Makron 66 illik 5-ci Respublikanı çökdürdü, 6-cıya keçid başladı, prezidentlik hörmətdən düşdü...
Fransa parlamentində 2025-ci il üçün büdcə üzərində çəkişmələr davam edərkən dövlət qurumlarının işinin davamlılığını təmin edəcək müvəqqəti büdcə deputatlar tərəfindən təsdiqlənib. Amma bu, ölkədə siyasi və iqtisadi böhranın dərinləşməsinin qarşısını almır.
Deputatlar dekabrın 13-də prezident Emmanuel Makron tərəfindən təyin edilmiş yeni baş nazir Fransua Bayreyə müvəqqəti etimad göstəriblər. Əks halda dövlət qurumlarının fəaliyyəti tam iflic duruma düşərdi. Bununla belə, fransızların üçdə ikisi bir il ərzində formalaşdırılmış dördüncü hökumət başçısından narazıdır.
Müvəqqəti büdcə haqqında xüsusi qanun layihəsi Mişel Barnienin əvvəlki hökumətinə etimadsızlıq səsverməsindən sonra təcili olaraq parlamentə təqdim edildi. 2025-ci ilin tam büdcəsinin qəbulu gecikərsə, yanvarın 1-dən bütün dövlət qurumlarının fəaliyyətinin fasiləsizliyini təmin etmək təcilidir. Beşinci Respublika tarixində ən qısa müddətə çevrilən Barnier kabinetinin istefasının əsas səbəbi büdcə ilə bağlı ziddiyyət olub. Bu hökumət cəmi 91 gün fəaliyyət göstərə bilib. Onun hazırladığı sənəddə dövlət büdcəsi xərclərinin 40 milyard avro azaldılması, vergilərin isə ümumilikdə 20 milyard artırılması təklif edilib. İndi Parisdə 73 yaşlı mərkəzçi, Demokratik Hərəkat Partiyasının qurucusu Fransua Bayrunun başçılıq etdiyi kabinetin müvəqqəti də olsa fəaliyyəti zəruridir. Siyasətçi hökuməti mümkün qədər tez quracağına və Makrona nazirlik portfelinə 25-ə yaxın namizədin siyahısını təqdim edəcəyinə söz verib. Onun sözlərinə görə, Fransa istər dövlət maliyyəsi ilə bağlı problemlər, istərsə də fermerlərə yardımla bağlı çətinlikləri aradan qaldırmalıdır. Bayrou həmçinin yanvarın 14-də parlamentin aşağı palatası olan Milli Assambleyada yeni hökumətin proqramı ilə bağlı çıxış etmək üçün söz verib. O, etimadsızlıq səsverməsindən qorxmadan işləyə bilmək üçün siyasi düşərgənin bütün qruplarına yanaşmalar tapmalı olacaq. Bayrou bu xüsusda bildirib: "Mən özümü plüralizmin tərəfdarı hesab edirəm və parlamentdəki bütün partiyalarla əlaqə saxlamağa hazıram". Bu arada Fransa mətbuatı qeyd edir ki, yeni hökumət üçün sağ və sol fraksiya arasında tarazlıq saxlamaq son dərəcə çətin olacaq. Belə bir şəraitdə Nazirlər Kabinetinin sabitliyi ciddi narahatlıq doğurur. Artıq ölkə əhalisi yeni baş nazirə münasibət bildirib. Dekabrın 17-18-də keçirilən sorğunun nəticələrinə görə, fransızların təxminən 64%-i Bayrunun hökumət başçısı təyin olunmasından narazıdır. Eyni zamanda, respondentlərin 67%-i hesab edir ki, onun hökuməti tezliklə Barnierin kabinetinin istefasına səbəb olan etimadsızlıq səsverməsi ilə üzləşəcək. Üstəlik, “Le Figaro”nun yazdığına görə, fransızların əksəriyyəti (85%) hökumət institutlarında köklü islahatların aparılmasını istəyir. Bunlar İctimai Senat və regional nəşrlərin sifarişi ilə keçirilən “Odoxa sorğusunun nəticələri fonunda da özünü göstərib. Maraqlıdır ki, respondentlərin 56%-i Fransanın altıncı respublikanın başlanğıcını qeyd edəcək konstitusiya islahatına ehtiyacı olduğuna inanır. Yada salaq ki, müasir Fransa 1958-ci il konstitusiya islahatına əsaslanan Beşinci Respublikadır.
Baş verənlərlə bağlı rus ekpert Natalia Lapina qeyd edir: “Yaxın vaxtlara qədər Fransada Beşinci Respublikanın təsisatlarının çox davamlı olduğu düşünülürdü. Bu yaxınlarda və xüsusən də bu ilin yayında prezident Makron parlamentin aşağı palatasını buraxdıqdan sonra institusional məsələlər ictimaiyyət və siyasi ictimaiyyət tərəfindən getdikcə daha çox müzakirə olunmağa başladı”. Onun sözlərinə görə, keçmiş trotskist və solçu radikal “Fəth olunmamış Fransa”nın lideri Jan-Lyuk Melenşon dərin institusional islahatların aparılmasının tərəfdarıdır. Onun məqsədi Beşinci Respublikanın “monarxik prezident rejiminə” son qoymaq və altıncı parlament respublikasına keçməkdir. Melenşon seçiləcəyi təqdirdə yeni Konstitusiyanın mətnini hazırlayacaq Qanunvericilik Assambleyasını çağıracağını vəd edir. Digər siyasətçilər də institusional islahatları dəstəkləyir. Ən ümumi tələb seçki sisteminə proporsionallıq elementlərinin daxil edilməsidir. Bu sistem indiki majoritar sistemdən daha demokratik, sosial və siyasi məqamlar baxımından Fransa cəmiyyətini daha yaxşı təmsil edə bilir. Natalia Lapina qeyd edir: “Müxtəlif siyasi qüvvələr proporsional sistemin müdafiəsi ilə bağlı çıxış edirlər. Onların arasında sağçı “Milli Birlik” partiyasının lideri Marin Le Pen və mərkəzçi Demokratik Hərəkat Partiyası da var. Bu tələb Makronun 2017-ci ildəki seçki proqramında öz əksini tapsa da, yerinə yetirilmədi”. Fransız cəmiyyəti də müzakirədən kənarda qalmır. Sakinlərin əksəriyyəti həm Altıncı Respublikaya keçidin, həm də prezidentlik müddətinin bir mandatla məhdudlaşdırılmasının tərəfdarıdır. Lapinanın sözlərinə görə, bu məlumatlar Fransa vətəndaşlarının dövlət başçısının tələsik və gözlənilməz hərəkətlərindən bezdiyini göstərir. Həqiqətən də, Makronun reytinqləri 2017-ci ildən bəri prezidentliyi dövründə ən aşağı səviyyəyə düşüb. “Elabe” İnstitutunun sorğusuna əsasən, respondentlərin yalnız 21%-i prezidentə etimad göstərib. Makronun reytinqi də seçiciləri arasında xeyli aşağı düşüb: onların yalnız 57%-i “ölkənin qarşısında duran əsas problemlərin effektiv həllinə” etibar etməyə hazırdır. Müqayisə üçün: 2022-ci ilin mayında bu göstərici 91%, 2023-cü ilin iyulunda isə 74% olub. Dekabrın əvvəlində keçirilən başqa bir sorğu göstərdi ki, fransızların əksəriyyəti Makronun istefasını, 2027-ci il üçün nəzərdə tutulan seçkilərin tarixinin isə 2025-ci ilə geri çəkilməsini istəyir. Makronun özü isə belə bir ehtimalı istisna edir. Amma cəmiyyətdən gələn tələb də tam başqadır.
Samirə SƏFƏROVA
