Azərbaycanda çirkli pulların yuyulmasının hansı üsulları var...
Rəşad Həsənov: “Çirkli pulların yuyulması həm birjalarda yeni alətlər vasitəsilə, həm eyni zamanda sosial şəbəkələr üzərindən həyata keçirilir”
“Hazırda Azərbaycan banklarında xarici valyutanın, o cümlədən ABŞ dollarının alışı onun satışını üstələyir”. Bunu Azərbaycan Mərkəzi Bankının sədri (AMB) Taleh Kazımov keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib. "Bunun səbəbləri əhalinin milli valyuta etibarının və vətəndaşlarının manatla gəlirinin artmasıdır", - deyə o qeyd edib.
Bununla belə, sədr deyib ki, banklarda xarici valyutanın satışına qoyulmuş 20 min manatlıq illik limit qalır və bu, çirkli pulların yuyulmasının qarşısını almaq üçündür.
Qeyd edək ki, təkcə bizim ölkədə deyil, bütün dünyada çirkli pulların yuyulması kimi problem var və dövlət qurumları, beynəlxalq təşkilatlar nə qədər mübarizə aparsalar da bu neqativ prosesin qarşısını tam almaq olmur.
Çirkli pulların yuyulması anlayışına gəlincə, ekspertlərin verdiyi bilgiyə görə, çirkli pulların yuyulması qanunsuz yolla əldə edilmiş maliyyə vəsaitlərinin "gizli iqtisadiyyat"dan rəsmi iqtisadiyyata keçirilməsi və onlardan sonrakı mərhələdə açıq şəkildə istifadə edilməsi prosesidir. Prosesin rəsmi adı "cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya mülkiyyətin leqllaşdırılması"dır.
Birincisi, il ərzində vətəndaşa 20 min manatdan artıq pulun satılmaması çirkli pulların yuyulmasının qarşısının alınmasında nə dərəcədə öz effektini verə bilir?
Düzdür, bu, Mərkəzi Bankın çirkli pulların yuyulmasına qarşı tətbiq etdiyi bir üsuldur. Amma buna baxmayaraq, hər halda belə cinayətlər var. Azərbaycanda çirkli pulların yuyulmasında hansı mexanizmlərdən, üsullarından istifadə olunur? Deyək ki, banklarda dolların satışına məhdudiyyət qoyuldu, bu da alındı. Amma başqa üsullardan da istifadə edilməmiş deyil. Hansı formalarda çirkli pulların yuyulması hallarına rast gəlinir? Bunun hansı formaları yayğındır?
Ekspertlər qeyd edir ki, həm dünyada, həm də Azərbaycanda çirkli pulların yuyulması halları baş verir, amma təbii olaraq bu aşkar yox, gizli aparılır. Ekspertlərin sözlərinə görə, Azərbaycan Mərkəzi Bankının və başqa qurumların bu hala qarşı mübarizəsinə baxmayaraq çirkli pulların yuyulması prosesinin qarşısı tam alınmayıb, məsələn, bank yolu ilə bu pulları xaricə çıxarmaq imkanları məhdud olsa da, ölkə içində digər alternativ üsullar tapılıb. Deyilənə görə, bu sahədə hər kəs öz bildiyi kimi edir və çirkli pulların yuyulasında öz üsullarından istifadə edir. Ekspertlərə görə, çirkli pulların yuyulması prosesində bir çox üsullardan istifadə edilir.
Mütəxəssislər qeyd edir ki, vaxtilə şou-biznes sahəsi çirkli pulların yuyulmasında daha çox kara gəlirdi, amma indi daha çox tikinti şirkətləri çirkli pul yuyanların işinə yarayır. Mütəxəssislər hesab edir ki, pulu yuyan şəxs qanuni, amma saxta şirkət yaratmaqla hər ay vergi orqanlarında həmin şirkətin fəaliyyəti nəticəsində getdikcə qazanılan yüksək gəliri göstərməklə və vergi ödəməklə əlindəki qeyri-qanuni vəsaitləri leqallaşdırır, digər bir üsul isə qiymətli kağızlardır. Daşınmaz əmlak vasitəsilə və qiymətli daş-qaşların alınması yolu ilə də çirkli pulların yuyulması həyata keçirilə bilir. Ekspertlərin fikrincə, qanunlar nə qədər sərtləşdirilirsə, işbazlar, qanunsuz pul qazanan məmurlar pulların yuyulması üçün daha çox alternativ variantlar tapıb istifadə edirlər.
“Sığorta mexanizminin özü çirkli pulların yuyulmasında istifadə olunan alətlərdəndir”
Tanınmış iqtisadçı ekspert Rəşad Həsənov “Bakı-Xəbər”ə şərhində əvvəlcə bildirdi ki, çirkli pulların yuyulmasına qarşı bütün dünyada müvafiq tədbirlər görülsə də, bu halın qarşısını tam olaraq almaq mümkün deyil. Çirkli pulların yuyulmasında bir çox üsullar, mexanizmlər olduğunu vurğulayan R.Həsənov qeyd etdi ki, çeşidli üsullardan istifadə etməklə bu iş görülür. “Əslində, çirkli pulların yuyulmasında çoxlu alətlər var. Mən bir neçəsini vurğulamaq istəyirəm. Bu gün çirkli pulların yuyulması həm birjalarda yeni alətlər vasitəsilə, həm eyni zamanda sosial şəbəkələr üzərindən həyata keçirilir. Son dövrlər Tik-tok və başqa sosial şəbəkələr bu istqamətdə istifadə olunan aktiv alətlərdən biri kimi artıq nəzarətedici qüvvələrin diqqət mərkəzindədir. Digər üsullar da var. Şirkətlər arasında saxta fakturalar əsasında idxal-ixrac əməliyyatlarının həyata keçirilməsi kimi alətlərdən istifadə olunur.
Azərbaycan qanunvericiiyində risqli vergi ödəyiciləri var. Risqli vergi ödəyiciləri əmtəəsiz əməliyyat aparanlar, yəni ixdal etmədiyi və ya almadığı malları satan, heç bir maddi-texniki vəsaiti və əməkdaşları olmadan iş görən, bir malı alıb, amma başqa adlı bir malı satan vergi ödəyiciləridir. Yəni heç bir mal və dövriyyənin ortada olmadığı halda hansısa müqavilələr əsasında bir ödəyicidən başqa bir ödəyiciyə vəsaitin köçürülməsi məsələsi geniş yayılmış alətlərdən biridir. Risqli vergi ödəyicilərindən də istifadə edilir”-deyə R.Həsənov qeyd etdi.
Mütəxəssisin sözlərinə görə, başqa bir tərəfdən, müxtəlif qeyri-iqtisadi əsaslandırması olmayan biznes layihələri var ki, onların üzərindən də bu iş görülür. O vurğuladı ki, burada dövlət məmurlarının öz səlahiyyətlərindən istifadə edərək qeyri-leqal şəkildə, korrupsiya və rüşvət yolu ilə əldə olunan gəlirlərin yönəldilməsi üçün hansısa müəssisələr formalaşdırılır. “Məmurlar tərəfindən biznes subyektləri formalaşdırılır və biznes layihələri çərçivəsində gəlirlərin əldə edilməsi adı ilə çirlki pulların artıq rəsmi dövriyyəyə daxil edilməsi alətindən də istifadə olunur. Guya bunlar sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilmiş gəlirlərdir. Burada çox üsullardan istifadə edilir. Məsələn, sığorta mexanizminin özü çirkli pulların yuyulmasında istifadə olunan alətlərdəndir. Bu alətdən həm dünyada, həm də bəlkə Azərbaycanda da müəyyən mənada istifadə olunub. Bu istiqamətə alətlər var. Baxır hansı siqment bu prosesə cəhd göstərir və əlində hansı alətlər var. Ondan da istifadə edir”-deyə R.Həsənov vurğuladı.
İradə SARIYEVA
