Vətəndaşlar siyasi həyatda iştirak edirsə... demokratik cəmiyyətin meyarı...
Siyasət, cəmiyyətin digər sahələri kimi, onunla məşğul olanların həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün lazımdır. Ona görə də vətəndaş cəmiyyətində bütün insanların siyasi mövqe tutmaq və siyasi həyatda iştirak etmək hüququ var. Vətəndaşların siyasi iştirakı onların dövlət qərarlarına təsir etmək, dövlət orqanlarına nümayəndələrin seçilməsi üzrə hərəkətləridir.
Hüquqi dövlətdə bütün insanların belə haqları var. Ancaq bütün vətəndaşlar siyasi iştirak nümayiş etdirmir. Bəzən sadəcə olaraq bunu etməyə həvəsləri olmur, bəzən də olur, amma imkan yoxdur. Vətəndaşın siyasi prosesdə iştirak edib-etməməsinə bir neçə amil təsir göstərir.
Siyasi həyatda iştirakın əsas yollarından biri seçkilərdə fəal iştirak etməkdir
Öncə qeyd edək ki, vətəndaşların siyasi iştirakı demokratiyanın əsas elementidir. Siyasətdə fəal iştirak etməyin bir çox yolu var, o cümlədən seçkilərdə səsvermə, icma təşəbbüsləri və hətta etiraz aksiyaları buna konkret nümunə göstərilə bilər. Elə bu fonda vətəndaş cəmiyyətinin xüsusiyyətlərini başa düşmək vətəndaşların dövlət həyatında səmərəli iştirakına hansı mexanizmlərin və strukturların kömək etdiyini müəyyən etməyə kömək edir.
Vətəndaşların siyasi həyatda iştirakının əsas yollarından biri də dövlət orqanlarının formalaşması üçün mühüm proses olan seçkilərdə iştirak etməkdir. Səsvermə vətəndaşlara hökumətdə öz nümayəndələrini seçmək və mühüm məsələlərdə öz iradəsini ifadə etmək imkanı verir. Siyasi proseslərin formalaşmasında fəal iştirak etmək, öz fikirlərini bildirmək, ictimai həyata təsir edən qərarların qəbulunda iştirak etmək hər bir vətəndaşın təkcə hüququ deyil, həm də borcudur. Vətəndaşların siyasi həyatda iştirakı hökumətin cəmiyyətin maraq və ehtiyaclarını əks etdirməsini təmin edir. O da faktdır ki, vətəndaşlar siyasi proseslərdə fəal iştirak etdikdə hökumətin qərar və hərəkətlərinə legitimlik verir. Bununla yanaşı, vətəndaşların siyasətdə iştirakı fikir mübadiləsinə, ictimai dialoqun yaradılmasına və ictimai institutların inkişafına kömək edir ki, bu da son nəticədə cəmiyyətin tərəqqisinə töhfə verir. Siyasi həyatda fəal iştirak edən vətəndaşlar öz hüquq və azadlıqlarını müdafiə edə, qeyri-demokratik və ya ədalətsiz hərəkətlərə qarşı çıxış edə bilərlər. Vətəndaşların siyasi proseslər, onların hüquq və vəzifələri haqqında maarifləndirilməsi və məlumatlandırılması vətəndaş fəallığının artırılmasında əsas rol oynayır. İctimai təşkilatlara və qeyri-hökumət təşkilatlarına qoşulmaq vətəndaşlara konkret problemləri həll etmək və öz maraqlarını qorumaq üçün birləşməyə imkan verir. Beləliklə, vətəndaşların siyasi həyatda iştirakı demokratik cəmiyyətin fəaliyyətinin vacib elementidir. Bu, hər bir vətəndaşa öz cəmiyyətinin gələcəyini formalaşdırmaqda və qərar verməkdə söz sahibi olan bir prosesdir. Buna görə də cəmiyyətin bütün üzvləri üçün ədaləti, azadlığı və rifahı təmin etmək üçün vətəndaş fəallığını təşviq etmək və dəstəkləmək vacibdir. Bunlar fonunda müasir dünyada dövlət qulluqçuları vətəndaş təşəbbüsünün, hökumətin açıqlığının və siyasətdə ictimaiyyətin iştirakının intensivləşdirilməsinə getdikcə daha çox maraq göstərirlər. Bu, onlara xidmət etdikləri insanları daha yaxşı başa düşməyə kömək edir.
İctimai iştirakçılıq sosial dəyişikliklər üçün təsirli vasitədir
Uğurlu olarsa, ictimai iştirakçılıq cəmiyyətin ehtiyaclarının daha aydın ifadə olunmasına və mövcud problemlərin daha aydın həllinə gətirib çıxara bilər. Vətəndaşlar siyasi qərarlar üçün daha çox məsuliyyət daşıyır və vətəndaşlıq borcunun mənasını başa düşürlər. Bu, vətəndaş hüquqlarının genişlənməsinə, insanların dövlət məmurlarına inamının güclənməsinə və hakimiyyətin seçicilər icması ilə eyniləşdirilməsinə səbəb olan inam və yekdilliyin inkişafına töhfə verir. İctimai iştirakçılıq sosial dəyişikliklər üçün təsirli vasitə olmaqla yanaşı, vətəndaşlar arasında əhəmiyyətli əlaqə hissi yarada bilər. Bu, bəzən siyasət prosesini sadələşdirə və xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.
Bununla belə, bu nəzəriyyənin çatışmazlıqları var və təsaadüfi deyil ki, alimlər vətəndaşlar hökumətdə iştirak etdikdə nə baş verdiyini əsrlər boyu müzakirə ediblər. Əsas problem odur ki, insanların həmişə rasional hərəkət etdiyini güman edə bilmərik. ki, etimad mühitinin yaradılması siyasətdə ictimai iştirakın idarə edilməsinin vacib hissəsidir. Ancaq istənilən halda dövlət məmurları sosial mühiti öyrənməli, cəmiyyətin tərkibini və xüsusiyyətlərini, xüsusən də rəqabət aparan maraqları öyrənməlidirlər. Onlar bütün cəmiyyətin hazırkı vəziyyətini aydın başa düşməlidirlər. İcma qrupları üçün nəyin vacib olduğuna diqqət yetirmək və icmanın tarixini dəqiq bilmək lazımdır. İctimaiyyəti cəlb etmək qərarına gəlmək uzunmüddətli əlaqələr qurmaq, hökuməti və insanları birləşdirə biləcək ümumi baxış bucağı yaratmaq tələb edir. İctimaiyyətin bilavasitə iştirakının və qarşılıqlı fəaliyyətinin əsası da yaradılmalıdır. Vətəndaşların siyasətdə iştirakını təmin edən məsuliyyətli idarəçilik bütövlükdə cəmiyyətə böyük kömək edə, həmçinin hökumətlə insanlar arasında münasibətləri gücləndirə, etimad səviyyəsini yüksəldə bilər. Amma bu sistem çox diqqətlə düşünülməlidir. İnsanların siyasi və vətəndaş iştirakı ayrı-ayrı ölkələrin sərhədləri daxilində də əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. Məsələn, daha yüksək sosial-iqtisadi statusa malik vətəndaşlar daha yüksək səviyyədə iştirak nümayiş etdirirlər. Müxtəlif könüllülük növlərinə gəldikdə, etnik azlıqlar etnik çoxluqdan daha çox öz icmalarına birbaşa təsir edən fəaliyyətlərdə iştirak edirlər. Ölkə daxilindəki bu cür uyğunsuzluqlar həm də sosial amillərlə bağlıdır. Valideyn davranışı son dərəcə vacibdir. Məsələn, özləri etiraz aksiyalarında iştirak edən valideynlərin övladlarının da belə hərəkət etməsi ehtimalı daha yüksəkdir və valideynləri siyasət və sosial məsələlərlə maraqlanan yeniyetmələr də bu cür marağın yüksək olduğunu nümayiş etdirirlər. Digər mühüm sosial amillərə həmyaşıd qruplarındakı münasibətlər daxildir, çünki həmyaşıdları ilə həmrəylik hissi yeniyetmələrin vətəndaş və siyasi dəyərləri qəbul etməsi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Amma istənilən halda siyasi itirakçılıq səviyyəsi ölkəin inkişafına birbaşa təsir edir.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
