərbaycan üzərindən Avropaya yönəltməlidir, nəinki Əfqanıstana. Ona görə də bu, Türkmənistanın qaz strategiyasının yanlış olduğunun, Azərbaycanla əməkdaşlıq etmək istəməməsinin ciddi ziyanlarıdır.
“Türkmənistan TransXəzər layihəsinin reallaşmasına biganə yanaşmasaydı, indi Avropada lider mövqeyinə sahib idi”
Sözügedən məsələni “Bakı-Xəbər”ə şərh edən iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru Firdovsi Şahbazov hesab edir ki, yanlış strategiya səbəbindən türkmən qazı Avropa bazarına çıxa bilmir: “Əvvəla, Türkmənistan təbii qaz və neft yataqları ilə zəngindir. İndiyədək ölkə ərazisində 144 neft və qaz yatağı aşkar olunub, lakin onlardan yalnız 40-ı istismar olunur. Türkmənistan neft və qaz ehtiyatlarının ümumi həcminə görə dünyada 4-cü yeri tutur. Türkmənistanın qaz ehtiyatlarının həcmi 7 triliyon kubmetrdən yüksəkdir. Ancaq yanlış siyasət üzündən Türkmənistan qazını Avropaya çıxara bilmir. Halbuki, Avropada qazın qiyməti daha bahadır. Türkmənistan isə ucuz qiymətə qazını Rusiyaya, Çinə və İrana ötürür. Ölkənin qaz potensialına baxsaq görərik ki, bu çox azdır. Halbuki, zamanında Türkmənistan TransXəzər layihəsinin reallaşmasına biganə yanaşmasaydı, indi Avropada lider mövqeyinə sahib idi. Saparmurad Niyazovun ölkəyə rəhbərlik etdiyi (1991-2006) dövrdə bu yanlış siyasətin əsası qoyuldu. Əfsuslar olsun ki, ondan sonra da bu siyasətə ciddi düzəlişlər edilmədi. İqtisadi perspektivi olmayan TAPI və digər yarımçıq layihələrə önəm verildi. Nəticədə itirən tərəf Türkmənistan oldu. Halbuki, TransXəzər qaz kəməri layihəsinin tikintisi Türkmənistanın qərb istiqamətində qaz ixracı üçün daha əlverişlidir. Xəzərin Türkmənistan sahillərindən Azərbaycan sahillərinə qədər 78 kilometr uzunluğunda qaz kəmərinin çəkilməsi Avropaya ixraca təkan verə bilər. Nisbətən kiçik xərclə yeni sistem - TransXəzər qaz kəməri işə salına bilər. Sistem işə salınarsa və Cənub Qaz Dəhlizi genişləndirilərsə, Türkmənistan da bu sistem vasitəsilə göndərəcəyi qazın həcmini artıra bilər”.
Vidadi ORDAHALLI
