Hökumət tütünə görə milyonlarımızın xaricə axmasından narahatdır...
Yerli tütün xammalının keyfiyyətinin tədricən artdığını nəzərə alaraq, hər 1000 ədəd tütün məmulatının istehsalında 2024-cü ildən etibarən yerli xammaldan istifadənin həcmi artırılacaq. Bu məsələ “Tütün və tütün məmulatı haqqında” qanunda dəyişiklik edilməsi barədə qanun layihəsində öz əksini tapıb. Tütün məmulatı qismində siqaret istehsalı ilə bağlı tətbiq ediləcək icazə şərtlərinə məhsulların yerli xammaldan istifadə edilməklə istehsalına icazə verilməsi şərti daxil edilir.
Qanuna uyğun olaraq tütün məmulatının istehsalını həyata keçirən qeydiyyata alınmış sahibkarlıq subyektləri tütün məmulatının istehsalında yerli tütün xammalından istifadə həcmlərinə dair müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi tələblərə riayət etməlidirlər. Hesab olunur ki, bu, ölkədə kənd təsərrüfatının intensiv inkişafına da töhfə verəcək. Tütünçülüyün inkişafı məqsədilə yeni əkin sahələrinin cəlb edilməsi, yeni tütün sortlarının əkininə stimul verilməsinə səbəb olacaq. İstehsalatda yerli xammal bazasından istifadənin artırılması müvafiq sahədə idxaldan asılılığın əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salınmasına, gələcəkdə bu məhsullar üzrə ixrac potensialının artırılmasına səbəb olacaq. Son illər qarşıya qoyulan əsas hədəflərdən biri də respublikada tütünçülüyün inkişafıdır və yerli tütünün keyfiyyətinin beynəlxalq standartlara tədricən çatdırılacağı nəzərə alınaraq, istehsal olunan siqaret məhsulları üzrə minimal yerli xammal tələbinin mərhələli şəkildə artırılması təklif olunur. Bu məqsədlə yerli tütün xammalının keyfiyyətinin tədricən artdığını nəzərə alaraq hər 1000 ədəd tütün məmulatının istehsalında 2024-cü ildən etibarən yerli xammaldan istifadə həcmləri artırılacaq. Qeyd edilən faizlərə nəzarətin dəqiq həyata keçirilməsi məqsədilə yerli tütünün alınması üçün faizlərə uyğun çəkilər müəyyən edilib. Bildirilir ki, tütün xammalının yeni növlərinin becərilməsi və həcminin artırılması üçün 2024-cü ildə istehsal olunan tütün məmulatlarının tərkibində 96 qram, 2027-2029-cu ildə 100 qram, 2030-cu və daha sonrakı illərdə 120 qram yerli xammal olmalıdır. Hökumət bu qərarını yerli bazarın qorunması məqsədi ilə izah edir. Dövlət Vergi Xidmətinin Aksizli və Markalanmalı Malların Dövriyyəsinə Nəzarət Baş İdarəsinin rəisi Azər Süleymanov mövzu ilə bağlı açıqlamasında bildirib ki, ötən il Azərbaycanda 15.3 milyard ədəd siqaret istehsal olunub. Bunun 98 faizi yerli istehsaldır. Amma siqaretlərin Azərbaycanda istehsal edilməsi hələ Azərbaycanın siqaret istehsalı ilə bağlı xaricdən asılı olmadığı demək deyil. Belə ki, Azərbaycanda siqaret istehsal edilsə də, siqaret xammalı baxımından xaricdən ciddi asılılıq var. Bu asılılıq Rusiya-Ukrayna savaşı başlarkən Azərbaycandakı siqaret istehsalçılarını çətin duruma salmışdı. Həmin dövrədək “Azadlıq” radiosunun məlumaına əsasən, Azərbaycanın emal edilmiş tütünə tələbatını Ukrayna təmin edirdi. Savaş başlayandan sonra Ukraynada istehsal və logistika imkanlarının çətinləşməsi Azərbaycanın emal edilmiş tütün idxalına da təsir göstərmişdi. Hətta həmin dövrdə bir müddət bəlli siqaret markaları tapılmadı və siqaret istehsalçıları bu məsələyə dair ayrıca açıqlama da yaydı. Azərbaycanda iri siqaret istehsalçılarından “Tabaterra” QSC-nin açıqlamasında bildirilirdi ki, regionda davam edən müharibə üzündən dünyada logistika sahəsində çətinliklər yaşanmaqdadır və bu səbəbdən yuxarıda qeyd olunan markaların bəzi çeşidləri üçün xammalların təchizat ölkəsi üzrə dəyişiklik prosesi daha çox vaxt tələb edir. Ukraynadan emal edilmiş tütün idxalında problemlər yarandıqdan sonra Azərbaycanın siqaret istehsalçıları emallı tütünü, əsasən, Türkiyədən təmin etməyə başladılar.
Dövlət Gömrük Komitəsinin rəqəmlərinə görə, ötən il Azərbaycan tütün və tütün məhsullarının idxalına 120 milyon dollara yaxın pul xərcləyib. Tütün hər il Azərbaycanda idxalına ən çox vəsait sərf edilən məhsullardandır. Elə hökumətin bu sahəyə marağının artmasına səbəb olan amil də məhz bununla bağlıdır. Özəlliklə 2015-ci il devalvasiyalarından sonra Azərbaycan idxalına çox vəsait xərclədiyi bəlli məhsulların yerli istehsalını artırmağa və ölkədən valyuta çıxışını azaltmağa çalışır. Onu da unutmaq olmaz ki, 2017-ci ildə “Azərbaycan Respublikasında tütünçülüyün inkişafına dair 2017–2021-ci illər üçün Dövlət Proqramı”təsdiqlənmişdi. Tütün əkini sahələrinin genişləndirilməsi və məhsuldarlığın artırılması, tütünün istehsalı, ilkin emalı və son məhsulun ölkədə istehsalının genişləndirilməsi bu proqramın əsas məqsədləri idi. Dövlət Statistika Komitəsinin Azərbaycanda tütünün əkin sahələri ilə bağlı yayımladığı rəqəmlərdən görünür ki, bu proqramın qəbulundan sonra ölkədə tütün əkinlərinin sahəsi artsa da, sonradan yenidən azalmağa başlayıb. Rəsmi rəqəmlərə görə, 2016-cı ilədək Azərbaycanda tütün əkinlərinin sahəsi 1.1-1.4 min hektar arası dəyişib. 2016-cı ildə bu rəqəm 2.4 min hektara yüksəlib. Tütünçülüklə bağlı proqramın qəbulundan sonra 2017-ci ildə bu rəqəm 3 min hektarı aşıb. 2019-2021-ci illərdə Azərbaycanda tütün əkinlərinin sahəsi dəyişməz qalıb – 3.1 min hektar. 2022-ci ildə isə tütün əkinlərinin həcmində ciddi azalma baş verib və əkinlərin həcmi 2.4 min hektara enib. Ötən il 2.7 min hektar ərazidə tütün əkini aparılıb. Deməli, rəqəmlərdən göründüyü kimi, bu istiqamətdə dövlət proqramının icra edilsə də, sonrakı illərdə Azərbaycanda tütün əkini sahələrində kəskin artım baş verməyib. Əkin sahəsi ilə yanaşı, istehsal həcmində də oxşar trend müşahidə edilir. Azərbaycanda tütün istehsalı 2018-ci ildə 5.3 min tondan 6.3 min yona yüksəlib. Ötən il də Azərbaycanda elə 6.3 min ton tütün yetişdirilib. Başqa sözlə, 2018-ci ildən sonra bu bitkinin istehsalında ciddi dəyişiklik baş verməyib. Bu baxımdan, ölkədə yerli tütünün siqaret istehsalındakı payının artması üçün bu istiqamətdə həvəsləndirici addımların atılmasına, yerli tütünün keyfiyyətinin yüksəldilməsinə də ehtiyac var. “Tütün və tütün məmulatı haqqında” qanuna dəyişiklik təklifi, sadəcə, yerli tütün istifadəsi ilə bağlı deyil. Eyni zamanda, qanun layihəsinə əsasən, tütün məmulatı yetişdirən sahibkarlıq subyektlərinin qeydiyyata alınması üçün 34 milyon manatdan az olmayan məbləğdə investisiya qoyulması tələbi də gətirilir. Bu dəyişiklik təklifi belə əsaslandırılır ki, ölkə ərazisində istehsal olunan bir sıra tütün məmulatı sanitar-gigiyena normalarına uyğun gəlmir, bazarda mənşəyi bilinməyən, aşağı keyfiyyətli mallar əhalinin sağlamlığına qorxu törədir, üstəlik, vergidən yayınma halları da geniş vüsət alır. Qanun layihəsində bildirilir ki, tütün məmulatlarının istehsalı spesifik avadanlıq əsasında aparıldığından bu avadanlıqlara əsaslanan istehsal xəttinin qurulması böyük investisiya tələb edir. Müəssisənin normal fəaliyyəti üçün belə avadanlıqdan ibarət iki istehsal xətti olmalıdır. Onu da qeyd edək ki, siqaret bir neçə hissədən ibarətdir. Tütün, üzərindəki kağız, yazılar, pambıq filtr və qablaşması - bu tərkiblərin heç biri Azərbaycanda istehsal olunmur. Müəssisələr var, lakin istehsal üçün lazım olan xammal xaricdən gəlir. Ölkə bu sahədə idxaldan asılıdır. O səbəbdən xaricdə dəyişiklik olan kimi ölkəmizə də təsir edir. İndi bu asılılığın aradan qaldırılması diqqət mərkəzindədir.
Ramil QULİYEV
